Նիկոլի մոսկովյան այցն ինչ-որ բա՞ն է փոխել

­Հոկ­տեմ­բե­րի 12-ին, «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րուկ` միա­վո­րե­լով անվ­տան­գութ­յունն ու ժո­ղովր­դա­վա­րութ­յու­նը» տա­րօ­րի­նակ ան­վա­նու­մով հա­մա­ժո­ղով տե­ղի ու­նե­ցավ: Տա­րօ­րի­նակ այն ի­մաս­տով, որ «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րուկ» աս­վա­ծի տակ հիմ­նա­կա­նում հաս­կաց­վում են աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան եւ տնտե­սա­կան տես­լա­կան­նե­րը: Լավ, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան դրույ­թը այդ ծրա­գի­րը կա­րող է Հա­յաս­տա­նի հա­մար նաեւ անվ­տան­գա­յին գոր­ծոն դառ­նալ: Այլ բան, թե ի՞նչ կապ ու­նի այս ա­մե­նի հետ ժո­ղովր­դա­վա­րութ­յու­նը:

ՏԱՐՕՐԻՆԱԿ ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՇԱՐԱՆ

­Սա­կայն դա այդ հա­մա­ժո­ղո­վի ա­մե­նե­ւին էլ միակ տա­րօ­րի­նակ դրվա­գը չէր: Ե­ղան ե­լույթ­ներ, հնչեցին մի շարք մտքեր, այդ թվում՝ Նի­կոլ Փա­շին­յա­նի կող­մից, ո­րոնք ոչ միայն տա­րօ­րի­նակ տեսք ու­նեին, այլ շատ հե­ռուն տա­նող մտո­րում­նե­րի տե­ղիք էին տա­լիս:

Այ­սպես, իր խոս­քում Նի­կո­լը միան­գա­մայն ըն­դու­նե­լի եւ դրա­նով նույն­քան տա­րօ­րի­նակ նման միտք հնչեց­րեց, թե՝ շատ կար­ևոր է հաս­կա­նալ, թե «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րու­կ» նա­խագ­ծի վե­րա­բեր­յալ ինչ նկա­տա­ռում­ներ ու­նեն այլ երկր­նե­րը: Չէ, սա ան­գամ տա­րօ­րի­նակ չես հա­մա­րի, սա աբ­սուր­դից­ էլ այն կողմ է: Այ­սինքն` ի՞նչ է ստաց­վում, եր­կար ժա­մա­նակ բո­լոր ամ­բիոն­նե­րից «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րուկ» են քա­րո­զում ու հի­մա նո՞ր պետք է փոր­ձեն հաս­կա­նալ, թե շրջա­կա եւ շա­հագր­գիռ երկր­ներն այս մա­սին ինչ են մտա­ծում: Այ­սինքն, նման նա­խա­գիծ ա­ռաջ քա­շե­լով, ի սկզբա­նե չեն էլ հաս­կա­ցե՞լ, թե դրա հետ կապ­ված ով ինչ շա­հեր եւ հա­կա­շա­հեր ու­նի, ըստ այդմ էլ, որ­քա­նո՞վ է ի­րա­տե­սա­կան այդ ծրա­գի­րը:

­Սա էլ մի կողմ. մարդ են, ա­սենք, թե մի քիչ ուշ են կռա­հում: Հի­մա փոր­ձենք հաս­կա­նալ, թե ըստ Նի­կո­լի, դրսում ով եւ ինչ կար­ծիք ու­նի այդ նա­խագ­ծի մա­սին: «Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նութ­յան հա­մար տա­րան­ցիկ ու­ղի­նե­րը ե´ւ տն­տե­սա­կան, ե´ւ քա­ղա­քա­կան նշա­նա­կութ­յուն ու­նեն: ՌԴ-ն կա­րող է ու­նե­նալ մտա­հո­գութ­յուն, որ այդ ամ­բողջ հոս­քե­րի այս­տե­ղով անց­նե­լը կա­րող է լի­նել ըն­դու­նե­լի, ե­թե ին­քը շա­րու­նա­կի ո­րո­շա­կի ազ­դե­ցութ­յուն ու­նե­նալ այդ հոս­քե­րի կա­ռա­վար­ման վրա:

Արևմտ­յան մի շարք երկր­ներ, իմ տպա­վո­րութ­յամբ, այս ճա­նա­պար­հը ա­ռայժմ լա­վա­տե­սութ­յան որ­ևէ հիմք չի տա­լիս: Ն­րանց հա­մար խնդրա­հա­րույց է. նրանք չեն ու­զում, որ այդ հոս­քե­րը լի­նեն Ի­րա­նի տա­րած­քով:

Ի­րա­նի Իս­լա­մա­կան Հան­րա­պե­տութ­յունն այն քիչ երկր­նե­րից է, որ հստակ ա­ջակ­ցութ­յուն է ցու­ցա­բե­րում «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րու­կին»:

­Մինչ մյուս­նե­րին հաս­նե­լը` նախ մար­սենք Նի­կո­լի այս մտքե­րը: Փաստն այն է, որ Թուր­քիան փոր­ձում է քա­րո­զել, որ Ի­րա­նը խան­դով է մո­տե­նում Հա­յաս­տա­նով անց­նե­լիք ու­ղի­նե­րի թե­մա­յին, քա­նի որ ցան­կա­նում է, որ այդ ու­ղի­ներն անց­նեն իր տա­րած­քով: Սա­կայն, որ­քան էլ տա­րօ­րի­նակ է, այս հար­ցում Նի­կո­լի մոտ կա միան­գա­մայն նոր­մալ բա­ցատ­րութ­յուն. Ի­րա­նի կող­մից նման «խանդ» չի կա­րող լի­նել, քա­նի որ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան այս նա­խա­գիծն այն­պի­սի մեծ բեռ­նաշր­ջա­նա­ռութ­յուն է են­թադ­րում, որ. «Հոս­քե­րը ոչ միայն բա­վա­րար են, այլև շատ են մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նի` Վ­րաս­տա­նի, Ադր­բե­ջա­նի, Ի­րա­նի և Թուր­քիա­յի կա­պու­ղի­նե­րը ծան­րա­բեռ­նե­լու հա­մար: Դեռ շատ ժա­մա­նակ կպա­հանջ­վի, որ մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նը կա­րո­ղանա սպա­սար­կել այն հոս­քե­րը, ո­րոնք գո­յա­նում են»:

­Հա­ջոր­դը Ռու­սաս­տա­նի խնդիրն է: Կո­մու­նի­կա­ցիոն այդ նա­խա­գի­ծը ռուս­նե­րին, ի­հար­կե, ձեռն­տու է: Բայց Նի­կոլն ընդգ­ծում է Մոսկ­վա­յի պայ­մա­նը. Ռու­սաս­տա­նի հա­մար բեռ­նա­հոս­քե­րը պետք է ո­րո­շա­կիո­րեն կա­ռա­վա­րե­լի լի­նեն: Ու դա միան­գա­մայն հաս­կա­նա­լի է. խոս­քը տնտե­սա­կան ի­մաս­տով մե­գած­րագ­րի մա­սին է, հսկա­յա­կան փո­ղե­րի, ո­րը միա­ժա­մա­նակ ու­նի աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ահ­ռե­լի նշա­նա­կութ­յուն: Այս գոր­ծըն­թա­ցի շուրջ ըն­թա­նում է ծան­րա­գույն պայ­քար, այս­պես ա­սենք, ա­րեւմտ­յան բլո­կի հետ: Ու սա կա­րո՞ղ է բա­րձի­թո­ղի վի­ճա­կի մատն­վել Մոսկ­վա­յի կող­մից, որ անգ­լո­սաք­սե­րը կա­ռա­վար­ման լծակ­ներ ստա­նան եւ քեֆ­նե­րը տվա­ծի պես կա­ռա­վա­րեն այդ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րը: Ընդ ո­րում, դժվար չէ կռա­հել, որ Մոսկ­վա­յի հա­մար ա­մե­նա­թույլ օ­ղակն այս հար­ցում հենց Հա­յաս­տանն է՝ իր բա­ցա­հայտ ա­րեւմ­տա­մո­լա­կան կուր­սով հան­դերձ: Շր­ջա­կա երկր­նե­րից Թուր­քիան եւ Ի­րա­նը ի­րենց շա­հե­րը կա­րող են պաշտ­պա­նել: Ադր­բե­ջա­նը՝ եւս: Վ­րաս­տա­նը նույն­պես տե­ղա­փոխ­վում է իր շա­հե­րը գի­տակ­ցող­նե­րի դաշտ, եւ պա­տա­հա­կան չէ Նի­կո­լի խոս­քը, թե՝ Թ­բի­լի­սին նույն­պես «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րու­կի» ա­ջա­կից­նե­րից է:

Ա­հա այս ֆո­նին «ինք­նա­խոս­տո­վա­նա­կան ցուց­մուն­քի» է նման­վում Նի­կո­լի հի­շա­տակ­ած միտ­քը, թե արևմտ­յան երկր­նե­րին «այս ճա­նա­պար­հը ա­ռայժմ լա­վա­տե­սութ­յան որ­ևէ հիմք չի տա­լիս»: Իսկ ա­վե­լի ստույգ, ինչ­պես քա­նիցս նշել ենք, Ա­րեւ­մուտ­քի հա­մար այդ «խաչ­մե­րու­կը», ո­րը կա­րող է ա­պա­հո­վել նաեւ ՌԴ-ից Ի­րան կո­մու­նի­կա­ցիոն հոս­քեր, միան­գա­մայն ա­նըն­դու­նե­լի է: Ա­րեւ­մուտ­քին պետք է բա­ցա­ռա­պես Հա­յաս­տա­նով անց­նող Ա­րե­ւելք-Ա­րեւ­մուտք մի­ջանցք, ո­րը կդառ­նա ՌԴ-ին Ի­րա­նից կտրող գիծ:

ԻՆՉ Է ՈՒԶՈՒՄ ԹՈՒՐՔԻԱՆ

Ինչ վե­րա­բե­րում է Թուր­քիա­յին, ա­պա այս հար­ցում Նի­կոլն այս կար­ծի­քին է. «Ըստ էութ­յան, «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րու­կը» կա­րող է ռեալ ին­տեգր­վել «Մի­ջին մի­ջանց­քի» հետ, ո­րը Թուր­քիա­յի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան կար­ևո­րա­գույն թե­մա­նե­րից մեկն է»: Նոր բան չի ա­սում, բայց կա­րե­ւորն այն է, որ հենց Նի­կոլն է դա ա­սում: Ի՞նչ է «Մի­ջին մի­ջանց­քը». նույն «Թ­յուր­քա­կան մի­ջանց­քը», Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քում՝ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք» հաս­կա­ցութ­յամբ հան­դերձ, ո­րին թեեւ փոր­ձում են տալ Չի­նաս­տա­նից մին­չեւ Եվ­րո­պա կո­մու­նի­կա­ցիոն ու­ղու փա­թե­թա­վո­րում, բայց ի­րա­կա­նում այն Չի­նաս­տա­նի հա­մար միան­գա­մայն ա­նըն­դու­նե­լի է: Այն ի­մաս­տով, որ դրա նպա­տա­կը մին­չեւ չի­նա­կան` թյուր­քա­կան ծագ­ման ույ­ղուր­նե­րի գո­տի հաս­նելն է, եւ ե­թե այսկերպ հնա­րա­վոր լի­նի մա­տա­կա­րա­րում­նե­րի հոսք ա­պա­հո­վել, ա­պա Ա­րեւ­մուտ­քը շատ ա­րագ ույ­ղու­րա­կան գո­տին կվե­րա­ծի հա­կա­չի­նա­կան ա­կա­նի: Պե­կի­նի հա­մար այս կո­մու­նի­կա­ցիան կա­րող է ըն­դու­նե­լի լի­նել, բայց պայ­մա­նով, որ այդ ու­ղու ոչ թյուր­քա­կան միակ գո­տում՝ Հա­յաս­տա­նում լի­նի ռու­սա­կան հսկո­ղութ­յուն: Մ­յուս տար­բե­րա­կով, Պե­կի­նի հա­մար նա­խընտ­րե­լին Ի­րա­նի ուղ­ղութ­յունն է՝ դե­պի Եվ­րո­պա ել­քի տար­բեր սխե­մա­նե­րով՝ Թուր­քիա­յի, Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սի մի­ջո­ցով, Մի­ջերկ­րա­կան ծո­վով եւ այլն: Բայց նո­րից պայ­մա­նով, որ ՌԴ-ի եւ Ի­րա­նի մի­ջեւ բա­ժա­նա­րար գիծ չլի­նի:

Ա­հա այս ա­մենն էլ, ինչ­պես քա­նիցս ներ­կա­յաց­րել ենք, դար­ձել է «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» հիմ­նա­կան վե­ճի թե­ման: Ա­յսինքն, այդ պայ­մա­նագ­րում կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի գոր­ծարկ­ման հար­ցը կլի­նի՞ նո­յեմ­բե­րի 9-ի ե­ռա­կողմ պայ­մա­նագ­րով, ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի նկատ­մամբ ռու­սա­կան ինչ-որ վե­րահս­կո­ղութ­յամբ, ա­պա գործ կու­նե­նանք ի­րա­կա­նում «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րու­կի» կամ պար­զա­պես սո­վո­րա­կան կո­մու­նի­կա­ցիոն խաչ­մե­րու­կի հետ՝ հյու­սի­սից՝ հա­րավ եւ ա­րե­ւել­քից՝ ա­րեւ­մուտք ուղ­ղութ­յուն­նե­րով գոր­ծող: Հա­կա­ռակ դեպ­քում կու­նե­նանք ա­րե­ւել­քից՝ ա­րեւ­մուտք ու­ղի, ո­րը Ռու­սաս­տա­նի եւ Թեհ­րա­նի հա­մար բա­ժա­նա­րար գիծ է: Այն, որ ա­ռա­ջին տար­բե­րա­կը հատ­կա­պես 2022թ.-ից ի վեր ակ­տի­վո­րեն տոր­պե­դա­հար­վում է Ա­րեւ­մուտ­քի կող­մից, եւ Նի­կոլն էլ խա­ղում էր այդ ուղ­ղութ­յամբ, հին պատ­մութ­յուն է: Այն, որ Ա­լիե­ւը չի մտնում այդ խա­ղի մեջ, ո­րը ար­գե­լա­կել է ա­մեն մի «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր», նույն­պես նոր բան չէ:

Այ­սինքն, երբ Նի­կո­լը խո­սում է, թե «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րու­կը» կա­րող է Թուր­քիա­յի ե­րա­զանք­նե­րի «Մի­ջին մի­ջանց­քի» հետ հա­մա­տե­ղել, ակ­նար­կում է Հ­յու­սիս-­Հա­րա­վի եւ Ա­րե­ւելք-Արեւ­մուտ­քի հա­մա­տեղ գոր­ծու­նեութ­յո՞ւ­նը, ո­րը վե­րահս­կելիութ­յան պայ­մա­նով կա­րող է ձեռն­տու լի­նել ՌԴ-ին, բայց ցան­կա­լի չէ Ա­րեւ­մուտ­քի հա­մար: Բայց սա էլ դեռ մի կող­մ. ամ­բողջ հարցն այս պա­հին այն է, որ Նի­կո­լը, թվար­կե­լով, թե կոնկ­րետ ով ինչ շահ ու­նի այդ կո­մու­նի­կա­ցիոն սխե­մա­նե­րում, ըստ էութ­յան՝ ա­ռա­ջին ան­գամ տո­ղա­տա­կե­րից շատ զգույշ փոր­ձում է ակ­նար­կել, թե ո­րը կա­րող է լի­նել Հա­յաս­տա­նի շահն այս ի­րա­վի­ճա­կում: Չ­նա­յած, դա էլ նոր բան չէ. ի­րա­կա­նում միան­գա­մայն հստակ է, թե ի­րա­կա­նում որն է Հա­յաս­տա­նի շա­հը: Այլ հարց, թե ին­չու է Նի­կոլն այս մա­սին ո­րո­շել նման ակ­նարկ­ներ հնչեց­նել:

ԿԱԶԱՆԻՆ ԸՆԴԱՌԱ՞Ջ, ԹԵ՞ ԱՅԼ ԽԱՂ Է

Այս­պի­սով, Նի­կո­լը փոր­ձում է խա­ղաթղ­թե­րը մին­չեւ վերջ բա­ցե՞լ: Մի­գու­ցե, ա­ռա­վել եւս, որ նա այդ մի­ջո­ցառ­ման ժա­մա­նակ մեկ այլ «խոս­տո­վա­նութ­յուն» եւս հնչեց­րեց: Այ­սինքն, ե­թե մինչ այս ա­մե­նուր քա­րո­զում էր, թե նո­յեմ­բե­րի 9-ի հա­մա­ձայ­նագ­րի հայտ­նի 9-րդ կե­տի հետ ո­րե­ւէ եր­րորդ կողմ ո­րե­ւէ առն­չութ­յուն չու­նի՝ նկա­տի առ­նե­լով Ռու­սաս­տա­նին, այս ան­գամ սկսեց խո­սել, թե՝ ռուս­նե­րը, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ո­րո­շա­կի դեր ու­նեն: «Դա պար­զա­բան­ված է ՌԴ նա­խա­գա­հի` 2020 թ. դեկ­տեմ­բե­րի 10–ի հրա­մա­նագ­րում, ո­րը վե­րա­բե­րում է մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նին։ Սա նշա­նա­կում է, որ ՌԴ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին կա­րող է վե­րա­պահ­վել մո­նի­տո­րին­գի ինչ­–որ գոր­ծա­ռույթ` տես­նե­լու հա­մար, թե ինչ­քա­նով է ՀՀ–ն կա­տա­րում իր պար­տա­վո­րութ­յուն­նե­րը»,- ա­սում է Փա­շին­յա­նը: Ի­հար­կե, այդ­պես չէ, ինչ­պես նո­յեմ­բե­րի 9-ի հա­մա­ձայ­նագ­րում, այն­պես էլ ՌԴ նա­խա­գա­հի հրա­մա­նագ­րում գրված է «վե­րահս­կո­ղութ­յուն» բա­ռը, եւ ոչ մի մո­նի­տո­րին­գի մա­սին խոսք ան­գամ չկա: Ճիշտ է, վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը են­թադ­րում է նաեւ մո­նի­տո­րինգ, բայց ոչ միայն: Այ­սինքն, որ Նի­կոլն է­լի է փոր­ձում չգի­տես ինչ ներ­կայաց­նել թղթի վրա գրվա­ծը, դա պարզ է: Բայց, վե­րահս­կո­ղութ­յուն կլի­նի, թե մո­նի­տո­րինգ, որ նրա իսկ ստո­րագ­րած փաս­տաթղ­թում ռուս­ներն ու­նեն ինչ-որ գոր­ծա­ռույթ, ու Նի­կո­լը դա հաս­տա­տում է, սա ար­դեն պա­տա­հա­կան չէ:

­Կա­րե­լի է մտա­ծել, որ այս­պի­սով նա ըն­դա­մե­նը մի փոքր զի­ջում է դիր­քը, թե՝ ինչ կլի­նի, ե­կեք դրա ա­նու­նը դնենք մո­նի­տո­րինգ: Սա­կայն Բա­քուն միան­գա­մից հերք­մամբ հան­դես ե­կավ, այ­սինքն, ե­թե նպա­տա­կը նշվածն է, չի ստաց­վում: Բայց սա էլ մի կողմ. ե­թե Նի­կո­լը ան­գամ փոր­ձում է մի փոքր հետ քաշ­վել, դա ար­դեն իսկ հու­շում է, որ այլ տար­բե­րակ ար­դեն չի մնա­ցել, ա­ռա­վել եւս, երբ նա իր հիմ­նա­կան խոս­քում նաեւ բա­ցեց փա­կագ­ծե­րը, թե ի­րա­կա­նում ինչ ար­տա­քին բա­լանս է ստեղծ­ված հա­յաս­տան­յան կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի շուրջ, եւ որ տար­բե­րակն է Հա­յաս­տա­նի հա­մար ձեռն­տու:

Մ­յուս կող­մից, ե­թե ան­գամ մո­նի­տո­րինգ, դա, կրկնում ենք, հայ­տա­րա­րութ­յուն է, որ ՌԴ-ն, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ինչ-որ ֆունկ­ցիա ու­նի: Այն դեպ­քում, երբ Ա­րեւ­մուտ­քի կուրսն այն է, որ ՌԴ-ն­ ոչ միայն ո­րե­ւէ ֆունկ­ցիա չու­նե­նա կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցում, այլ, առ­հա­սա­րակ, Հա­յաս­տա­նում: Հենց այդ սկզբուն­քից է, որ Նի­կո­լը հետ է քաշ­վում իր մո­նի­տո­րին­գի գա­ղա­փա­րով: Այ­սինքն, դա ըն­դա­մե­նը մեկ քա՞յլ է, մի­գու­ցե նաեւ ներ­քին եւ ար­տա­քին ռեակ­ցիան ստու­գե­լու հա­մար, թե՞ հստակ գոր­ծըն­թաց: Ա­ռա­վել եւս, հաշ­վի առ­նե­լով ՌԴ ար­դեն կա­տա­րած եւ մոտ օ­րերս սպաս­վող այ­ցե­րի փաս­տը: Թե­րեւս, այս հար­ցե­րի պա­տաս­խա­նը կստաց­վի Կա­զա­նում կա­յա­նա­լիք ԲՐԻԿՍ-ի գա­գա­թա­ժո­ղո­վի հա­մա­տեքս­տում: