Հայաստանում մտածում են արհեստական բանականությունը պետական գնումների համակարգ մտցնելու մասին. ի՞նչ է սա նշանակում և ինչպիսի՞ ստորջրյա խութեր կան

Արհեստական ​​բանականության (ԱԲ) տեխնոլոգիաների զարգացմամբ աշխարհը թեւակոխում է նոր դարաշրջան, որտեղ ավանդական գործընթացները խորը փոփոխությունների են ենթարկվում: Այդպիսի ոլորտներից մեկը, որն ակտիվորեն ուսումնասիրում է նորարարությունը, պետական ​​գնումներն են: Այնուամենայնիվ, ինչպես ցանկացած տեխնոլոգիայի ներդրման դեպքում, կան մարտահրավերներ, որոնց պետք է բախվեն և՛ տեխնոլոգիաների մշակողները, և՛ պետական ​​կառույցները:

Բայց ամեն ինչի մասին հերթով...

Առաջին քայլերը

Հայաստանի բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար Մխիթար Հայրապետյանը վստահ է, որ ԱԲ-ն առաջիկայում շատ կարևոր դեր կունենա պետական ​​կառավարման ոլորտում բարեփոխումների հայեցակարգում։ Սակայն առայժմ  Հայաստանում առաջին փուլում մտածում են պետական ​​գնումների գործընթացում գործիքներ ներդնելու մասին։

«Որպես բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար՝ ես չեմ պատկերացնում արդյունավետ պետական ​​գնումներ առանց այդ տեխնոլոգիաների ներդրման։ Այսօր մենք ինտենսիվ քննարկումներ ենք անցկացնում այն ​​հայկական տեխնոլոգիական ընկերությունների հետ, որոնք արդեն հաջողակ են ԱԲ-ի գործիքների առաջմղման գործում։ Այս փուլում մենք փորձում ենք համապատասխան գործիքներ գտնել և առաջարկել ֆինանսների նախարարության մեր գործընկերներին։ Ինչպես գիտեք, ներկայումս պետական ​​գնումների ոլորտում լուրջ բարեփոխում է իրականացվում։ Կարծում եմ, որ ԲՏԱ նախարարությունը կարող է դրական դեր խաղալ այս բարեփոխումների արագացման և արդյունավետության բարձրացման գործում»,- ասել է նա:  

ԱԲ-ի ներդրում. Ինչպե՞ս է այն աշխատում

Ընդհանուր առմամբ, այն երկրներում, որոնք ԱԲ-ն ներդրել են պետական ​​գնումների համակարգում, արհեստական բանականության գործիքներն օգտագործվում են տարբեր խնդիրներ լուծելու համար՝ գործընթացների ավտոմատացումից մինչև կոռուպցիայի դեմ պայքար: ԱԲ-ն կարող է ավտոմատացնել շատ սովորական առաջադրանքներ, ինչպիսիք են պահանջների մշակումը, փաստաթղթերի ստուգումումը և գնումների կառավարումը: Սա թույլ է տալիս արագացնել գործընթացները, նվազեցնել մարդկային սխալները և նվազեցնել վարչական ծախսերը:

ԱԲ-ն օգտագործվում է նաև մրցույթների և գնումների այլ ընթացակարգերի ընթացքում հավաքագրված տվյալների մեծ ծավալների մշակման համար: Սա թույլ է տալիս կանխատեսել գնումների կարիքները՝ հիմնվելով պատմական տվյալների վրա, բացահայտել միտումները, ինչը կօգնի ձեզ ավելի ճշգրիտ պլանավորել ձեր բյուջեն և նվազագույնի հասցնել ավելորդ ծախսերը, ինչպես նաև վերլուծել անցյալ գնումների արդյունավետությունը՝ ապագա որոշումները օպտիմալացնելու համար:

Արհեստական ​բանականությունը կարող է բարձրացնել թափանցիկությունը պետական ​​գնումների գործընթացում, քանի որ ալգորիթմները կարող են հետևել, թե ով է առաջարկում, որքան և ինչ ապրանքներ կամ ծառայություններ են առաջարկվում, և ինչպես են բաշխվում պայմանագրերը:

Բլոկչեյն տեխնոլոգիաները կարող են օգտագործվել իրական ժամանակում բոլոր գործարքների և պատվերների անփոփոխությունն ու թափանցիկությունն ապահովելու համար։ ԱԲ-ի վրա հիմնված համակարգերը կարող են շարունակաբար վերահսկել և վերլուծել գնումների բոլոր փուլերը՝ բացահայտելու կասկածելի գործողությունները: Այսպիսով, ալգորիթմները կարող են բացահայտել մրցույթների անոմալիաները, ինչպիսիք են արհեստականորեն ուռճացված գները, մատակարարների ընտրության մանիպուլյացիաները կամ նրանց չարդարացված ֆավորիտիզմը:

Հնարավոր է նաև օգտագործել մեքենայական ուսուցում՝ օրինաչափությունները վերլուծելու և հնարավոր խարդախության սխեմաները կամ շահերի բախումը բացահայտելու համար: ԱԲ-ն օգնում է ավտոմատացնել մատակարարների ընտրությունը՝ հիմնված օբյեկտիվ չափանիշների վրա, ինչպիսիք են գինը, որակը և նախկին կատարողականը: Ալգորիթմները կարող են վերլուծել մատակարարների փորձը, հեղինակությունը, ֆինանսական դրությունը և պարտավորությունները կատարելու ունակությունը:

Մեդալի մյուս կողմը

Այնուամենայնիվ, ԱԲ-ի օգտագործումը ոչ միայն «լավ պատմություն» է. նույնիսկ հնարավոր չէ խոսել  չարաշահումների ամբողջական վերացման մասին։ Պետական ​​գնումների ոլորտում ԱԲ-ի ներդրումը նաև ռիսկերի նոր որակ է ներկայացնում՝ կապված պատասխանատուների կողմից հնարավոր չարաշահումների հետ։

Երբ ԱԲ-ն ներդրվի, կա ալգորիթմների կամ տվյալների շահարկման վտանգ անձնական շահի համար: Օրինակ, վերապատրաստման ալգորիթմների պատասխանատվությունը կարող է փոխանցվել «վստահելի» անձանց, որոնք կարող են համակարգում ներդնել կողմնակալ տվյալներ՝ մրցույթի արդյունքները կեղծելու համար: Սա հատկապես վտանգավոր է Հայաստանի նման երկրներում, որտեղ իրավական համակարգը թերզարգացած է, և չարաշահումներն ու նեպոտիզմը համատարած են: