Որ գրպաններում է կուտակվում տրանսպորտային թալանը

Եր­եւա­նի ա­վա­գա­նու ընդ­դի­մա­դիր «Մայր Հա­յաս­տան» խմբակ­ցութ­յունն ար­տա­հերթ նիստ էր հրա­վի­րել տրանս­պոր­տի թան­կաց­ման օ­րա­կար­գով: Բայց, ինչ­պես եւ են­թադր­վում էր, քվո­րում չկար, եւ նիստն էլ չկա­յա­ցավ:

Ի­հար­կե, հար­ցը պետք է հղել ընդ­դի­մա­դիր խմբակ­ցութ­յա­նը.         չէի՞ն գի­տակ­ցում, որ ոչ մի նիստ էլ չի լի­նե­լու: Ա­ռա­վել եւս, այն բա­նից հե­տո, երբ ա­վա­գա­նիում իշ­խա­նա­կան «գրպա­նա­յին ուժ» Ա­րամ Զա­վե­նի­չի «խմբա­վո­րու­մը» պաշ­տո­նա­պես հայ­տա­րա­րեց, որ չի մաս­նակ­ցի: Ու­րեմն, ո՞րն էր նման ա­նի­մաստ ար­տա­հերթ հրա­վի­րե­լու ի­մաս­տը, որ ցույց տան, թե ընդ­դի­մութ­յուն են ու մի բա՞ն են ա­նում: Այ­սինքն, որ հե­տո հարց­նող լի­նի, թե Զա­վե­նի­չից ին­չով եք տար­բեր­վում, պա­տաս­խա­նեն, թե հե­րո­սա­կան պայ­քա­րով չկա­յա­ցած ար­տա­հերթ նի՞ստ են հրա­վի­րել. նման է դրան:

­Բայց ա­հա, թեեւ նիս­տը չկա­յա­ցավ, սա­կայն ընդ­դի­մա­դիր խմբակ­ցութ­յան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Մես­րոպ Մա­նուկ­յա­նը ո­րոշ հե­տաքր­քիր փաս­տեր ներ­կա­յաց­րեց, ո­րոնք, թե­րեւս, պետք կգան ա­պա­գա­յում, երբ «համ­բա­լա­յին գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յամբ» հոր դաս­տիա­րա­կած Ա­վին­յա­նը կկանգ­նի դա­տա­րա­նի ա­ռաջ: Ըստ Մա­նուկ­յա­նի. «Երբ որ կան­խիկ ընդ­հան­րա­պես չկա, պետք է ա­վե­լի շատ գու­մար հա­վա­քագր­վի, բայց հա­կա­ռակն է տե­ղի ու­նե­նում: Մաս­նա­վո­րը դուրս է ե­կել, ար­դեն մաս­նա­վոր չկա, շար­ժա­կազմն ա­վե­լա­ցել է, ո­րի հետ­եւան­քով ի­րենց մուտ­քե­րը նվա­զա­գույ­նը պետք է ա­վե­լա­նար, բայց հա­կա­ռակն է տե­ղի ու­նե­ցել։ Վեր­ջին եր­կու գոր­ծա­կար­գա­վա­րա­կան նիս­տի ժա­մա­նակ ոչ մի թիվ չի հրա­պա­րակ­վել։ Նույ­նիսկ հա­վա­քագ­րում­նե­րի թվե­րը խու­սա­փում են հայ­տա­րա­րել, ո­րով­հետեւ անց­յալ տար­վա հա­մե­մատ ի­րենց մոտ 30 տո­կոս թեր­հա­վա­քագ­րում է այն պա­րա­գա­յում, երբ ընդ­հան­րա­պես կան­խիկ գու­մար չկա, վա­րորդ­նե­րը կան­խիկ գու­մա­րի հետ կապ չու­նեն, գու­մա­րը հա­վա­քագր­վում է քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի ու «Թել-­Սել»-ի մոտ»,- ա­սաց ընդ­դի­մութ­յան ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը:

­Թի­վը ցնցող է` 30 տո­կոս թեր­հա­վա­քագ­րում, այն դեպ­քում, երբ այս ողջ աղ­մուկ-ա­ղա­ղա­կի ի­մաս­տը մուտ­քե­րի ա­վե­լա­ցումն էր: Հի­շեց­նենք, ան­գամ Նի­կո­լը բա­ցա­հայտ ակ­նար­կեց, որ վա­րորդ­նե­րը գո­ղա­նում են փո­ղը (ի­հար­կե, շրջան­ցե­լով, թե դա կու­տակ­վե­լով, կոնկ­րետ որ գրպան­նե­րում է կու­տակ­վում): Այդ հա­մա­տա­րած թա­լա­նը կան­խե­լու, հա­մա­կար­գի ֆի­նան­սա­կան վի­ճա­կը կար­գա­վո­րե­լու հա­մար է, որ ան­ցած տար­վա­նից զահ­լա են տա­նում ի­րենց միաս­նա­կան հա­մա­կար­գով: Նախ, դրա հա­մար մեծ ծախ­սե­րով (ու­ղե­ւո­րի գրպա­նի հաշ­վին) ա­պա­րատ­ներ տե­ղադ­րե­ցին, ո­րոնք հի­մա բա­նի պետք չեն: Հե­տո ինչ-որ «Թել-­Սել»-ա­յին հա­մա­կարգ են տե­ղադ­րում, է­լի մեծ ծախ­սե­րով եւ, մուտ­քե­րի մի մասն այդ ըն­կե­րութ­յա­նը թող­նե­լով, ո­րին, ի դեպ, սար­քել են մո­նո­պո­լիստ: Ու այս­քա­նից հե­տո դեռ մի բան էլ «30 տո­կոս թեր­հա­վա­քագ­րո՞ւմ»:

­Մա­նուկ­յա­նը շա­րու­նա­կեց մեկ­նա­բա­նել, թե ուր է գնում այդ փո­ղը. «Գոր­ծում է եռ­յակ՝ «Թել-­Սել»-­Սու­րեն Գ­րի­գոր­յան-­Սար­գիս Մա­նուկ­յան, «Կա­ռա­վար­ման տեխ­նո­լո­գիա­ներ» ՓԲԸ։ «Թել-­Սել»-ը հա­վա­քագ­րում է, այդ ա­մեն ին­չը հա­մա­կար­գում, ղե­կա­վա­րում է Սար­գիս Մա­նուկ­յա­նը, իսկ այդ ամ­բող­ջի ղե­կա­վա­րը Սու­րեն Գ­րի­գոր­յանն է… Հա­վաք­ված գու­մա­րը պետք է փո­խանց­վի «Ե­րե­ւան ավ­տո­բու­սին», մետ­րո­պո­լի­տե­նին, բայց այդ գու­մա­րը կո­րում է, չկա: Փո­խա­նակ աճ գրանց­վի, ստվե­րը մե­ծա­ցել է։ Մո­տա­վո­րա­պես 40 տո­կոս գու­մա­րը պա­կա­սել է, այ­նինչ ի­րենք ա­սում են 50 տո­կոս ստվեր կա։ Այս պա­րա­գա­յում փո­խա­նակ 2 ան­գամ ա­վե­լա­նա, եր­կու ան­գամ պա­կա­սում է գու­մա­րը։ Իմ գնա­հատ­մամբ, սա տեխ­նի­կա­կան խնդիր չէ»։

­Կարճ ա­սած, գոր­ծում է մեկ միաս­նա­կան կո­ռուպ­ցիոն սխե­մա. փո­ղը մտցրել են «ան­տե­սա­նե­լի» փո­խան­ցու­մա­յին դաշտ, ու թե որ­քան է հա­վաք­վում եւ որ­քան տեղ հաս­նում, մնում է կախ­ված գործ­նա­կա­նում ան­վե­րահս­կե­լի «Թել-­Սել»-ից: Արդ­յուն­քում, տես­նես նո­րից ժո­ղովր­դա­վար խա­ղա­լու հա­մար մետ­րո­յով եր­թե­ւե­կող Նի­կո­լը գի­տի՞, թե այդ ու­ղե­վար­ձի հա­մար իր վճա­րած փո­ղի 30-40 տո­կո­սը կոնկ­րետ որ գրպա­նում է հանգր­վա­նել: Մինչ­դեռ խոս­քը շատ մեծ փո­ղե­րի մա­սին է: Աղբ­յու­րի խոս­քով, ՔՊ-ա­կան­նե­րի ներ­կա­յաց­րած թվե­րով` աշ­խա­տան­քա­յին օ­րե­րին տրանս­պոր­տից օգտ­վում է օ­րա­կան 440 հա­զար մարդ, իսկ ոչ աշ­խա­տան­քա­յին օ­րե­րին՝ 220 հա­զար մարդ: Ե­թե մեկ ու­ղե­ւո­րը նվա­զա­գույ­նը եր­կու ան­գամ տրանս­պորտ նստի, 100 դրա­մի դեպ­քում խոս­քը 880 հա­զար մարդ/ու­ղե­ւո­րութ­յան մա­սին է, ո­րը, 100 դրա­մով, պարզ է, թե ինչ մե­ծութ­յուն է: Դ­րա 30-40 տո­կո­սը` նույն­պես:

Այս­պի­սով, ի­րո­ղութ­յունն այն է, որ տրանս­պոր­տի մո­նո­պո­լի­զա­ցիա­յի արդ­յուն­քում ու­նենք նման խայ­տա­ռակ պատ­կեր: Ընդ ո­րում, սրան պետք է ա­վե­լաց­նել, որ այդ մո­նո­պո­լի­զա­ցիան ի­րա­կա­նաց­վեց նույն­պես ժո­ղովր­դի գրպա­հի հաշ­վին. ե­թե ա­ռաջ գծա­տե­րերն էին տեխ­նի­կան ձեռք բե­րում, ա­պա հի­մա դա ար­վում է պե­տա­կան մի­ջոց­նե­րով, եւ թող չա­սեն, թե վար­կա­յին. այդ փո­ղը, տո­կոս­նե­րով հան­դերձ, «նստեց­նե­լու» են ու­ղե­վար­ձի մեջ…

Ի դեպ, այս­տեղ պետք է եւս մեկ հան­ցա­գոր­ծութ­յան քա­շող դե­տա­լի անդ­րա­դառ­նալ: ՀՀ Սահ­մա­նադ­րութ­յամբ, մեր երկ­րի հա­մար տնտե­սա­կան կարգ է սահ­ման­ված. «Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յան տնտե­սա­կան կար­գի հիմ­քը սո­ցիա­լա­կան շու­կա­յա­կան տնտե­սութ­յունն է, ո­րը հիմն­ված է մաս­նա­վոր սե­փա­կա­նութ­յան, տնտե­սա­կան գոր­ծու­նեութ­յան ա­զա­տութ­յան, ա­զատ տնտե­սա­կան մրցակ­ցութ­յան վրա եւ պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նութ­յան մի­ջո­ցով ուղղ­ված է ընդ­հա­նուր տնտե­սա­կան բա­րե­կե­ցութ­յա­նը եւ սո­ցիա­լա­կան ար­դա­րութ­յա­նը»: Հաս­կա­նա­լի՞ է` Սահ­մա­նադ­րութ­յու­նը պար­տադ­րում է «շու­կա­յա­կան եւ ա­զատ տնտե­սա­կան մրցակ­ցութ­յուն»: Տ­րանս­պոր­տը քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի են­թա­կա­յութ­յամբ մո­նո­պո­լի­զաց­նելն ու­ղիղ կեր­պով հա­կա­սում է այդ դրույ­թին. տե­ղի է ու­նե­ցել, լավ թե վատ, բայց մրցակ­ցա­յի­նից ան­ցում պե­տա­կան մո­նո­պո­լի­զաց­ման: Ո­րոշ դեպ­քե­րում դա կա­րող է նաեւ լավ լի­նել, բայց պայ­մա­նով` այդ դեպ­քը պետք է լիո­վին վե­րահս­կե­լի լի­նի: Բայց հի­մա ու­նենք ճիշտ հա­կա­ռա­կը. հա­կա­սահ­մա­նադ­րա­կան գոր­ծո­ղութ­յուն (նաեւ աղ­բի ո­լոր­տում), ո­րը տա­նում է ծա­ռա­յութ­յան (տրանս­պոր­տի ու­ղե­վար­ձի) ան­վե­րահս­կե­լի, ո­րե­ւէ հիմ­նա­վո­րում չու­նե­ցող բարձ­րաց­ման: Ա­ռանց հիմ­նա­վոր­ման, քա­նի որ, ե­թե կա 30-40 տո­կո­սա­նոց թա­լան, ա­պա ռեալ ինք­նար­ժե­քի եւ տոմ­սի գնի մա­սին խո­սե­լը ծի­ծա­ղե­լի է: Ա­վե­լին, այդ ինք­նար­ժե­քը մի բան էլ մե­ծաց­րել են` մաս­նա­վոր ներդ­րում­նե­րը ու­ղե­ւո­րի վրա բար­դե­լով: Իսկ մրցակ­ցութ­յան բա­ցա­կա­յութ­յու­նը պար­զա­պես բա­ցա­ռում է նվա­զա­գույն ու­ղե­վար­ձի ձե­ւա­վո­րում:

Ու երբ այս ա­մե­նը հան­դուր­ժում ենք, ա­պա Ա­վին­յա­նի հայրն էլ, բնա­կան է, կա­րող է ի­րեն թույլ տակ «համ­բա­լա­յին» բա­ռա­պա­շա­րը: