Սամանտա Փաուերի երեւանյան հեքիաթները

Ինչ­քան էլ որ Ա­րեւ­մուտ­քը փոր­ձում է լիա­կա­տար վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ պա­հել Հա­յաս­տա­նին՝ վերջ­նա­կա­նա­պես այս­տե­ղից դուրս մղե­լով Ռու­սաս­տա­նին, սա­կայն կա մեկ էա­կան խնդիր, որն ԱՄՆ-ի հա­մար ան­լու­ծե­լի է: Դա Հա­յաս­տա­նի՝ Ա­րեւ­մուտ­քի եւ Ռու­սաս­տա­նի հետ ու­նե­ցած տնտե­սա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի ահ­ռե­լի տար­բե­րութ­յունն է, ո­րը բոլորից էլ ա­ռաջ սե­փա­կան մաշ­կի վրա են զգում հա­յաս­տան­յան ար­տադ­րող­նե­րը:

Այ­սպի­սով, հա­յաս­տան­յան մեծ, փոքր տնտես­վա­րող­նե­րը, ան­գամ սե­փա­կան «մի թիզ» տա­րած­քի վրա պտուղ-բան­ջա­րե­ղեն ա­ճեց­նող գյու­ղա­ցի­նե­րը, «խո­պան­չի­նե­րը» եւ այլն, պարզ հաս­կա­նում են, թե ինչ կոնկ­րետ ֆի­նան­սա­կան ֆիաս­կո է սպա­սում ի­րենց, ե­թե դա­դա­րեց­վի Ռու­սաս­տա­նի հետ ներ­կա կա­պե­րը: Արդ­յուն­քում, ան­կախ այն բա­նից, թե ով ինչ վե­րա­բեր­մունք ու­նի Արեւ­մուտ­քի կամ ռուս­նե­րի հան­դեպ, այս մի գոր­ծո­նը բա­վա­կան է, որ բա­ռա­ցիո­րեն մղձա­վան­ջա­յին վի­ճա­կում հայտնվեն ՌԴ-ի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի դա­դա­րե­ցու­մից: Ա­սենք, այս տրա­մա­բա­նութ­յամբ պետք է բա­ցատ­րել նաեւ այն, որ Նի­կոլ­յան ռե­ժի­մը, որ­քան էլ խո­սում է ՀԱՊԿ-ի գոր­ծու­նեութ­յա­նը չմաս­նակ­ցե­լու մա­սին, սա­կայն ԵԱՏՄ-ի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի մա­սով ծայ­րա­հեղ զգու­շութ­յուն է պահ­պա­նում:

Այս օ­րե­րին Հա­յաս­տա­նում գտնվող ԱՄՆ Մի­ջազ­գա­յին զար­գաց­ման գոր­ծա­կա­լութ­յան (USAID) ղե­կա­վար Սա­ման­տա Փաո­ւե­րը, ի­հար­կե, շա­տե­րից լավ է աս­վա­ծը գի­տակ­ցում: Մ­յուս կող­մից, նա ա­մե­րիկ­յան հենց այն պաշ­տոն­յա­նե­րից է, ով պետք է զբաղ­վեր այս կար­գի խնդիր­նե­րի լուծ­մամբ: Եվ ա­հա տի­կին Սա­ման­տան նա­խօ­րեին ու­նե­ցած ճե­պազ­րույ­ցում փոր­ձեց հա­մո­զել, թե ի­րա­կա­նում հայ-ա­մե­րիկ­յան տնտե­սա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի թե­ման այդ­քան էլ մռայլ չէ եւ գնա­լով ա­վե­լի է լու­սա­վոր­վում: Ն­րա խոս­քով՝ ՀՀ-ԱՄՆ ա­ռեւտ­րաշր­ջա­նա­ռութ­յու­նը վեր­ջին տա­րի­նե­րին առն­վազն ե­ռա­պատկ­վել է. «Ե­թե 2020 թվա­կա­նին այս թի­վը կազ­մում էր 96 մի­լիոն դո­լար, ա­պա 2023 թվա­կա­նին այն կազ­մել է 321 մի­լիոն դո­լար։ Այս տեմ­պե­րը կա­րող են ա­րա­գա­նալ։ Մենք Հա­յաս­տա­նին ա­ջակ­ցե­լուց անց­նում ենք Հա­յաս­տա­նի հետ առեւտ­րի: Մենք Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րութ­յանն օգ­նել ենք բա­րե­լա­վե­լու ներդ­րում­նե­րի հնա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րը ներ­մուծ­ման եւ­ ար­տա­հան­ման ո­լոր­տում, գյու­ղատն­տե­սութ­յան, զբո­սաշր­ջութ­յան եւ տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի ո­լորտ­նե­րում։ Բա­ցի այդ, մենք աշ­խա­տում ենք խրա­խու­սել տե­ղա­կան սննդամ­թեր­քի ար­տադ­րութ­յու­նը, նե­րառ­յալ հայ­կա­կան կլի­մա­յա­կան պայ­ման­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան հա­ցա­հա­տի­կա­յին կուլ­տու­րա­նե­րի մշա­կու­մը»:

Այդ­պե՞ս է ի­րա­կա­նում: Փաստն այն է, որ տի­կին Փաո­ւե­րը պար­զա­պես թվե­րին չի տի­րա­պե­տում. ա­մեն դեպ­քում, հա­յաս­տան­յան պաշ­տո­նա­կան վի­ճա­կագ­րութ­յու­նը բո­լո­րո­վին այլ պատ­կեր է ֆիք­սում: Հայ-ա­մե­րիկ­յան ա­ռեւ­տուրն ի­րա­կա­նում 2019թ.-ին շատ ա­վե­լի մեծ էր՝ մոտ 412 մի­լիոն դո­լար: 2023թ.-ին՝ մոտ 885 մի­լիոն, այ­սինքն՝ լա­վա­գույն դեպ­քում կրկնա­պատկ­վել է: Դա էլ է հրա­շա­լի, միայն թե այս­տեղ միան­գա­մից մի քա­նի բայց կա:

­Հա­յաս­տա­նին օգ­նե­լու հա­մար շատ ա­վե­լի կա­րե­ւո­րը է, որ ա­մե­րիկ­յան շու­կա­նե­րը բաց լի­նեն հա­յաս­տան­յան ապ­րանք­նե­րի ա­ռաջ. հենց ար­տա­հա­նե­լը, այլ ոչ ներ­մու­ծե­լը կա­րող է մեր երկ­րին ռեալ օ­գուտ տալ: Բայց ա­հա, հա­յաս­տան­յան վի­ճա­կագ­րութ­յունն այս­պի­սի պատ­կեր է ներ­կա­յաց­նում: 2019թ.-ին Հա­յաս­տա­նից ԱՄՆ ար­տա­հա­նու­մը կազ­մել է 53,9 մի­լիոն դո­լար, 2020-ին` 67.8 մի­լիոն, մեկ տա­րի անց՝ 2021-ին մոտ 81.9 մի­լիոն, ա­պա՝ մոտ 78.3 եւ տի­կին Սա­ման­տա­յի այդ­քան գո­վերգ­ած 2023թ.-ին՝ մոտ 48,5 մի­լիոն: Այ­սինքն, 2019թ.-ի հա­մե­մատ ոչ միայն չի կրկնա­պատկ­վել-ե­ռա­պատկ­վել, այլ մի բան էլ էա­պես նվա­զել է: Շատ ա­վե­լի մեծ չա­փով էլ նվազել է այս տա­րի­նե­րի հա­մար պի­կա­յին 2023թ.-ի հա­մե­մատ՝ 81,9 մի­լիո­նից՝ 48,5 մի­լիոն: Կարճ ա­սած, ա­մե­րիկ­յան շու­կան Հա­յաս­տա­նի ա­ռաջ միայն փակ­վում է, ան­կախ տի­կին Սա­ման­տա­յի գե­ղե­ցիկ ճա­ռե­րից:

Եվ բնա­կան է, որ փո­խա­դարձ ա­ռեւ­տու­րը, ինչ­պես նշե­ցինք, 2019թ.-ի հա­մե­մատ 2023թ.-ին ա­վե­լի քան կրկնա­պատկ­վել է ԱՄՆ-ից Հա­յաս­տան ներ­մուծ­ման հաշ­վին, իսկ ա­մեն մի ներ­մու­ծում ոչ թե օ­գուտ, այլ հար­ված է մեր տնտե­սութ­յա­նը: Այն է՝ 2019թ.-ի մոտ 358 մի­լիո­նի փո­խա­րեն 2023թ.-ին այդ թի­վը կազ­մել է մոտ 836 մի­լիոն:

­Բայց, թե­րեւս, սխալ­վե­ցինք, ա­սե­լով, որ ԱՄՆ-ից ներ­մուծ­ման նման ա­ճը մեծ հար­ված է հա­յաս­տան­յան տնտե­սութ­յա­նը: Ի­րա­կա­նում, ա­մեն ինչ խո­սում է այն մա­սին, որ այս­տեղ մեկ այլ տրյու­կի հետ գործ ու­նենք: Բայց մինչ այդ, տի­կին Սա­ման­տա­յի հի­շա­տակ­ված թվա­բա­նութ­յանն այլ կող­մից մո­տե­նանք:

Այս­պես, ի տար­բե­րութ­յուն ԱՄՆ-ի, ան­գամ 2019թ.-ին դե­պի Ռու­սաս­տան հա­յաս­տան­յան ար­տա­հա­նու­մը շատ ա­վե­լի պատ­կա­ռե­լի թիվ էր՝ մոտ 742.6 մի­լիոն դո­լար՝ մոտ 14 ան­գամ ա­վել դե­պի ԱՄՆ ար­տա­հա­նու­մից: 2020թ.-ին դե­պի ՌԴ ու­նե­ցել ենք 676 մի­լիո­նի ար­տա­հա­նում, 2021թ.-ին՝ 847, 2022թ.-ին՝ մոտ 2,5 մի­լիարդ եւ 2023թ.-ին՝ մոտ 3,4 մի­լիարդ դո­լա­րի. 2019թ. հա­մե­մատ ա­ճել է մոտ 5 ան­գամ: Էլ չա­սած, որ ծի­ծա­ղե­լի է հա­մե­մա­տել 2023թ.-ի այդ 3,4 մի­լիար­դը դե­պի ԱՄՆ 48,5 մի­լիոն ար­տա­հան­ման հետ:

­Զու­գա­հե­ռա­բար, բնա­կան է, էա­պես ա­վե­լա­ցել է նաեւ ՌԴ-ից ներ­մու­ծու­մը, այս­պես, 2019թ.-ին ՌԴ-ից մոտ 1,65 մի­լիար­դի փո­խա­րեն 2023թ.-ին ներ­մու­ծու­մը հա­սել է մոտ 4 մի­լիար­դի: Այ­սինքն, դժվար չէ հաշ­վել, թե փո­խա­դարձ ա­ռեւ­տուրն ինչ աճ է ու­նե­ցել, եւ դա ինչ հա­մե­մա­տութ­յան մեջ է ԱՄՆ-ի հետ նույն ցու­ցա­նի­շի հետ:

Եվ այս­տեղ եւս մեկ նյո­ւանս կա՝ իսկ ին­չո՞վ է բա­ցատր­վում Հա­յաս­տան ԱՄՆ-ից ներ­մուծ­ման այն բա­վա­կա­նին մեծ ա­ճը, ո­րը 2023թ.-ին, կրկնենք, հա­սել է մոտ 836 մի­լիո­նի: Դա այն ցու­ցա­նիշն է, ո­րի դեպ­քում հա­յաս­տան­յան շու­կա­նե­րում ա­մե­րիկ­յան ապ­րանք­նե­րի տե­սա­նե­լի ա­ռա­տութ­յուն պետք է լի­ներ, ո­րը, սա­կայն չկա: Ի­րա­կա­նում ա­մեն բան շատ պարզ է. փաս­տը, որ Հա­յաս­տան-­Ռու­սաս­տան ապ­րան­քաշր­ջա­նա­ռութ­յան նման ա­ճը բա­ցատր­վում է Հա­յաս­տա­ն- ՌԴ գնա­ցող-ե­կող ապ­րանք­նե­րի հա­մար «մի­ջանկ­յալ բա­զա» դառ­նա­լու հան­գա­ման­քով, նոր բան չէ: Ընդ ո­րում, դժվար չէ կռա­հել, որ ՌԴ-ի հա­մար ար­գել­ված ա­մե­րիկ­յան շատ ապ­րանք­ներ եւս այդ տար­բե­րա­կով՝ Հա­յաս­տա­նով հաս­նում են ռու­սա­կան շու­կա: Իսկ դա նշա­նա­կում է, որ ի­րա­կա­նում հայ-ա­մե­րիկ­յան փո­խա­դարձ ա­ռեւտ­րի ո­րե­ւէ աճ գո­յութ­յուն չու­նի. հսկա­յա­կան ան­կում է Հա­յաս­տա­նից ԱՄՆ ար­տա­հան­ման գծով, լա­վա­գույն դեպ­քում ա­ճի զրո­յա­կան մա­կար­դակ ու­նի նաեւ ԱՄՆ-ից ներ­մու­ծու­մը: Մ­նա­ցա­ծը թվա­բա­նութ­յուն է, ու­րիշ ո­չինչ:

Այ­սինքն, տնտե­սա­կան ա­ռու­մով ԱՄՆ-ը Հա­յաս­տա­նի զար­գաց­ման հա­մար ի­րա­կա­նում բա­ցար­ձա­կա­պես մա­տը մա­տին չի տա­լիս: Իսկ տի­կին Սա­ման­տան հե­քիաթ­ներ է պատ­մում, ո­րը բա­ցա­ռա­պես ՌԴ-ի ազ­դե­ցութ­յան գոր­ծոնն է: