«Մեղրիի միջանցք». կեղծիքներ եւ իրականություն (Մաս20)

Մեղրիի տարբերակ, կեղծիքներ եվ իրականություն 23 Փետրվար, 2025 22:00

Հրապարակվել է «Իրավունք» թերթում 2012թ.-ին

Այսպես կոչված «Փարիզյան սկզբունքների» հետ կապված` տարօրինակ փաստեր ժամանակի ընթացքում մեկ անգամ չէ, որ արձանագրվել է: Մասնավորապես մեր օրերում գործնականում իրենցից ոչ մի գաղտնիություն չեն ներկայացնում անգամ «Մադրիդյան սկզբունքները», որոնք ղարաբաղյան բանակցային գործընթացում քննարկման մեջ, թերեւս, դեռ գտնվող վերջին փաստաթուղթն է: Չնայած դրան վաղուց իրենց դարն ապրած «Փարիզյան սկզբունքների» հետ կապված կոնկրետ հստակեցումներ առ այսօր չկան:

ՎԵՐՋԱՊԵՍ ԵՂԵ՞Լ ԵՆ «ՓԱՐԻԶՅԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ»

Ընդ որում, եթե ժամանակին` դեռ Հեյդար Ալիեւի օրոք, Ադրբեջանը որոշակի փակագծեր բացեց, ապա Հայաստանն այդ օրերին բավարարվում էր միայն ադրբեջանական բացահայտումները հերքելով, սակայն իր հերթին ոչ մի կոնկրետացում չտալով, թե ի վերջո ինչ է իրենից ներկայացնում «Փարիզյան սկզբունքներ» ասվածը, որը քիչ էր մնում վերածվեր ղարաբաղյան հաշտության պայմանագրի:

Օրինակ` 2002թ. հունիսի կեսերին Հեյդար Ալիեւը, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ֆրանսիական համանախագահ Հյուգո Պերնեի հետ հանդիպման շրջանակներում հրապարակավ հայտարարեց, թե «Փարիզյան սկզբունքների» առանցքային դրվագներից մեկը. «Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ղեկավարների միջեւ պայմանավորվածությունն է` Մեղրու շրջանը փոխանցել Ադրբեջանի ինքնավարության ներքո եւ, համապատասխանորեն, Լաչինի միջանցքը` Հայաստանի ինքնավարության ներքո»: Բնականաբար ՀՀ ԱԳՆ-ն չհապաղեց անմիջապես հերքել դա, թեեւ առնվազն տարօրինակ կլիներ, որ Հ. Ալիեւը նման բացահայտ սուտ ասեր Մինսկի խմբի ֆրանսիացի համանախագահի ներկայությամբ, որ այդ ողջ գործընթացի անմիջական մասնակիցն էր:

Այս կարգի փաստերը, ինչպես նաեւ «Փարիզյան սկզբունքները» յոթ փակի տակ պահելու հանգամանքը, թերեւս, խոսում է այն մասին, որ դրանց կերտմանը մասնակից հայաստանյան ներկայացուցիչները մինչ օրս էլ գերադասում են, որ ղարաբաղյան բանակցությունների այդ էջը հնարավորինս երկար մութ մնա: Առավել եւս, որ այդ հանգամանքի առումով կա եւս մեկ տարօրինակ դրվագ. Քոչարյան-Ալիեւ փարիզյան հանդիպումներից անմիջապես հետո, ինչպես արդեն նշեցինք, երկու նախագահները, ինչպես նաեւ` ՀՀ ԱԳ նախարար Վարդան Օսկանյանը, կտրուկ կերպով հերքում էին, թե որեւէ պայմանավորվածություն կա: Իսկ եթե այդպես էր, Փարիզում համաձայնություններ ձեռք չէին բերվել, ապա դա նշանակում էր, որ «Փարիզյան սկզբունքներ» ասվածը պետք է, առհասարակ, գոյություն չունենային: Բայց, ահա Օսկանյանը դրանից հետո քանիցս պաշտոնապես հավաստիացրել է, որ «Փարիզյան սկզբունքները», այնուամենայնիվ, գոյություն ունեցել են եւ նրա օրինակով նույնն էր պնդում նաեւ ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաեւ ԼՂՀ-ի ողջ ԱԳ համակարգը:

Ասվածի համատեքստում նկատենք, որ չնայած այն բանին, որ Բաքուն, որը հետգայում սկսեց բացահայտել «Փարիզյան սկզբունքների» շրջանակներում շրջաններ տալ-առնելու մեխանիզմները, Քի Ուեսթից հետո հավաստիացնում էր, թե ոչ մի պայմանավորվածություն էլ չի եղել: Օրինակ` 2001թ. հունիսի սկզբներին Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Վիլայաթ Գուլիեւը հայտարարեց. «Ղարաբաղյան հակամարտության «Փարիզյան սկզբունքներ» գոյություն չունեն: Դրանք հայկական կողմի հերթական հորինվածք են»: Այն դեպքում, երբ կրկնենք,. այդ մասին հրապարակային խոսել էր Հեյդար Ալիեւը, նաեւ ժամանակի ընթացքում քանիցս հենց Մինսկի խմբի համանախագահներն են հաստատել, որ «Փարիզյան սկզբունքներ» կան: Օրինակ` 2001թ. հոկտեմբերի վերջերին Մինսկի խմբի ամերիկյան նորանշանակ համանախագահ Ռուդոլֆ Փերինան ասաց, որ Ֆրանսիայի մայրաքաղաքում իրոք «ձեռք են բերվել որոշակի պայմանավորվածություններ»: Ընդ որում, «Փարիզում ու Քի Ուեսթում ձեռք բերված սկզբունքների միջեւ հակասություններ չկան»:

Մյուս կողմից` «Փարիզյան սկզբունքները» չըդունելու ադրբեջանական հայտարարություններին, մասնավորապես` Գուլիեւի այդ վերջին հերքմանը Օսկանյանն էլ արձագանքեց. «Իրականությունը կայանում է նրանում, որ Փարիզում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի նախագահների երկու հանդիպումներից հետո միջնորդները հնարավոր համարեցին բանակցություններ կազմակերպել Քի Ուեսթում` Քոչարյանի եւ Ալիեւի պայմանավորվածությունները թղթին փոխանցելու նպատակով: Հենց դա ենք մենք անվանում «Փարիզյան սկզբունքներ» կամ պայմանավորվածություններ»: Պարզապես զավեշտի է նմանվում. դրանից ընդամենը երկու-երեք ամիս առաջ` Ալիեւ-Քոչարյան փարիզյան առաջին հանդիպումից հետո, Գուլիեւն էր պնդում, թե կոնկրետ պայմանավորվածություններ են ձեռք բերվել, Օսկանյանն էլ կտրուկ հերքում էր դա: Քի Ուեսթից հետո արդեն ամբողջովին հակառակ պատկերն էր. Օսկանյանն էր համոզում, որ կան «Փարիզյան սկզբունքներ», իսկ Գուլիեւը համառորեն հերքում էր:

ՓԱՐԻԶԻՑ ՄԻՆՉԵՎ ՔԻ ՈՒԵՍԹ

Նկատենք, որ դիրքորոշումների նման փոփոխություններ տեղի ունեցան հենց Քի Ուեսթից հետո, ու հաշվի առնելով, որ վերջում «Փարիզյան սկզբունքից» հրաժարվեց հենց Գուլիեւը, ապա դա այն տպավորությունն է առաջացնում, որ բանակցային գործընթացի այդ փուլում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների շրջանակներում հաշտության համաձայնագրի ստորագրումը ձախողեց հենց Ադրբեջանը: Ի դեպ, հենց դա էր ակնարկում Օսկանյանը` Քի Ուեսթի հանդիպումից շատ չանցած պնդելով, որ. «Հայաստանը չի ընդունի առաջարկներ, որոնք կհակասեն «Փարիզյան սկզբունքներին»»:

Այս ամենից պետք է ենթադրել, որ փարիզյան ու Քի Ուեսթի բանակցային փուլերում ընդունված սկզբունքները ղարաբաղյան հարցի լուծման ուղղությամբ հայաստանյան բանակցողները համարում էին մեր երկրի համար շատ ձեռնտու տարբերակ: Բայց այդ դեպքում ինչպե՞ս է ստացվել, որ այսքան տարիներ անց էլ Վ. Օսկանյանը, ավելի ճիշտ` Ռ. Քոչարյանը, զերծ է մնացել այդ սկզբունքները գոնե ընդհանուր գծերով բացահայտելուց: Առավել եւս, որ, կրկնենք, փարիզյանին փոխարինելու եկած «Մադրիդյան սկզբունքները» վաղուց արդեն իրենցից որեւէ գաղտնիք չեն ներկայացնում:
Ուրեմն ի՞նչ էին իրենցից ներկայացնում այդ «Փարիզյան սկզբունքներ» կոչվածը, որ մի կողմից այդքան «ձեռնտու էին մեզ», մյուս կողմից` նախկին բանակցողները մինչ այժմ դա գոնե քարոզչական նկատառումներով չեն բացահայտել, թե` տեսեք Հայաստանի համար ինչ լավ բան էինք անում: Հազիվ թե պատճառն այն լինի, որ ժամանակին պայմանավորվել են այդ ամենը չբարձրաձայնել: Ի վերջո, եթե անգամ նման պայմանավորվածություն է եղել, դա պետք է, որ վաղուց չեղյալ համարվեր` թեկուզեւ այն պարզ պատճառով, որ Ալիեւը «Փարիզյան սկզբունքների» մասին որոշակի բացահայտումներ արեց:

Ընդ որում, երբ Ալիեւը խոսում է Փարիզ-Քի Ուեսթյան գործընթացի շրջանակներում Մեղրին Լաչինով փոխարինելու գաղափարից, անշուշտ, «Փարիզյան սկզբունքները» միանգամից գալիս, հասնում են «Մեղրիի տարբերակի» կամ «Գոբլի պլանի» գաղափարախոսությանը: Սակայն, ժամանակին Օսկանյանի կողմից արված որոշ հայտարարություններ ավելի շատ վկայում են այն մասին, որ Քի Ուեսթում քննարկումների իմաստն արդեն ոչ թե տարածքների մեխանիկական փոխանակումն էր, այլ` խոսքը մի փոքր ավելի խճճված մեխանիզմների մասին էր:

(Շարունակելի)