Միայն Ադրբեջանի հետ «ռազմավարական գործարքն» էր պակաս

­Նա­խօ­րեին Նի­կո­լը ԱԺ-ում ո­րո­շա­կի փա­կագ­ծեր բա­ցեց, թե Ա­լիե­ւի հետ ին­չի մա­սին էր այդ­պես ջերմ-ջերմ խո­սում Կա­զա­նում՝ ԲՐԻԿՍ-ի գա­գա­թա­ժո­ղո­վի ժա­մա­նակ: Եվ այն կար­գի էին տար­վել զրույ­ցով, որ ան­գամ Նի­կո­լը խոս­տո­վա­նեց, թե. «Մի փոքր էլ կո­ռեկ­տութ­յան խնդիր կար գո­նե իմ կող­մից, ո­րով­հետեւ մյուս լի­դեր­նե­րը ե­լույթ էին ու­նե­նում, իսկ մենք մտքեր էինք փո­խա­նա­կում, բայց շատ կար­եւոր զրույց տե­ղի ու­նե­ցավ»:

ԻՆՉ ԲԱՑԱՀԱՅՏԵՑ ՆԻԿՈԼԸ

­Թե ին­չի մա­սին էր զրույ­ցը, Փա­շին­յա­նը բա­ցատ­րում է այս­պես՝ Կա­զա­նում տե­ղի ու­նե­ցած կար­եւոր ի­րա­դար­ձութ­յունն այն էր, որ շատ նման է նրան, որ մենք տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի բաց­ման հար­ցում կա­րող ենք ու­նե­նալ լու­ծում, ո­րը, ըստ էութ­յան, կա­րող է հաս­ցեագ­րել եւ փո­խա­դարձ ու լիար­ժե­քո­րեն լի­նել ըն­դու­նե­լի: Ս­րա­նով նա, ըստ էութ­յան, հաս­տա­տեց այն, ին­չը պնդում ենք ար­դեն տե­ւա­կան ժա­մա­նակ. հիմ­նա­կան խնդի­րը, ո­րից կախ­ված է մնա­ցել «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» կոչ­վա­ծը, հենց կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի թե­ման է: Նի­կո­լը շա­րու­նա­կե­լով խոս­քը, նաեւ ա­սաց. «Մենք խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի մնա­ցած 2 հոդ­ված­նե­րի վե­րա­բեր­յալ մեր ա­ռա­ջարկ­նե­րը ե­րեկ կամ նա­խորդ օ­րը փո­խան­ցել ենք Ադր­բե­ջա­նին»: Եվ սրա­նից էլ դժվար չէ հաս­կա­նալ, որ այս դեպ­քում էլ խոս­քը հենց կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի մա­սին է, այ­սինքն, որ չհա­մա­ձայ­նեց­ված կե­տե­րը հենց այդ ուղղ­վա­ծութ­յամբ են:

Իսկ ա­հա Միր­զո­յան Ա­րոն իր հեր­թին ման­րա­մաս­նեց, թե «Խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րում» դե­ռեւս մնա­ցել են 1-2 ձե­ւա­կեր­պում­ներ, հոդ­ված­ներ, ո­րոնց շուրջ աշ­խա­տանք­նե­րը շա­րու­նակ­վում են ա­վե­լի ին­տեն­սիվ, ա­վե­լի կա­ռու­ցո­ղա­կան մթնո­լոր­տում, քան նա­խորդ շրջա­նում. «Ու­զում եմ զգու­շա­վոր լա­վա­տե­սութ­յուն հայտ­նել, որ իս­կա­պես շատ մոտ ենք նրան, որ կու­նե­նանք վերջ­նա­կան հա­մա­ձայ­նեց­ված խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի տեքստ»,–­ ա­սաց նա:

Այն, որ ի­րոք ո­րո­շա­կի ըն­թացք կա, հաս­տա­տում է նաեւ ադր­բե­ջա­նա­կան կող­մը: Օ­րերս Ա­լիեւն էր խո­սել այդ մա­սին: Նա­խօ­րեին նաեւ նրա օգ­նա­կան Հիք­մեթ Հա­ջիե­ւը հայտ­նեց, որ այս պա­հին` «Ադր­բե­ջա­նի օ­րա­կար­գի հիմ­նա­կան թե­ման COP-29-ն­ է՝ մինչեւ նո­յեմ­բե­րի վերջ»: Իսկ ա­հա դրա­նից հե­տո՝ «Դեկ­տեմ­բե­րից սկսած, Հա­յաս­տա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի միջեւ նոր գոր­ծըն­թաց կսկսվի խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի տեքս­տի շուրջ բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի քննարկ­ման եւ շա­րու­նակ­ման վե­րա­բեր­յալ… Վս­տա­հա­բար, դեկ­տեմ­բե­րից սկսած, նոր գոր­ծըն­թաց է լի­նե­լու»:

Ա­հա այս ի­րա­վի­ճա­կի ֆո­նին էլ մեկ էա­կան հարց է ա­ռաջ գա­լիս: Խոս­քը Հա­յաս­տա­նի ա­պա­գա­յին վե­րա­բե­րող կա­րե­ւո­րա­գույն հար­ցի մա­սին է: Այ­սինքն, ե­թե հիմ­նա­կան թե­ման վե­րա­բե­րում է կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րին, որ­տեղ ա­ռաջ­նա­յի­նը Մեղ­րիի ճա­նա­պար­հի հարցն է, ա­պա Հա­յաս­տա­նի հա­մար այս­տեղ ա­մե­նագլ­խա­վորն այն է, թե ինչ տես­քով կա­րող է այդ վե­րա­գոր­ծար­կու­մը տե­ղի ու­նե­նալ՝ որ­պես «Զան­գե­զու­րի մի­ջա՞նցք», թե՞ որ­պես կո­մու­նի­կա­ցիա՝ այդ բա­ռի ա­մե­նա­հիմ­նա­կան ի­մաս­տով: Ա­սենք, դե­պի Վ­րաս­տան տա­նող եր­կա­թու­ղու կար­գի: Ա­ռա­ջին տար­բե­րա­կի դեպ­քում ա­մեն ինչ պարզ է՝ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք» աս­վա­ծը նշա­նա­կում է ոչ թե նույ­նիսկ թուրք-ա­զե­րիա­կան, այլ՝ թուր­քա­կան աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը, հաշ­վի առ­նե­լով, որ Ադր­բե­ջանն այն տրա­մա­չա­փի եր­կի­րը չէ, որ ինք­նու­րույն աշ­խար­հա­քա­ղաք­ական հար­ցեր լու­ծի եւ հան­դես է գա­լիս Թուր­քիա­յի կցոր­դի դե­րում: Երկ­րորդ տար­բե­րա­կի դեպ­քում նույն հարցն է. ե­թե ան­գամ Ադր­բե­ջանն ի զո­րու չէ, ա­ռա­վել եւս՝ Հա­յաս­տա­նը, թեեւ սե­փա­կան տա­րած­քում գտնվող, բայց ի­րե­նից գլո­բալ կա­րե­ւոր գոր­ծոն ներ­կա­յաց­նող Մեղ­րիի գծի նկատ­մամբ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յուն ի­րա­կա­նաց­նե­լու ո­րե­ւէ ռեալ հնա­րա­վո­րութ­յուն չու­նի: Ա­ռա­վել եւս, ներ­կա խղճուկ վի­ճա­կում, երբ նի­կոլ­յան խուն­տան եր­կի­րը հասց­րել է այն մա­կար­դա­կի, որ ան­գամ Վ­րաս­տա­նի լի­բե­րաստ նա­խա­գահն է հո­ղա­յին պա­հանջ­ներ ներ­կա­յաց­նում: Այ­սինքն, վե­րա­գոր­ծարկ­ման դեպ­քում ի՞նչ գլո­բալ վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ կգոր­ծի Մեղ­րիի գի­ծը: 

ՆՈՐ ԱՎԱՆՏՅՈՒՐԱ

Այս եր­կու սցե­նար­նե­րից  ո­րո՞վ է հի­մա ա­ռաջ գնում «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» կոչ­վա­ծը՝ դրա կո­մու­նի­կա­ցիոն բա­ղադ­րի­չով հան­դերձ, ե­ղել եւ մնում է յոթ փա­կի տակ պահ­վող գաղտ­նիք: Ու հաշ­վի առ­նե­լով, որ այդ գոր­ծըն­թացն ա­ռաջ է տա­նում «ինչ ու­զում, այն էլ քննար­կում եմ» սկզբուն­քով գոր­ծող Նի­կո­լը, նաեւ, թե այդ սկզբուն­քը ինչ ահ­ռե­լի փոր­ձանք­նե­րի մեջ է գցել Հա­յաս­տա­նը, ա­պա ներ­կա գեր­գաղտ­նիութ­յու­նը գա­լիս է հու­շե­լու, որ երկ­րի հա­մար այս հեր­թա­կան ճա­կա­տագ­րա­կան հար­ցում եւս մեկ ինչ-որ ա­վանտ­յու­րա է պատ­րաստ­վում: Ա­ռա­վել եւս, որ ԱԺ-ի նույն այդ նիս­տում Նի­կո­լը եւս մեկ խիստ մտա­հո­գիչ հայ­տա­րա­րութ­յամբ հան­դես ե­կավ, թե՝ Ա­լիե­ւի հետ կա­զան­յան այդ քննար­կում­նե­րում ա­մե­նա­կար­եւոր հատ­վածն այն է ե­ղել, որ միտք է հնչել, որ Հա­յաս­տանն ու Արդ­բե­ջա­նը խա­ղաղ հա­մա­կե­ցութ­յան եւ խա­ղաղ գո­յակ­ցութ­յան հա­մար ու­նեն ոչ միայն խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի կամ այլ պայ­մա­նագ­րե­րի, այլեւ ռազ­մա­վա­րա­կան գոր­ծարք կնքե­լու կա­րիք: «Ինքս ու­նեմ ո­րո­շա­կի պատ­կե­րա­ցում­ներ այդ ռազ­մա­վա­րա­կան գոր­ծար­քի վե­րա­բեր­յալ: Այդ­տեղ էլ մեծ հաշ­վով գաղտ­նիք չկա: Ըստ էութ­յան, ռազ­մա­վա­րա­կան գոր­ծար­քի վե­րա­բեր­յալ մեր պատ­կե­րա­ցու­մը հեն­վում է ի­րա­կան Հա­յաս­տա­նի հա­յե­ցա­կար­գի վրա…»: 

Այն, որ Նի­կո­լի քա­րո­զած «ի­րա­կան Հա­յաս­տան» կոչ­վա­ծը դե­պի Հա­յաս­տա­նի վի­լա­յե­թա­ցում տա­նող ու­ղիղ ճա­նա­պարհ է, քիչ չի խոս­վել: Ա­մե­նա­թարմ օ­րի­նակ­նե­րից մե­կը կա­րե­լի է հա­մա­րել «Հա­յաս­տան» խմբակ­ցութ­յան պատ­գա­մա­վոր Ք­րիս­տի­նե Վար­դան­յա­նի ե­րեկ­վա հայ­տա­րա­րութ­յու­նը. «Նի­կո՛լ Փա­շին­յան…­Դուք պար­զա­պես Թուր­քիա­յին ու Ադր­բե­ջա­նին մեր պրո­տեկ­տո­րատ, մեր անվ­տան­գութ­յան ե­րաշ­խա­վոր սար­քե­լը փա­թե­թա­վո­րել եք «ի­րա­կան Հա­յաս­տան» ա­նի­րա­տե­սա­կան տեր­մի­նի ներ­քո»: Եվ հի­մա, ե­թե ար­դեն բա­նը հա­սել է Ադր­բե­ջա­նի հետ ինչ-որ «ռազ­մա­վա­րա­կան գոր­ծարք­նե­րի», այն էլ՝ այդ «ի­րա­կան Հա­յաս­տա­նի» հեն­քով, ա­պա տպա­վո­րութ­յուն­նե­րը գնա­լով ա­վե­լի ու ա­վե­լի մռայլ են դառ­նում:

«ԶԱՆԳԵԶՈՒՐԻ ՄԻՋԱ՞ՆՑՔ»

Ու­րեմն, ի՞նչ պետք է սպա­սել այն «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» ներ­կա ըն­թաց­քից՝ դրան կպցրած «ռազ­մա­վա­րա­կան գոր­ծար­քով» հան­դերձ: Այն, որ այդ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րը ձեռք բեր­վե­ցին Կա­զա­նում, դա դեռ հիմք չի տա­լիս ա­սել, թե դրանք ռու­սա­կան միջ­նոր­դութ­յամբ են: Ընդ­հա­կա­ռա­կը, Մոսկ­վան հատ­կա­պես վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս ցույց է տա­լիս, որ ինքն այս բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի մաս­նիկ չէ, դրանք Ա­լիեւ-­Նի­կոլ ձե­ւա­չա­փով են: Այ­սինքն, ինչ էլ որ նրանք պայ­մա­նա­վոր­վեն, հենց այդ ձե­ւա­չա­փի մեջ էլ պետք է պատ­կե­րաց­նել: Օ­րի­նակ կա­րե­լի է բե­րել Լավ­րո­վի վեր­ջին հայ­տա­րա­րութ­յու­նը. «Ի տար­բե­րութ­յուն ա­րեւմտ­յան կեղծ միջ­նորդ­նե­րի, մենք մեր գոր­ծըն­կեր­նե­րին չենք դրդում հապ­ճեպ խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր կնքել: Վա­ղա­ժամ խա­ղա­ղութ­յու­նը ա­ռանց Բաք­վի եւ Ե­րե­ւա­նի դիր­քո­րո­շում­նե­րի, ինչ­պես նաեւ տե­ղում ի­րա­կա­նութ­յան հա­մա­պար­փակ դի­տարկ­ման, ոչ մի լավ բա­նի չի հան­գեց­նի, ընդ­հա­կա­ռա­կը դա կստեղ­ծի լար­վա­ծութ­յան եւ հա­կա­մար­տութ­յան պոտ­նե­ցիալ էս­կա­լա­ցիա­յի պո­տեն­ցիալ ռիս­կեր»:

­Միր­զո­յան Ա­րոն ո­րո­շեց դրան պա­տաս­խա­նել, թե՝ «Իմ ռու­սաս­տան­ցի գոր­ծըն­կե­րը ներ­կա­յաց­րել է Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նութ­յան տես­լա­կա­նը, ես կա­րող եմ ներ­կա­յաց­նել ՀՀ տես­լա­կա­նը, ո­րը այս դեպ­քում տրա­մագ­ծո­րեն տար­բեր­վում է, մենք շա­հագրգռ­ված ենք Ադր­բե­ջա­նի հետ շու­տա­փույթ եւ հա­մա­կող­մա­նի խա­ղա­ղու­թան կնքմամբ»: Մեկ բա­նում Ա­րոն ճիշտ է. ի­հար­կե, այս հար­ցում Ռու­սաս­տանն ու­նի իր շա­հե­րը: Բայց, ե­թե Օ­մե­գա­յի տրա­մա­բա­նութ­յամբ, «շու­տա­փույթ խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը», այս­պես ա­սած, այն­քան էլ չի հա­մա­պա­տաս­խա­նում Ռու­սաս­տա­նի շա­հե­րին, բայց Հա­յաս­տա­նը «շա­հագրգռ­ված» է, ու­րեմն խոս­քը կոնկ­րետ ի՞նչ շա­հե­րի մա­սին է, ին­չի՞ն են դեմ ռուս­նե­րը, եւ ին­չի՞ն են այդ­պես վա­զում Ա­րոն ու Նի­կո­լը: 

­Թե որն է ռու­սա­կան շահ աս­վա­ծի էութ­յու­նը, մաս­նա­վո­րա­պես` կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցում, բո­լորն են հաս­կա­նում. աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յուն Մեղ­րիի հատ­վա­ծում, ո­րը կբա­ցա­ռի այս­տեղ թուր­քա­կան կամ ա­րեւմտ­յան եւ ան­գամ ի­րա­կա­ն վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը: 

­Հա­ջոր­դը, որ ռու­սա­կան, թուր­քա­կան եւ ա­րեւմտ­յան շա­հից զատ, մեր գո­տում, դա Ի­րա­նի շահն է, ո­րի մա­սին, ի դեպ, նա­խօ­րեին խո­սեց նաեւ Հա­յաս­տա­նում Ի­րա­նի դես­պան Մեհ­դի Սոբ­հա­նին, եւ թող տա­րօ­րի­նակ չթվա՝ New York Times-ին տված հար­ցազ­րույ­ցում:  Ըստ դես­պա­նի, Ռու­սաս­տանն ու Ի­րա­նը Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում տար­բեր­վող շա­հեր ու­նեն, ա­վե­լի ճիշտ. «Մենք ո­րոշ տա­րա­ձայ­նութ­յուն­ներ ու­նենք եւ­ ո­րոշ հա­մընդ­հա­նուր շա­հեր։ Դա չի նշա­նա­կում, որ մենք դաշ­նա­կից ենք»:

Ա­րեւմտ­յան շահ աս­վածն էլ այս պա­հին դեռ հաս­կա­նալ է պետք. ԱՄՆ-ում ի­րա­վի­ճա­կի խոր­քա­յին փո­փո­խութ­յուն է տե­ղի ու­նե­նում, եւ մեծ հարց է, թե այն քա­ղա­քա­կան ուղ­ղութ­յու­նը, որն ա­ռաջ էր տա­նում հե­ռա­ցող վար­չա­խում­բը, ո­րի պա­հան­ջով էլ Նի­կո­լը կանգ­նեց­րեց նո­յեմ­բե­րի 9-ի ու դրան հա­ջո­ղող 2021թ. հուն­վա­րի 11-ի մոս­կով­յան պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րի գոր­ծըն­թա­ցը, Թ­րամ­փի օ­րոք ինչ տեսք կու­նե­նա: 

Ա­հա այս տա­րաբ­նույթ շա­հե­րից ո՞ր մե­կի հետ է հա­մընկ­նում Ա­րո­յի ակ­նար­կած «Հա­յաս­տա­նի շահ» աս­վա­ծը, հաշ­վի առ­նե­լով, որ այս գլո­բալ մասշ­տա­բի հա­մա­տեքս­տում բո­լո­րին դեմ գնա­լու եւ սե­փա­կան խա­ղը կա­ռու­ցե­լու տար­բե­րա­կը հե­քիաթ­նե­րի դաշ­տում է, ինչ­քան էլ որ Նի­կո­լը շա­րու­նա­կի գե­ղե­ցիկ ճա­ռեր կար­դալ ԱԺ ամ­բիո­նից պե­տութ­յան եւ պե­տա­կա­նութ­յան թե­մա­նե­րով: Ա­ռա­վել եւս, որ խնդիրն ի­րա­կա­նում վե­րա­բե­րում է պար­զա­գույն հար­ցի. ե­թե եր­կա­թու­ղի գոր­ծարկ­վի, այն պետք է, չէ՞ ինչ-որ տեղ տա­նի: Ա­սենք, այդ ինչ-որ տեղն էլ է ակն­հայտ՝ Ադր­բե­ջա­նից՝ Նա­խի­ջե­ւան, ո­րից այն կողմ ար­դեն Ադր­բե­ջանն է ո­րո­շե­լու, թե դե­պի ուր է այդ եր­կա­թու­ղին տա­նե­լու. ե­թե Նի­կո­լենք խո­սում են «պե­տութ­յուն­նե­րի սու­վե­րեն ի­րա­վունք­նե­րից», ա­պա Նա­խի­ջե­ւա­նից եր­կա­թու­ղու շա­րու­նա­կութ­յու­նը հենց Ադր­բե­ջա­նի սու­վե­րեն ի­րա­վունքն է: Կա­րո՞ղ է Նի­կո­լը պա­հան­ջել, որ պետք է տա­նի Հա­յաս­տան եւ Ի­րան, ո´չ: Կա­րո՞ղ է պա­հան­ջել, որ այն դե­պի Թուր­քիա չտա­նի. է­լի ո´չ: Ե­թե միայն դա հստակ սահ­ման­ված չէ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րով: Իսկ ե­թե ֆիքս­ված չէ, եւ հե­տո Նա­խի­ջե­ւա­նից եր­կա­թու­ղին գնա միայն Թուր­քիա, եւ Հա­յաս­տա­նը ո­րո­շի փա­կել Մեղ­րին, ա­պա դա կդառ­նա պայ­մա­նագ­րի խախ­տում՝ Ա­լիե­ւի հա­մար պա­տե­րազ­մի ա­ռի­թով հան­դերձ: Հա­ջոր­դը. կա­րո՞ղ ենք մտա­ծել, որ Նի­կո­լը հա­մո­զել է, ստի­պել է, խնդրել է Ա­լիե­ւին, եւ նա էլ հա­մա­ձայն­ել է, որ Նա­խի­ջե­ւա­նից այս կողմ եր­կա­թու­ղու ըն­թաց­քի հար­ցը պետք է ման­րա­մասն­վի «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րում»: Առն­վազն քիչ հա­վա­նա­կան է: Ա­ռա­վել եւս, որ ե­թե հրա­ժար­վում են նո­յեմ­բե­րի 9-ի տար­բե­րա­կից, ո­րը են­թադ­րում է ոչ թե Մեղ­րիի, այլ բո­լոր կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի գոր­ծար­կում, ա­պա չկա ո­րե­ւէ ե­րաշ­խիք, որ այդ պայ­մա­նագ­րում միայն Մեղ­րիի գի­ծը չի սահ­ման­ված՝ Ա­լիե­ւի վրա չդնե­լով ո­րե­ւէ պար­տա­վո­րութ­յուն:

Ե­թե այս տար­բե­րա­կը չէ, ա­պա եր­կա­թու­ղու գոր­ծար­կու­մը, այ­սինքն՝ սրա հետ կապ­ված «Հա­յաս­տա­նի շահ» աս­վածն ինչ-որ ձե­ւով կկպնի ռու­սա­կան, կամ որ ա­վե­լի քիչ ի­րա­տե­սա­կան է գործ­նա­կան կի­րառ­ման տե­սանկ­յու­նից, ի­րա­նա­կան շահ աս­վա­ծի հետ՝ այս պա­հին ա­մե­րիկ­յան շահ աս­վա­ծի ա­նո­րո­շութ­յու­նը հաշ­վի առ­նե­լով: Բայց երբ Ա­րոն ԱԺ ամբ­իո­նից հայ­տա­րա­րում է, թե՝ մենք պետք է շտա­պենք, ա­պա դա ա­ռա­ջին պլան է բե­րում հենց «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի» տար­բե­րա­կը:

Ու հաշ­վի առ­նե­լով, որ ներ­կա փու­լում ռուս-ադր­բե­ջա­նա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում նկատ­վում են բա­վա­կա­նին սուր հա­կա­սութ­յուն­ներ, ա­պա միան­գա­մայն ի­րա­տե­սա­կան տար­բե­րակ է դառ­նում, որ Ա­լիեւն ու Նի­կո­լը տե­ւա­կան ժա­մա­նակ տա­րաբ­նույթ խա­ղե­րով, այդ թվում՝ Մոսկ­վա­յի «փշի-փշի ա­նե­լով», ի­րա­կա­նում տա­կից ա­ռաջ էին տա­նում թուր­քա­կան նա­խա­գի­ծը: