Արցախը միայն հող չէ… մեծ հոգեւոր աշխարհ մնաց կամուրջից այն կողմ. Հերմինե Ավագյան

«ԱՌԱՆՑ ՊԱՅՔԱՐԻ՝ ԵՐԱԶԱՆՔԸ ՆՊԱՏԱԿ ՉԻ ԴԱՌՆՈՒՄ»

Հակոբ Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնում վերջերս կայացավ Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միության Արցախի գրասենյակի տնօրեն, գրող ՀԵՐՄԻՆԵ ԱՎԱԳՅԱՆԻ «Վազում եմ, սպասիր» պատմվածքների ժողովածուի հիման վրա բեմադրված «Արեւի մարդիկ» ներկայացման առաջնախաղը՝ Ռուզան Խաչատրյանի ռեժիսուրայով։ Այս մասին «Իրավունք»-ը զրուցել է հենց հեղինակի հետ:

«ԱՐՑԱԽՑԻՆԵՐԸ ՉԷԻՆ ՄՏԱԾՈՒՄ, ՈՐ ԻՐԵՆՑ ԱՊՐԵԼՈՒ ԵՐԱԶԱՆՔԸ ՄԻ ՕՐ ԿԱՐՈՂ ԵՆ ԻՐԵՆՑԻՑ ԽԼԵԼ…»

— Ձեր ստեղծագործությունների հերոսներն էին բեմում, անհանգի՞ստ էիք՝ հետեւելով նրանց խաղին դահլիճից:

— Փորձերին էլ եմ ներկա եղել, բայց ամեն անգամ յուրահատուկ անհանգստությամբ եմ հետեւում ներկայացմանն՝ ավելի շատ ինքս իմ թերությունները գտնելու համար, ոչ թե դերասանների կամ ռեժիսորի: Ամեն անգամ դիտելիս՝ ինձ նորից խմբագրում եմ, չեմ կարողանում գրողից փոխակերպվել հանդիսատեսի եւ կրկին ու կրկին նոր զգացողություններ եմ ունենում:

«Վազում եմ, սպասիր» պատմվածքների ժողովածուն 2020 թվականին է լույս տեսել՝ 44- օրյա պատերազմից ընդամենն օրեր առաջ: Այսինքն՝ այդ պատմվածքները գրվել են մինչեւ պատերազմը: Եվ երբ Ռուզան Խաչատրյանն առաջարկեց Արցախի թեմայով բեմադրություն անել եւ գիրքը վերածել սցենարի, իհարկե, սկզբում շատ դժվար էր, որովհետեւ բեմի, թատրոնի համար չէր գրված: Բայց փորձեցի հնարավորինս անել, որպեսզի ստանանք մի պատկեր, որտեղ Արցախը չի դիտարկվի՝ պատերազմի, հակամարտության գոտի, սահման: Այդ ամենն, այո՛, ճիշտ է, բայց այնտեղ ապրում էին սովորական մարդիկ, որոնք ոչ մի բանով չէին տարբերում աշխարհի որեւէ ծայրում ապրող մարդկանցից: Նրանք ունեին նույն ապրելու երազանքը, ինչպես բոլոր մարդիկ: Պարզապես, նրանք ուզում էին ապրել իրենց պապական հողի վրա, տուն կառուցել, երեխա ունենալ, իրենց հումորներն անել, պոպոքի պես չկոտրվել երբեք, ինչպես ասում է ներկայացման ժամանակ դերասանուհիներից մեկը: Արցախցիները չէին մտածում, որ իրենց ապրելու երազանքը մի օր կարող են իրենցից խլել…

— Իրականում ներկայացումը դիտելիս տպավորությունն այնպիսին է, որ այն ոչ թե արցախցիների, այլ ընդհանրապես հայի կամ գուցեեւ համամարդկային արժեքների մասին է…

— Եվ շատ հանգիստ կարելի է նայել այս ներկայացումը եւ պատկերացնել, որ այն Հայաստանի որեւէ մի գյուղի մասին է, որովհետեւ Արցախը մեր հայրենիքի մի մասն է: Ու, իսկապես, այս ներկայացումը հենց «մենք»-ի ու «մունք»-ի՝ իմ, ձեր բոլորիս մասին է, մեր ապրելու երազանքի մասին է: Այս առումով պատահական չէ, որ թեպետ ժողովածուն կոչվում էր «Վազում եմ, սպասիր», ներկայացումը վերնագրեցինք «Արեւի մարդիկ», որովհետեւ արեւը կյանքի, հավերժության, լույսի խորհրդանիշն է, իսկ մենք բոլորս կրում ենք այդ լույսը մեր մեջ: Վերջիվերջո, ի հեճուկս ճակատագրի, դառնության եւ կորուստների՝ մենք միշտ ապրելու հավատից, այդ արեւից ենք կառչում, միշտ գնում ենք դեպի արեւը, ու բոլորս արեւի մարդիկ ենք, ովքեր պարզապես ուզում են ապրել իրենց հողի վրա:

«ԵԹԵ ՈՉ ԵՍ, ԱՊԱ ՀԱՍՏԱՏ ԻՄ ԵՐԵՔ ՈՐԴԻՆԵՐԸ ՏԵՍՆԵԼՈՒ ԵՆ ՄԻԱՑՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ»

— 2023 թվականին՝ Ադրբեջանի կողմից իրականացվող արցախահայության էթնիկ զտման եւ բռնի տեղահանման օրերին, էլ ավելի մեծ հնչեղություն ստացան Ձեր ստեղծագործությունները, որոնցում ամփոփված էին ամենքիս ցավը, կարոտը, վիրավորված արժանապատվության ցասումը… Փաստորեն, այն, ինչ տեղի ունեցավ, փոխեց նաեւ Ձեր գրչի բովանդակությո՞ւնը:

— Արցախի շրջափակման օրերին ստացվեց այնպես, որ ես Երեւանում էի: Ճանապարհը փակվեց դեռ 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ին, իսկ ես այդ օրը ճանապարհվում էի Երեւանից Ստեփանակերտ: Այդպես էլ չկարողացա հասնել: Ամեն օր սպասում էի, որ հնարավորություն կլինի, բայց անցան ամիսներ, եւ մի մեծ հոգեւոր աշխարհ մնաց կամրջից այն կողմ: Արցախը միայն հող չէ, հոգեւոր մի տարածք է, որտեղ իմ մանկությունն ու երիտասարդությունն է, երազանքներն են։ Եվ ես կամրջից այս կողմ էի, իմ հարազատներն՝ այնտեղ, այդ մեղավորության զգացումը, անզորությունը, որ չեմ կարողանում գնալ Արցախ, ստիպեցին ինձ ավելի բուռն ստեղծագործել այդ օրերին։ Ավելի շատ պատմվածք-նամակներ, բանաստեղծություն-նամակներ էի գրում, որոնց միջոցով արտահայտում էի կարոտս, հույզերս: Երբ սկսեցի հրապարակել, տեսա, որ մարդիկ կամրջից այն կողմ, ովքեր հացի հերթերի մեջ էին, ովքեր հիվանդանոցների հերթերում էին կանգնած, կարդում էին գրածներս, արձագանքում եւ հարցնում՝ այսօր նոր բան չգրեցի՞ր… Զարմանում էի, թե մարդն ինչքան ուժեղ կարող է լինել, որ հացի հերթում կանգնած, բանաստեղծություններս կարդա։ Դա ինձ ուժ էր տալիս: Այսինքն՝ այդ ցավի մեջ իրենք հոգեւոր սննդի կարիք ունեին: Եվ ես ավելի պարտավորված էի զգում, ավելի շատ սկսեցի ստեղծագործել: Հետո արդեն ծնվեց այդ օրերին գրված «Կապույտ տանիքներ» բանաստեղծությունների եւ «Հրաժեշտի աչքեր» պատմվածքների ժողովածուն:

— Արցախցի գրողն այսքանից հետո ինչպե՞ս է պատկերացնում ապագան, հետագան…

— Ինչպես ասացի, կարեւորն այն է, որ արեւը մեր մեջ է ապրում, իսկ արեւը չի կարող լույսի, հավատի խորհրդանիշ չլինել։ Ես չեմ կարող դրան չհավատալ ու ստեղծագործել: Որքան էլ իրականությունը դառը լինի, որքան էլ գիտակցեմ, որ սա է իրականությունը, ես հավատում եմ Արցախ վերադարձին, միացյալ Հայաստանին: Ինձ մեկ տարեկանից այդպես են դաստիարակել, որ Հայաստանը մեր հայրենիքն է, եւ առաջին բանաստեղծությունը, որ հայրս ինձ սովորեցրել է՝ «Ես իմ անուշ Հայաստանի»-ն էր։ Ես Արցախը չեմ դիտարկում առանձին մի մաս, ավելի մեծ երազանք ունեմ՝ դա միացյալ Հայաստանն է։ Ես չեմ երազում Արցախի մասին առանձին, այլ՝ Հայաստանի հետ: Ես հավատում եմ, որ եթե ոչ ես, ապա հաստատ իմ 3 որդիները տեսնելու են միացյալ Հայաստանը: Եվ ոչ միայն տեսնելու են, այլեւ դրա համար պայքարելու են: Երազանքի համար պետք է պայքարել, որ այն դառնա նպատակ: Առանց պայքարի՝ երազանքը նպատակ չի դառնում:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ