Ինչո՞ւ են աֆազիայով հիվանդները կորցնում անցյալի և ապագայի մասին խոսելու ունակությունը

Գիտնականների միջազգային թիմը՝ Ազգային հետազոտական ​​համալսարանի Տնտեսագիտության բարձրագույն դպրոցի լեզվի և ուղեղի կենտրոնի հետազոտողների մասնակցությամբ, բացահայտել է աֆազիայով հիվանդների մոտ ժամանակի քերականական կարգի արտահայտման դեպքում խանգարումների պատճառները: Պարզվել է, որ խոսքի խանգարումներ ունեցող մարդկանց համար դժվար է ինչպես ճամանակի գաղափարը ձևավորելը, այնպես էլ բայի ճիշտ ժանմանակձևն ընտրելը։ Բայց թե որ գործընթացն է նրանց համար ավելի դժվար՝ կախված է խոսողի լեզվից։ Հետազոտության արդյունքները հրապարակվել են Aphasiology ամսագրում:

Աֆազիան խոսքի ծանր խանգարում է, որը հաճախ առաջանում է կաթվածից հետո, որի դեպքում մարդը կորցնում է կապակցված խոսելու ունակությունը: Մասնավորապես, դա կարող է արտահայտվել բայի ժամանակաձևերի սխալ օգտագործմամբ, այսինքն՝ մարդու համար դժվար է խոսել անցյալի կամ ապագայի իրադարձությունների մասին, հայտնում է «Научная Россия» պորտալը։ Սա կարող է լուրջ խնդիրներ առաջացնել առօրյա հաղորդակցության մեջ։

Ռուսաստանի, Հունաստանի, Իտալիայի, ԱՄՆ-ի և Նորվեգիայի համալսարանների գիտնականները փորձ են անցկացրել՝ պարզելու, թե ինչու են նման դժվարություններ առաջանում։ Հետազոտողները ենթադրել են, որ ժամանակի քերականական կարգի արտահայտման խանգարումները կարող են կապված լինել երկու տարբեր գործընթացների՝ կոդավորման և արտաբերման հետ: Կոդավորման ընթացքում խոսողը ձևավորում է ժամանակի գաղափարը՝ արդյո՞ք, գործողությունը տեղի է ունենում անցյալում, ներկայում, թե ապագայում: Արտաբերման ընթացքում մարդը ընտրում է բառի ճիշտ ձևը այս ժամանակը ներկայացնելու համար: Որոշելու համար, թե ինչպես է այս գործընթացներից յուրաքանչյուրն ազդում խոսքի վրա, գիտնականները փորձ են անցկացրել, որին մասնակցել են աֆազիայով մարդիկ, որոնք խոսել են չորս տարբեր լեզուներով՝ հունարեն, ռուսերեն, իտալերեն և անգլերեն: Այս լեզուները պատահական չեն ընտրվել. դրանցում բայի ժամանակաձևերը  տարբեր կերպ են կառուցվում։ Սա հնարավորություն է տալիս տեսնելու, թե լեզվի որ առանձնահատկություններն են ազդում աֆազիա ունեցող հիվանդների ժամանակաձևերի կոդավորման և արտաբերման վրա:

Ախտորոշման համար գիտնականները մշակել են նախադասությունները լրացնելու երկու առաջադրանք: Առաջինում մասնակիցներին առաջարկել են լրացնել նախադասությունների բացերը, որոնք պահանջում էին ինչպես կոդավորման, այնպես էլ արտաբերման գործընթացներ: Մասնակիցները պետք է լրացնեին նախադասությունը ըստ մոդելի՝ հաշվի առնելով բայի ժամանակաձևի փոփոխությունը։ Օրինակ՝ «Երեկ այգեպանը ջրեց ծաղիկները։ Վաղը այգեպանը... ծաղիկները»։ Երկրորդ առաջադրանքը պահանջում էր լրացնել նախադասությունը՝ առանց բայի ժամանակաձևի փոփոխության: Մասնակիցը տեսնում էր «ջրել բույսերը» արտահայտությունը և լսում «այգեպանը հիմա սունկ է հավաքում» օրինակը։ Այնուհետև նրան խնդրում էին նախադասությունը սկսել «այգեպանը հիմա...»-ով, որը պետք է ավարտվեր «ջրել բույսերը» արտահայտությամբ, սակայն ճիշտ ժամանակձևով, այսինքն՝ «ջրում է բույսերը»։

Համեմատելով այս առաջադրանքներից յուրաքանչյուրի արդյունքները՝ հետազոտողները կարող էին պարզել, թե ո՞ր՝ կոդավորմա՞ն, թե՞ արտաբերման, փուլում են հիվանդների մոտ հիմնական դժվարություններն առաջանում:

Պարզվել է, որ մասնակիցների մեծամասնությունը խանգարումներ է ունեցել ժամանակաձևերի թե՛ կոդավորման և թե՛ արտաբերման ժամանակ, սակայն այդ խանգարումների արտահայտման աստիճանը կախված է եղել լեզվից և կոնկրետ մարդուց: Օրինակ, ռուսախոս և անգլիախոս մասնակիցներն ավելի հաճախ դժվարություններ են ունեցել արտաբերման առաջադրանքում, մինչդեռ հունարեն և իտալերեն խոսողներից ոմանք դժվարացել են կոդավորման փուլում: Հետաքրքիր է, որ ժամանակի որոշման խանգարումները դրսևորվել են ընտրովի. որոշ հիվանդների մոտ ավելի դժվար է եղել անցյալ ժամանակը, իսկ մյուսների մոտ՝ ապագան ներկայացնելը: