Ախր, ո՞նց լուռ մնացիր, երբ 5000 լույս տղերքի դրեցին հողի տակ, երբ Արցախը հանձնեցին. Լեւս Դավթյան

Այն իրականությունը, որում ապրում ու ստեղծագործում են շատ դերասաններ, գուցե ժամանակին խորթ թվար. այժմ անգամ դերասանի շահերն են ոտնահարվում միայն նրա համար, որ մարմնավորել է մի դեր, որը դուր չէ եկել ներկայիս իշխանությանը: «Իրավունք»-ի զրուցակիցը այդ դերասաններից մեկն է՝ ԼԵՎՍ ԴԱՎԹՅԱՆԸ, ով նկարահանվելով «Իշխանություն» ֆիլմում եւ մարմնավորելով Նիկոլ Փաշինյանը կերպարը՝ կանգնել է ոչ հաճելի փաստի առաջ՝ կորցնելով հետագա դերակատարումների առաջարկները:

«ԱՆԴՈՒՆԴԻ ԵԶՐԻՆ ԵՆՔ. ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԳՈՐԾՉԻ ՁԱՅՆԸ ՊԵՏՔ Է ԱՅԼԵՎՍ ԼՍԵԼԻ ՈՒ ԿԱՐԵՎՈՐ ԼԻՆԻ»

— Տարիներ առաջ ցանկացել եք մեկնել Հայաստանից՝ պատճառաբանելով, որ դերասանները, ցավոք, ըստ արժանվույն չեն գնահատվում եւ վճարվում, սակայն չեք մեկնել եւ շարունակել եք աշխատել հայրենիքում: Ի՞նչ փոխվեց այս հայտարարությունից հետո:

— Այո, 10-ը տարի առաջ մտածում էի, որ պետք է մեկնել ու, ի տարբերություն որոշ մարդկանց, ովքեր վախեցել են խոսել գործող իշխանությունների դեմ, ես քչերից եմ եղել, որ ասել եմ այն, ինչ մտածել եմ՝ որ կան բաներ, որոնք պետք է փոխվեն: Բնականաբար, ինչպես ցանկացած մարդու մոտ, այնպես էլ ինձ մոտ փոփոխություններ եւ առաջընթաց եղան: Ցավոք, շատերը գնում են, եւ ես նրանց բոլորովին չեմ մեղադրում: Մարդիկ ապրուստի խնդիր ունեն, եւ ամեն մեկը ցանկանում է ապրել իր պատկերացրած բարեկեցիկ կյանքով: Չնայած պիտի ասեմ, որ տասնապատիկ դժվար է օտարության մեջ չզբաղվել քո սիրած գործով, քո մասնագիտությամբ: Ինչ էլ այնտեղ անում են, մի տեսակ կիսատ են անում: Այնտեղի ֆիլմարտադրության որակը բավականին ցածր սանդղակի վրա է, քանի որ տեղի հանդիսատեսն այդ է պահանջում: Խոսք կա, ասում են՝ ով որ թվականին մեկնել է, այն թվականի տակ է մնացել, ու հետեւաբար որակով ներկայացումները հազիվ հավաքի 20 հանդիսատես: Դերասանները հիմնականում նկարվում են սերիալներում, նախ որ մնան դիրքում, հետո ստանան այլ առաջարկներ՝ հարսանիքներ վարելու, երգելու եւ այլն:
 Գնացողների մեջ կան նաեւ ինձ շատ մտերիմ մարդիկ, օրինակ, իմ կնքահայրը՝ Մոսո Կարապետյանը, ով հուրախություն ինձ՝ որոշել է վերադառնալ Հայաստան եւ այլեւս չգնալ:

— Ինչպե՞ս կգնահատեք ներքաղաքական իրավիճակը Հայաստանում:

— Ճիշտն ասած, շատ եմ ցավում, որ ստիպված եմ լինում խոսել քաղաքականությունից, զբաղվել քաղաքականությամբ ու ինչ-որ տեղ քաղաքականացվել որոշ հանդիսատեսի կողմից, որովհետեւ մի խոսք կա՝ դու չզբաղվես քաղաքականությամբ, քաղաքականությունը կզբաղվի քեզնով: Այստեղ արդեն քաղաքականության հարց չէ: Մենք այժմ այնպիսի ծայրահեղ վիճակի մեջ ենք, անդունդի եզրին ենք, որտեղ արվեստագետի կամ առհասարակ՝ մշակութային գործչի ձայնը պետք է այլեւս լսելի ու կարեւոր լինի: Ես առավել ազնիվ ու արդար եմ համարում այն արվեստագետներին, ովքեր պարզ ասում են, որ սատարում են որեւիցե քաղաքական ուժի, թեկուզ ներկա իշխանությանը, քան նրանց, ովքեր ծպտված վախենում են բան խոսել ու լռում են, որ բոլորին դուր գան: Ախր, ո՞նց լուռ մնացիր, երբ 5000 լույս տղերքի դրեցին հողի տակ, երբ Արցախը հանձնեցին, հիմա էլ շարունակում ես լռել, երբ Տավուշից գյուղեր հանձնեցին ու սկսելու են Սյունիքից հանձնել: Ուզում եմ հասկանալ, էլ ի՞նչ պետք է լինի, որ խոսեք: Պետք է ուղիղ գան ձեր տան դուռը բացեն, սառնարանից ինչ-որ բան վերցնեն, որ կարծիք հայտնե՞ք: Վերջիվերջո, վաղը ձեր թոռներին ի՞նչ եք պատասխանելու, երբ ձեզ հարցնեն, թե՝ ինչո՞ւ էիք լուռ: Որպեսզի ինձ չասոցացնեն որեւիցե ուժի հետ, նաեւ պիտի ասեմ, որ այս վերջին իրադարձությունների պատճառով հիասթափված եմ բոլորից: Միայն ճառեր ենք լսում, զանգ կախող չկա: Չեմ հասկանում, էլ ինչ պետք է անեն ներկայիս իշխանության անդամները ե՛ւ ընդդիմադիրներին, ե՛ւ ժողովրդին, որ ինչ-որ մի բան փոխվի կամ արթնանան: Ես, լինելով սովորական դերասան, ով տարիների ներդրում է ունեցել մի թատրոնում, որը համարել եմ իմ տունը, դիմում եմ գրել ու դուրս եմ եկել, որովհետեւ բերում էին նիկոլական ղեկավար: Ես իմ 10-ը տարվա չարչարանքը գցել եմ ջուրը ու հեռացել: Պարոնայք, ի՞նչ է, դուք այլ ապրուստի միջոց չունեք, որ դուրս գաք եւ խոսեք, ինչքա՞ն պիտի վախենաք: Ես, հասկանալով, ընդունել եմ առաջարկը եւ նկարվել «Իշխանություն» ֆիլմում՝ լավ հասկանալով, որ բոլոր հեռուստաալիքներն իմ առջեւ փակ են լինելու: Շատ ռեժիսորներ, ովքեր ցանկացել են աշխատել հետս, վերապահումով են մոտեցել՝ մտածելով, որ գուցե հետո խնդիր ունենան իշխանության հետ:

— «Իշխանություն» ֆիլմից հետո՝ իշխանության կողմից ճնշում եղա՞վ Ձեր նկատմամբ:

— Անկեղծ պիտի ասեմ, որ անմիջական ճնշում կամ հետապնդում չի եղել որեւիցե ուժային կառույցի կողմից, բայց ստեղծվել են այնպիսի պայմաններ, որ կորցնեմ աշխատանք, ես չնկարահանվեմ: Օրինակ, ԱՄՆ-ում այնպիսի ֆիլմեր են նկարում, այնպես են ծաղրում իրենց նախագահին, որ..., բայց դա նորմալ է ընկալվում, որովհետեւ դերասանը զբաղվում է դերասանությամբ: Դա մեկ այլ բան է, որ ես համակարծիք եմ այդ ֆիլմի ստեղծողների հետ, բայց մյուս կողմից դերասանը կարող է կերտել տարբեր դերեր: Եղել են նաեւ այդ դաշտից մարդիկ, ովքեր ասել են, որ շատ հավանել են խաղս՝ չնայած նրան, որ այս թեւի հետ են: Եղել են նամակներ, որ կրկին ամեն բան վերածում են փողի, թե բա՝ «Սերժը ինչքան փող է տվել» եւ այլն: Ամեն տեսակի մոտեցում եղել է: Ներկաները չեն թողել մի գաղափար, մի ինստիտուտ, որ չկազմաքանդեն: Հայաստանի պատմության մեջ նման դեպք չի եղել, որ թատրոններ փակվեն: Մշակույթ են ոչնչացնում: Մեծ հաշվով ամեն բան կախված է տան գլխից: Դիպչել են ամենանուրբ թեմաներին: Օրինակ, երեխաներին հավաքել եւ ասել, թե՝ «Եկեք ամենքի վզից էլ մի հատ խաչքար կապենք, ասենք` քարշ տվեք» (մեջբերում է Նիկոլ Փաշինյանի խոսքերից, - հեղինակ), չեմ ընկալում, ինչպե՞ս կարելի է, չէ որ դրանք մշակութային բացարձակ արժեքներ են: Մարդիկ գաղթի ժամանակ խաչքարերն ուսերի վրա կրելով՝ բերել ու փոխանցել են մեզ՝ մեր օրեր: Եթե անգամ հոգեւորականների հետ խնդիրներ ունեն, ապա չպետք է ձեռք տան այն արժեքներին, որոնք իրենց մեջ պատմություն, աղոթք են կրում: Ո՛չ հողն է մեղավոր, ո՛չ եկեղեցին եւ ո՛չ էլ այդ արժեքները: Կրկնում եմ՝ ամեն բան գալիս է տան գլխից: Գոնե չխոսի այնպիսի բաներ, որոնք խեղաթյուրելու են եկող սերնդին: Ո՞վ է խանգարում մարդկանց հանգիստ ապրել, եկեղեցի՞ն:

«ԳՈՒՑԵ ՄԻ ՔԻՉ ՈՉ ՊՐՈՖԵՍԻՈՆԱԼ ԲԱՆ ԿԱՍԵՄ, ԲԱՅՑ ԿՀՐԱԺԱՐՎԵԻ ԽԱՂԱԼ ՀԱՄԱՍԵՌԱՄՈԼԻ ԴԵՐ»

— Ինչո՞ւ մեր երկրում պատմական ֆիլմեր չեն նկարահանվում:

— Պատմական ֆիլմ նկարելու համար պետական ռեսուրս է անհրաժեշտ: Մենք շատ լավ վայրեր ունենք, որտեղ հնարավոր է հրաշալի ֆիլմեր նկարել: Վերջերս պատգամավորներից մեկը կրկին ամպագոռգոռ արտահայտություն արեց, իբրեւ թե Նեթֆիքից գալու են ֆիլմեր նկարեն, արդեն հասել են Հոլիվուդ: Գուցե, բայց կարծում եմ՝ դա կլինի գիտահետազոտական ինչ-որ կադրեր՝ փոքր, բայց վերադառնամ Ձեր հարցին: Շատ բարդ է պատմական ֆիլմեր նկարելը: Որպեսզի պատմական ֆիլմն իր ուժն ու թափը ունենա, հարկավոր է մեծ ռեսուրս:

— Եթե լիներ հրաշք ու, այնուհանդերձ, նկարահանվեր պատմական մի ֆիլմ, ո՞ր կերպարում կցանկանայիք հանդես գալ:

— Ճիշտն ասած, միշտ դժվարացել եմ այս հարցին պատասխանել: Ես երբեւէ չէի պատկերացնի, որ քաղաքական մի ֆիլմում կնկարվեմ եւ կմարմնավորեմ նման կերպար, բայց անկախ ամեն ինչից, ես այդ կերպարը համարում եմ ստացված ու սիրում եմ: Եթե պատմական կերպար, ապա թերեւս Սողոմոն Թեհլերյանի կերպարը կցանկանայի մարմնավորել, կամ՝ մեկ այլ վրիժառուի կերպար:

— Իսկ ո՞ր դերից կտրականապես կհրաժարվեիք:

— Գուցե մի քիչ ոչ պրոֆեսիոնալ բան կասեմ, բայց կհրաժարվեի խաղալ համասեռամոլի դեր: Առհասարակ, Եվրոպայից պետք է միայն լավը քաղել, ոչ թե վատը բերել: Ես վերջերս եղա Ֆրանսիայում, Իտալիայում եւ հիացած եմ, թե ինչպես են պահում իրենց պատմամշակութային արժեքները եւ ի՜նչ ոգեւորությամբ ու հպարտությամբ են ներկայացնում այցելուներին: Իսկ մենք ի՞նչ ենք անում, տեսնում ենք հին շենք, միանգամից քանդում ենք՝ դրանով ջնջելով եւս մեկ պատմություն: Մի առիթով եղա Թբիլիսիում ու զարմացա, թե ինչպես են պահում իրենց քաղաքը: Մեր քաղաքի նման չէ, չես տեսնի տանիքի վրա եւս մեկ հարկ ՝ տգեղ, անճաշակ, չես տեսնի մի պատշգամբ առաջ տված, ու հարցիս, թե ինչպես է դա իրենց հաջողում, տվեցին շատ պարզ պատասխան, որ Թբիլիսիի քաղաքապետը միշտ եղել է թիֆլիսեցի տղա, իսկ դա արդեն բոլորովին այլ արժեհամակարգ է:

— Ի՞նչ նոր ծրագրեր ունեք ապագայում:

— Դեռեւս իրավունք չունեմ փակագծեր բացելու, բայց արդեն հաստատված եմ մի կերպարի վրա, որի նկարահանումները սկսվելու են սեպտեմբեր ամսից: Բավականին մեծ նախագիծ է: Հուսանք՝ լավ ֆիլմ կլինի, որի մեջ նաեւ ինչ-որ չափով կա պատմություն՝ Խորհրդային Հայաստանի մասին:

ՆԱՆԱ ՍԱՐԳՍՅԱՆ