Շատ լուրջ զարգացումներ Հայաստանի շուրջ

«­Խեղճ» Նի­կոլ: Մարդն էս­քան տար­վա մեջ հա­զիվ մի ամ­սով ար­ձա­կուրդ էր «կպցրել», դա էլ հա­րամ ե­ղավ. մեկ` Լոն­դոն, հի­մա էլ՝ Թեհ­րան:

ԻՆՉՈՒ ՆԻԿՈԼԸ ՄԵԿՆԵՑ ԹԵՀՐԱՆ

­Բայց ա­մեն դեպ­քում, Նի­կո­լի ի­րա­նա­կան այ­ցը հե­տաքր­քիր դե­տալ­ներ ու­նի, ո­րոնք ո­րոշ բա­ներ հու­շում են: Ա­մե­նա­հե­տաքր­քի­րը, ի­հար­կե, բուն այ­ցի փաստն է: Մի կող­մից` տա­րա­ծաշր­ջա­նում մթնո­լոր­տը ծայ­րա­հեղ թեժ է, եւ բո­լո­րը խո­սում են Հեզ­բոլ­լա­հի, այն է՝ Ի­րա­նի հետ մո­տա­լուտ պա­տե­րազ­մից: Իսկ նման ի­րա­վի­ճա­կում Ի­րան գնա­լը ա­մե­նա­քի­չը ա­րեւմտ­յան հար­թա­կում պետք է, որ ա­վե­լաց­նեն Նի­կո­լի հան­դեպ խո­ժոռ հա­յացք­նե­րը: Եվ մյուս կող­մից՝  Նի­կոլն այս այ­ցից զերծ մնա­լու շատ լավ ա­ռիթ ու­ներ՝ ար­ձա­կուր­դում է: Ե­թե այդ­քան պետք է նոր նա­խա­գա­հի երդմ­նա­կա­լութ-յա­նը մաս­նակ­ցե­լը՝ որ­պես խո­շոր հա­րե­ւա­նի նկատ­մամբ ժեստ, կա­րող էր չէ՞ պա­րապ-սա­րապ ման ե­կող Խա­չա­տուր­յա­նին ու­ղար­կել. ինչ վատ է՝ նա­խա­գա­հա­կան մա­կար­դակ: Իսկ այս­պես ի՞նչ է ստաց­վում. Միր­զո­յան Ա­րոն եվ­րո­պա­նե­րում ի­րեն է կո­տո­րում «մեր եվ­րո­պա­կան ե­րա­զանք­նե­րը» թե­մա­յով, իսկ Նի­կո­լը, ե­ղած ռիս­կե­րը հաշ­վի առ­նե­լով, ան­ձամբ է մեկ­նում Թեհ­րան՝ միայն դրա­նով Ա­րո­յի կի­լո­մետ­րա­նոց ճա­ռերը ջու­րը լցնե­լով: Եվ միայն այս պատ­կե­րից ար­դեն իսկ այն տպա­վո­րութ­յունն է, որ ան­ձամբ Թեհ­րան այ­ցե­լե­լու նպա­տակն ա­մե­նե­ւին էլ միայն հա­րե­ւա­նի հան­դեպ քա­ղա­քա­վա­րութ­յու­նը չէ:

Այս վեր­ջին միտքն էլ ա­վե­լի ցցուն տեսք ստա­ցավ ար­դեն Թեհ­րա­նի «Մեհ­րա­բադ» մի­ջազ­գա­յին օ­դա­նա­վա­կա­յա­նում, որ­տեղ Նի­կո­լին ըն­դու­նե­ցին Ի­րա­նի փոխ­նա­խա­գահ (ոչ ա­ռա­ջին), ՀՀ-ԻԻՀ միջ­կա­ռա­վա­րա­կան հա­մա­տեղ հանձ­նա­ժո­ղո­վի հա­մա­նա­խա­գահ Դա­վուդ Ման­զու­րի մա­կար­դա­կով: Գու­մա­րած սրան, օ­պե­րա­տի­վո­րեն տե­ղե­կաց­րին, որ Նի­կո­լին ըն­դու­նել է Իս­լա­մա­կան հե­ղա­փո­խութ­յան ա­ռաջ­նորդ Ա­յա­թոլ­լա Սեյ­յեդ Ա­լի Խա­մե­նեին, ա­պա նաեւ այս պա­հին ար­դեն Ի­րա­նի գոր­ծող նա­խա­գահ Մա­սուդ Փե­զեշ­քիա­նը: Այս ա­մե­նը առն­վազն մեկ բան ի ցույց դնում է՝ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ի­մաս­տով Հա­յաս­տա­նը շա­րու­նա­կում է մնալ Ի­րա­նի հա­մար խիստ կա­րե­ւոր պե­տութ­յուն, եւ այդ կա­րե­ւո­րութ­յունն էլ ա­վե­լի է սրվում ներ­կա բուռն սրա­ցում­նե­րի ֆո­նին: Խո­շոր հաշ­վով, մի­գու­ցե Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քում այս պա­հին մեծ պա­տե­րազ­մի հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը տրա­մա­բա­նո­րեն քիչ հա­վա­նա­կան է թվում: Բայց նաեւ չմո­ռա­նանք, որ այն­պի­սի ժա­մա­նակ­ներ են, երբ ա­մե­նա­հա­վա­նա­կան զար­գա­ցում­ներն ան­գամ ցան­կա­ցած պա­հի կա­րող են ի­րա­կա­նութ­յուն դառ­նալ: Իսկ Հա­յաս­տա­նը, իր ողջ լավ ու վա­տով, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ մնում է ի­րա­նա­կան բա­նա­կը ռու­սա­կա­նին կա­պող միակ օ­ղա­կը. այս պա­հին հենց Հա­յաս­տա­նի հա­րա­վա­յին սահ­մա­նին է, որ ի­րա­նա­կան եւ ռու­սա­կան զին­վո­րա­կա­նութ­յունն ու­ղիղ շփման մեջ են: Եվ բնա­կան է, որ Թեհ­րա­նը, ա­ռա­վել եւս հենց այս սուր ի­րա­վի­ճա­կում, ոչ մի պա­րա­գա­յում չի կա­րող թույլ տալ այդ օ­ղա­կի խա­թա­րու­մը: Ընդգ­ծենք՝ ՈՉ ՄԻ ՊԱՐԱԳԱՅՈՒՄ, այդ թվում, ե­թե Հա­յաս­տա­նը ո­րո­շի գնալ նման խզման: Բ­նա­կան է, որ Նի­կո­լը եւս դա շատ լավ գի­տակ­ցում է, եւ այս այ­ցը կա­րե­լի է մա­սամբ դրա­նով էլ բա­ցատ­րել: Նաեւ բնա­կան է, որ Ի­րա­նում հի­շա­տակ­ված հան­դի­պում­նե­րի ժա­մա­նակ պետք է, որ Նի­կո­լին ա­վե­լորդ ան­գամ հի­շեց­նեն այդ ի­րա­վի­ճա­կի մա­սին՝ հոր­դո­րե­լով չգնալ ռիս­կա­յին քայ­լե­րի:

ԷՐԴՈՂԱՆՆ ԻՐՈ՞Ք ԿԱՐՈՂ Է ԿՌՎԵԼ ԻՍՐԱՅԵԼԻ ՀԵՏ

Այս ի­րա­վի­ճա­կում, ի­հար­կե, մեկ էա­կան նյո­ւանս եւս չպետք է աչ­քա­թող ա­նել: Ն­կա­տի ու­նենք թուր­քա­կան գոր­ծո­նը, որն այս օ­րե­րին Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քի այս ծայ­րա­հող սուր զար­գա­ցում­նե­րում ան­գամ միան­գա­մայն ընդգծ­ված տեսք ստա­ցավ: Նաև ն­կա­տի ու­նենք Էր­դո­ղա­նի հայ­տա­րա­րութ­յու­նը Իս­րա­յել ներ­խու­ժե­լու հնա­րա­վո­րութ­յան մա­սին, ո­րը թեեւ կա­րե­լի է շփո­թել սո­վո­րա­կան մե­ծա­խո­սութ­յան կամ խա­ղի հետ, ե­թե միայն այն այդ աս­տի­ճան սուր եւ աղմ­կա­հա­րույց չլի­ներ: Ի­րա­նա­կան փոր­ձա­գե­տի գնա­հատ­մամբ. «Ես կար­ծում եմ, որ Էր­դո­ղա­նի վեր­ջին հայ­տա­րա­րութ­յու­նը կհան­գեց­նի լուրջ հե­տե­ւանք­նե­րի։ Սիո­նիս­տա­կան ​​լոբ­բի­ներն ու թաքն­ված ու­ժե­րը սա ան­պա­տաս­խան չեն թող­նի։ Ան­պայ­ման ար­ձա­գանք կլի­նի, պար­զա­պես հի­շեք, որ ձեր աչ­քե­րը բաց պա­հեք։ Հու­սով եմ, որ Ի­րանն ու Ռու­սաս­տա­նը թույլ չեն տա, որ դա տե­ղի ու­նե­նա, քա­նի որ այն­տեղ տե­ղի ու­նե­ցող ցան­կա­ցած ի­րա­դար­ձութ­յուն մե­ծա­պես կազ­դի Ի­րա­նի եւ Ռու­սաս­տա­նի վրա։ Հու­սով եմ, որ Էր­դո­ղա­նը նման կոշտ հայ­տա­րա­րութ­յուն է ա­րել՝ հաշ­վի առ­նե­լով բո­լոր հնա­րա­վոր հե­տե­ւանք­նե­րը»:

­Թե­րեւս, փոր­ձա­գե­տը չի սխալ­վում. Էր­դո­ղա­նը սպառ­նում է պա­տե­րազ­մով՝ ռազ­մա­կան ներ­խուժ­մամբ Իս­րա­յե­լին, որն իր թի­կուն­քին ու­նի Ա­րեւ­մուտ­քը՝ դրա տե­սա­նե­լի եւ ան­տե­սա­նե­լի տե­րե­րով հան­դերձ: Ու նման հայ­տա­րա­րութ­յու­նը չէր կա­րող պա­տա­հա­կան լի­նել. առն­վազն, Թուր­քիան կա­րող է վերջ­նա­կա­նա­պես կորց­նել իր կշիռն իս­լա­մա­կան աշ­խար­հում, ե­թե այս ի­րա­վի­ճա­կում մտա­ծի բա­ցա­ռա­պես խա­ղեր խա­ղա­լու կամ պա­սիվ դի­տոր­դի դե­րի մա­սին: Չէ, նման չէ, որ այս ան­գամ դա խաղ է. Էր­դո­ղա­նը, ի­հար­կե, շատ լավ է հաս­կա­նում, որ Իս­րա­յե­լին ներ­խուժ­ման սպառ­նա­լի­քը ար­դեն իսկ հար­ված է այդ պե­տութ­յան թի­կուն­քին կանգ­նած գլո­բալ ու­ժե­րի հե­ղի­նա­կութ­յա­նը, եւ դա ան­պայ­ման պա­տաս­խան ստա­նա­լու է: Եվ այն, որ բա­ցի Իս­րա­յե­լից, ար­դեն նաեւ Եվ­րո­պա­յում, մաս­նա­վո­րա­պես՝ Նի­դեր­լանդ­նե­րում են պա­հան­ջում Թուր­քիա­յին վտա­րել ՆԱՏՕ-ից, այն էլ նման տո­նով. «Այս մար­դը լրիվ խե­լա­գար է։ Թուր­քիան պետք է հե­ռաց­վի ՆԱՏՕ-ից»: Ն­ման «ծեր աղ­վե­սը», ինչ­պի­սին է Էր­դո­ղա­նը, հա­զիվ թե հենց այն­պես, հա­նուն ինչ-որ հռե­տո­րա­բա­նութ­յան այդ­քան հե­ռուն հաս­ներ:

Այս վեր­ջին նյո­ւան­սին, թե­րեւս, պետք է ա­վե­լաց­նել նաեւ Սի­րիա­յի նա­խա­գահ Ա­սա­դի հետ հան­դի­պե­լու Էր­դո­ղա­նի հա­մառ փոր­ձե­րը: Ա­սա­դը, ի­հար­կե, դեռ վի­րա­վոր­ված է իր եր­բեմ­նի ըն­կե­րո­ջից: Բայց այն, որ նա օ­րերս Մոսկ­վա­յում էր, հան­դի­պեց Պու­տի­նին, եւ հե­տո սկսե­ցին խո­սակ­ցութ­յուն­ներ պտտվել, որ Էր­դո­ղան-Ա­սադ հան­դի­պու­մը հնա­րա­վոր է ար­դեն օ­գոս­տո­սի սկզբնե­րին, այն էլ՝ Մոսկ­վա­յում, իր հեր­թին է ցույց տա­լիս, որ Իս­րա­յե­լի հետ Թուր­քիա­յի բա­խու­մը, որ­քան էլ ֆան­տաս­տիկ հնչի, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ դար­ձել է միան­գա­մայն հա­վա­նա­կան:

«ԵՂԲԱՅՐՆԵՐԻ» ՄԵՋ «ՍԵՎ ԿԱՏՈՒ» Է ԱՆՑԵԼ

­Բայց վե­րա­դառ­նանք Հա­յաս­տա­նին, ո­րի հետ Էր­դո­ղա­նի նույն հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, որ­տեղ նա խո­սում էր նաեւ Ղա­րա­բաղ զորք մտցնե­լու մա­սին, ուղ­ղա­կի առն­չութ­յուն ու­ներ: Բայց արդ­յոք այդ, ըստ ամե­նայ­նի, մին­չեւ վեր­ջին բա­ռը մտած­ված հայ­տա­րա­րութ­յան տվյալ միտ­քը Հա­յաս­տա­նի՞ն էր ուղղ­ված: Չէ, տե­սա­նե­լի չէ, թե ին­չու Էր­դո­ղա­նը պետք է նման լուրջ պա­հի Հա­յաս­տա­նին ինչ-որ բան ակ­նար­կեր: Իսկ ա­հա Ա­լիե­ւին աս­վա­ծը շատ բան կա­րող է հի­շեց­նել, որ ա­ռանց Թուր­քիա­յի Ադր­բե­ջա­նը 44-օր­յա պա­տե­րազ­մում շան­սեր չու­ներ: Եվ նման է, որ հաս­ցեա­տերն ի­րոք Ա­լիեւն էր, հաշ­վի առ­նե­լով, որ ի­րա­նա­կան հի­շա­տակ­ված քա­ջա­տեղ­յակ փոր­ձա­գի­տա­կան աղբ­յու­րը մեջ­բե­րում է Ադր­բե­ջա­նի Պաշտ­պա­նութ­յան նա­խա­րա­րութ­յան շուր­թե­րով ար­ված պա­տաս­խա­նը, թե. «Ադր­բե­ջա­նի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նութ­յան եւ­ ինք­նիշ­խա­նութ­յան վե­րա­կանգն­ման գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րին որ­եւէ երկ­րի ռազ­մա­կան անձ­նա­կազ­մի հնա­րա­վոր մաս­նակ­ցութ­յան մա­սին հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րը որ­եւէ հիմք չու­նեն: Թուր­քիան եւ Պա­կիս­տա­նը քա­ղա­քա­կան ա­ջակ­ցութ­յուն են ցու­ցա­բե­րել Ադր­բե­ջա­նին 44-օր­յա պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քում Ադր­բե­ջա­նի նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լի­եւը բազ­միցս շնոր­հա­կա­լութ­յուն է հայտ­նել Թուր­քիա­յի եւ Պա­կիս­տա­նի ղե­կա­վա­րութ­յա­նը»:

­Կար­ծես թե ընդ­հան­րա­կան ի­մաս­տը սա է: Էր­դո­ղա­նը ծայ­րա­հեղ կոշտ պայ­քա­րի մեջ է մտել Իս­րա­յե­լի հետ, եւ այս ֆո­նին «փոքր եղ­բայ­րը» բառ ան­գամ չի ար­տա­բե­րել` ի ա­ջակ­ցութ­յուն «մեծ եղ­բոր»: Էր­դո­ղա­նի խոսքն էլ ար­դեն նման­վում է կշտամ­բան­քի, թե ե­կա, հո­ղերդ գրա­վե­ցի: Բա­քուն էլ, ի պա­տաս­խան, Էր­դո­ղա­նին, ըստ էութ­յան, մե­ղադ­րում է ստա­խո­սութ­յան մեջ: Ե­թե այս տար­բե­րակն է, ա­պա շատ պարզ հարց է ա­ռաջ գա­լիս՝ այս ի՞նչ «սեւ կա­տու» է ան­ցել եր­կու «եղ­բայր­նե­րի» ա­րան­քով: Չ­նա­յած, այդ հար­ցի պա­տաս­խանն էլ է աչ­քի ա­ռաջ՝ Իս­րա­յել «սեւ կա­տուն»:

­Բայց այս պատ­մութ­յունն այս­քա­նով չի ա­վարտ­վում: Մոտ եր­կու տա­րի, այս­պես կոչ­ված՝ Հա­յաս­տա­նի եւ Թուր­քիա­յի միջեւ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի կար­գա­վոր­ման գոր­ծըն­թա­ցի հա­տուկ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը՝ Ռու­բին­յանն ու Սեր­դար Քը­լը­չը չէին հան­դի­պել: Վեր­ջերս նման հան­դի­պում քիչ մնաց` պետք է լի­ներ: Միայն թե, թուր­քա­կան կող­մը շատ մատ­չե­լի կեր­պով բա­ցատ­րեց՝ քա­նի դեռ չկա Ադր­բե­ջա­նի հետ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը», ոչ մի տե­ղա­շարժ չի լի­նի, եւ հան­դի­պում­ներն էլ ա­նի­մաստ են: Բայց ա­հա, ոչ մի տե­ղա­շարժ այս պա­հին էլ չկա, բայց Հա­յաս­տան-­Թուր­քիա սահ­մա­նին նման հան­դի­պում տե­ղի ու­նե­ցավ: Եվս մեկ դե­տալ. նա­խորդ ծրագր­ված հան­դի­պու­մից հե­տո տա­րած­վե­ցին հա­մառ խո­սակ­ցութ­յուն­ներ, որ Թուր­քիան այն կանգ­նեց­րել է Ա­լիե­ւի խնդրան­քով: Ու հի­մա ի՞նչ, Ա­լիեւն Էր­դո­ղա­նին ստա­խոս է ան­վա­նում, վեր­ջինս էլ Քը­լը­չին ու­ղար­կում է Հա­յաս­տա­նի սահ­ման՝ ցույց տա­լու հա­մար, թե Ա­լիե­ւի խնդրանք­ներն այ­լեւս չե՞ն աշ­խա­տում: Այ­սինքն` Ան­կա­րա­յից մի գլուխ դե­պի Բա­քու մե­սիջ­ներ են գնում, թե չա­փիդ մե՞ջ մնա, թե չէ հա­յաս­տան­յան ուղ­ղութ­յամբ ողջ կուր­սը կփո­խեմ:

Չ­նա­յած, այս ի­րա­վի­ճա­կին կա­րե­լի է մի փոքր այլ կող­մից եւս նա­յել: Հա­յաս­տա­նի ուղ­ղութ­յամբ ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կում միան­գա­մայն սուր են ինչ­պես Մոսկ­վա­յի, այն­պես էլ Թեհ­րա­նի հա­յացք­նե­րը: Այն դեպ­քում, երբ Թուր­քիան, ըն­դա­ռաջ գնա­լով չգի­տես ում օգ­տին խա­ղա­ցող Բաք­վի լո­բբին­գին, են­թարկ­վում է խա­ղից դուրս մնա­լու ռիս­կին: Ու այն պա­հին, երբ կան ներ­կա գերս­րա­ցում­նե­րը, եւ այդ ի­րա­վի­ճա­կում հա­յաս­տան­յան սահ­մա­նը, ըստ էութ­յան, ինչ­պես ի­րա­նա-ռու­սա­կան զոր­քե­րի հա­մար է շփման հատ­ված, այն­պես էլ, խո­շոր հաշ­վով, թուրք-ռու­սա­կան, բայց մնում է փակ:

­Կարճ ա­սած, նման է, որ չա­փա­զանց լուրջ ի­րա­վի­ճակ է հա­սու­նա­ցել Հա­յաս­տա­նի շուրջ: Դժ­վար է հա­վա­տա­լը, բայց վի­ճա­կը կա­րող է ան­գամ բա­վա­կա­նին շա­հե­կան ըն­թացք ստա­նալ Հա­յաս­տա­նի հա­մար: Միայն թե փաս­տը, որ ու­նենք նի­կոլ­յան խուն­տա, էա­պես նվա­զեց­նում է հա­ջող ըն­թաց­քի հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը: