Նույնիսկ թուրք պատմաբանները ցեղասպանությունն ընդունում են, ինչպե՞ս կարելի է մերժել մեր պատմությունը. Ալինա Մնացականյան

Նիկոլ Փաշինյանը Ցյուրիխում հանդիպում է ունեցել Շվեյցարիայի հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ: Հանդիպման ընթացքում նա պատասխանել է ներկաներին հետաքրքրող մի շարք հարցերի, մասնավորապես՝ անդրադարձել է, այսպես կոչված, իրական Հայաստանի ռազմավարությանը, Սփյուռքի, եկեղեցու հետ հարաբերություններին, ինչպես նաեւ խոսել է Հայոց ցեղասպանության հարցը կրկին ուսումնասիրելու մասին: Թե ինչպես է վերաբերում այս ամենին շվեցարաբնակ հայ արվեստագետ, վիզուալ նկարիչ ԱԼԻՆԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆԸ, «Իրավունք»-ը պարզել է նրա հետ բացառիկ զրույցում:

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐԸ ՀԱՐԿԵԼԸ ՆՈՐՄԱԼ ՉԷ՛, ՃԻՇՏ ՉԷ՛»

— Դուք հրավիրվա՞ծ էիք՝ Նիկոլ Փաշինյանի հետ հանդիպմանը Ցյուրիխում: Ովքե՞ր էին ներկա, արդյո՞ք նրանք իրապես ներկայացնում էին Շվեցարիայի հայ համայնքը:

— Ոչ, ներկա չեմ եղել: Չեմ հիշում նույնիսկ՝ հրավիրված եղե՞լ եմ, թե՝ ոչ: Ճիշտն ասած, Շվեցարիայում մեծ հայ համայնք չկա: Մեծամասնությունն էլ Ժնեւում են բնակվում, որտեղ ունենք եկեղեցի, ինչպես նաեւ տարբեր կազմակերություններ են գործում այնտեղ: Վստահ եմ՝ այդ կազմակերպություններից են եղել ներկաները:

— Հանդիպման ժամանակ Փաշինյանն ասել է, թե եկեղեցին պետք է ՀԴՄ կտրոն տա եւ հարկվի, քանի որ մոմ է վաճառում: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այս հարցին:

— Օ, այդպե՞ս: Գիտեմ, որ սփյուռքի եկեղեցիներն արդեն իսկ ունեն ֆինանսական խնդիրներ, որոնք լուծում են սփյուռքահայերը: Դրան գումարած՝ ավել գումար ենք հավաքում, որ Հայաստանին օգնենք, այսինքն՝ նման մոտեցումը համարում եմ ավելորդ: Իսկ ինչ վերաբերում է Հայաստանի եկեղեցիների հարկվելուն, ապա ասեմ, որ դա նորմալ չէ: Եթե նման բան ասեին Շվեցարիայի եկեղեցիների համար, ինչ-որ տեղ կհասկանայի, բայց երբ ասում են հայաստանաբնակներին, կարծում եմ՝ մարդիկ արդեն նույնիսկ ապրելու դժվարություն ունեն: Իրենց օգնությունը կառավարությանը մի քիչ ճիշտ չի լինի:

«ՉԵ՛ՆՔ ԿԱՐՈՂ ՄԵՐԺԵԼ ՄԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԻՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ»

— Իսկ ինչպե՞ս կգնահատեք Հայաստան-Սփյուռք հարաբերությունները: Այսօր Նիկոլ Փաշինյանը հանդես է գալիս, այսպես ասած, իրական Հայաստանի կոնցեպտով, իսկ ո՞ւր մնաց Սփյուռքը, որը ձեւավորվել է պատմական Հայաստանում տեղի ունեցած ցեղասպանության հետեւանքով:

— Առհասարակ համագործակցությյուններ, որպես այդպիսիք, կան: Հայաստանի եւ Սփյուռի միջեւ աշխատանքներ կատարվում են, բայց, օրինակ, պիտի ասեմ, որ մի քանի տարի առաջ ես եւ ամուսինս մասնակցեցինք մի համաժողովի, որը բավականին լավ ձեռնարկ էր, սակայն ավելի շատ լսողի դերում էինք, քան գործողի: Այսինքն՝ կառավարությունը ներկայացնում էր, թե ինչեր է արվում: Մինչդեռ մարդիկ կային այնտեղ, որ կարող էին իրենց մասնագիտական փորձով փոխանակվեին, խորհուրդներ տային: Դա կարող էր լինել մասնագիտական ճյուղի մեջ՝ տնտեսական, գիտական, մշակութային եւ այլն: Այսինքն՝ սփյուռքից եկած մարդիկ կարող էին ավելի օգնած լինեին իրենց ներկայացրած մասնագիտությունով: Սակայն, ինչպես ասացի, այնտեղ էինք միայն լսելու համար: Իսկ ինչ վերաբերում է Ձեր այն հարցին, թե պետք է մերժենք մեր պատմական Հայաստանը, կասեմ, որ չե՛նք կարող մերժել մեր պատմությունն ու պատմական իրողությունը:

— Հանդիպման ընթացքում Փաշինյանն անուղղակիորեն կասկածի տակ դրեց Հայոց ցեղասպանության հարցը: Եկեք հիշենք, որ ուղիղ 20 տարի առաջ Շվեցարիայում տեղի ունեցավ թուրք ազգայնական գործիչ Փերինչեքի աղմկոտ դատավարությունը, ով ցեղասպանությունը ժխտելու համար դատապարտվեց: Մինչդեռ այսօր նույն պատմությունը կրկնվում է հայի շուրթերով…

— Նույնիսկ թուրք պատմաբանները ցեղասպանությունը ընդունում են, ուսումնասիրել եւ ուսումնասիրում են: Բոլորը խոսում են այդ մասին: Այսինքն՝ ինչպե՞ս կարելի է մերժել մեր պատմությունը: Միայն հայերը չեն, որ գրել են ցեղասպանության մասին: Հատկապես արեւմտահայերի շրջանում, որ մեկի հետ խոսում ես, անպայման իր ընտանիքում գտնվում են անձիք, ովքեր ցեղասպանությունից զոհված կամ ցեղասպանությունը վերապրած են: Եթե ցեղասպանություն չի եղել ու դեռ նոր պետք է ուսումնասիրեն, ապա որտեղի՞ց են եկել այդ մարդիկ կամ ի՞նչ են պատմում: Չէ որ կան փաստեր, գրություններ: Օրինակ, թուրք պատմաբան եւ այլ ազգի պատմաբաններ գրել, վերլուծել են ամենը: Այսինքն՝միայն ոչ բարիացակամ երկրները, ինչպիսին Թուրքիան կամ Ադրբեջանն են, նրանք են, որ չեն ընդունում ցեղասպանության փաստը: Դա արդեն իսկ ընդունված իրողություն է, եւ այն նոր ուսումնասիրելու կարիք չկա:

«ԱՐՑԱԽԸ ԼՐԻՎ ՄՈՌԱՑՎԱԾ ՎԻՃԱԿՈՒՄ Է, ՈՉ ՈՔ ՀԵՏԱՔՐՔՐՎԱԾ ՉԷ»

— Այս իրավիճակում հայկական Սփյուռքի լռությունն ինչո՞վ է պայմանավորված: Չէ որ առաջին հերթին իր ինքնության հարցն է դրվում կասկածի տակ:

— Չեմ կարծում Սփյուռքը լռում է: Սփյուռքում բնակվող արվեստագետները իրենց ձեւով ներկայացնում են ինքնության խնդիրները, ցեղասպանությունը: Իսկ մյուսներն էլ ամեն կերպ շատ ակտիվ են լինում:

— Վերջերս հրապարակվեցին կադրեր Բաքվի դատարանից, որտեղ դատում են գերեվարված Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությանը: Այս մասին ի՞նչ կասեք:

— Շատ մեծ ցավ ապրեցի: Դժբախտաբար, ողջ աշխարհը լռում է այս խնդրի շուրջ: Լռություն, ինչպիսին կատարվեց Իսրաելի շուրջ: Պաղեստինցիներին սպանում են, տանում են հազարավոր մարդկանց, սակայն լուրերով չորս իսրաելցի պատանդների ազատման մասին են խոսում: Հայերի դեպքում ավելի վատ վիճակ է՝ Արցախը լրիվ մոռացված է, ոչ ոք հետաքրքրված չէ եւ, կարծես, չեն էլ պատրաստվում օգնել:

«ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԱՐՎԵՍՏԻ ԹԱՆԳԱՐԱՆԸ ՇԱՏ ՎԱՏ ՎԻՃԱԿԻ ՄԵՋ Է ԳՏՆՎՈՒՄ»

— Դուք ստեղծագործում եք եւ մշտապես Ձեր աշխատանքներում ներկայացնում նաեւ Ձեր հոգեւիճակը: 2020 թվականից հետո՝ փոխվե՞լ են Ձեր նկարների պատկերները:

— Ավելի շատ նյութերիս մեջ մտել է ինքնությունը: Օրինակ, հարցազրույցներ եմ արել մարդկանց հետ, որպեսզի իմանամ՝ ով որտեղից է եկել, որ քաղաքներում են ապրել եւ այլն: Հիմնականում դա արել եմ 2020 թվականից հետո: Այսինքն՝ հիմա առավել քան երբեւէ ինձ հետաքրքրում է ինքնությունս: Ես ծնվել եմ Իրանում, սակայն ապրել այլ երկրներում: Միշտ է կարեւոր եղել ինքնության խնդիրը, հիմա էլ ուրիշների մեջ եմ դա կարեւորում ու այս վերջին տարիներին ավելի քաղաքների տեսքով: Անգամ կիսատ մնացած աշխատանք ունեմ Արցախի քաղաքների վերաբերյալ, որը դեռ, ցավոք, չեմ ավարտել, սակայն այն արդեն կա մտքումս եւ համակարգչիս մեջ: Ես ավելի շատ աշխատում եմ քարտեզներով, քաղաքների ուրվագծերով եւ օրինակ վերցնում եմ իմ քաղաքները, որտեղ ես եմ ծնվել, իմ տատիկ-պապիկներն են ծնվել, եւ դրանք դնում եմ իրար վրա ու ստանում եմ ընտանեկան ծառ: Եվ այս ամենը անում եմ քաղաքների միջոցով: Այսինքն՝ աշխարհաբանական ձեւով ընտանեկան ծառ է լինում: Շատ եմ ցանկանում նույնն անել Հայաստանում եւ Արցախում ծնված ու ապրած մարդկանց հետ, որը շատ հետաքրքիր եմ համարում:

— Որպես արվեստագետ ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն հանգամանքին, երբ Հայաստանում փակվում են թատրոններ, «ազգային» բառն են հանում մշակութային հաստատություններից:

— Ըստ իս, դա անիմաստ բան է: Ես կերպարվեստի մասնագետ եմ եւ, ինչպես տեսնում եմ, Հայաստանում արվեստագետները շատ դժվար վիճակում են գտնվում: Ես, օրինակ, Ժամանակակից արվեստի թանգարանում ցուցահանդես եմ ունեցել՝ շվեցարացի արվեստագետների հետ միասին, եւ պիտի ասեմ՝ թանգարանը, թանգարանի պահեստը, շատ վատ վիճակի մեջ է գտնվում: Այսինքն՝ ոչ մի տեսակի աջակցություն չեն ստանում մշակութային հաստատությունները: Ինչ վերաբերվում է թատրոններին, ապա շատ վատ է, որ թատրոններ են փակվում: Հակառակը՝ այն պետք է զարգացնել:

ՆԱՆԱ ՍԱՐԳՍՅԱՆ