Մնում ենք ոչ արեւմտամետ երկրների օղակում

­Նա­խօ­րեին Թուր­քիան պաշ­տո­նա­պես հայ­տա­րա­րեց, որ նպա­տակ ու­նի ան­դա­մակ­ցել ԲՐԻԿՍ-ին: Այն, որ այդ գոր­ծըն­թացն ա­վար­տին հաս­նե­լու դեպ­քում, ա­սենք՝ նաեւ դրա մեկ­նար­կը էա­կան ազ­դե­ցութ­յուն կու­նե­նա մեր մեծ եւ փոքր տա­րա­ծաշր­ջա­նի, եւ, բնա­կա­նա­բար, Հա­յաս­տա­նի վրա, դառ­նում է գրե­թե միան­շա­նակ: Փոր­ձենք հաս­կա­նալ, թե ին­չի կա­րող ենք սպա­սել:

ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆԸ

Այն, որ Թուր­քիան տե­ւա­կան ժա­մա­նակ տա­տա­նում­նե­րի մեջ է, այս­պես ա­սենք, Ա­րեւ­մուտ­քի եւ Ա­րե­ւել­քի մի­ջեւ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում, հայտ­նի փաստ է: Բ­նա­կա­նա­բար, Ան­կա­րան փոր­ձում է ընտ­րել իր հա­մար ա­մե­նա­շա­հե­կան աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վեկ­տո­րը՝ հնա­րա­վո­րութ­յան դեպ­քում ա­ռա­վե­լա­գույնս պա­հե­լով ինք­նու­րույն գոր­ծոն դառ­նա­լու կուր­սը: Ու այդ ֆո­նին էլ Ա­րեւ­մուտ­քի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում էա­կան ճա­քեր ա­ռա­ջա­ցան եւ գնա­լով խո­րա­նում են: Այդ ճա­քե­րը նախ Եվ­րո­պա­յի հետ հաար­բե­րութ­յուն­նե­րում են, եւ այս ուղ­ղութ­յամբ փաստն այն է, որ եվ­րո­պա­ցի­նե­րը տաս­նամ­յակ­նե­րով փակ են պա­հում դե­պի ԵՄ Թուր­քիա­յի ճա­նա­պար­հը: Ու կար­ծես թե Ան­կա­րա­յում ե­կել են այն վերջ­նա­կան հա­մոզ­մուն­քին, որ եվ­րո­պա­կան ար­գե­լա­փա­կոց­ներն այդ­պես էլ ի­րենց ա­ռաջ չի բաց­վե­լու: Բանն այն է, որ Եվ­րո­պան Թուր­քիա­յին հա­մա­րում է ոչ միայն շատ լուրջ տնտե­սա­կան մրցա­կից, այլ նաեւ՝ ին­տեր­վեն­ցիոն տե­սանկ­յու­նից լրջա­գույն վտանգ: Ու ե­թե Թուր­քիա­յին վերց­նեն ԵՄ, գրե­թե միան­շա­նակ է, որ դրան հա­ջոր­դող մեկ-եր­կու տաս­նամ­յակ­նե­րին այս պա­հին էլ լուրջ խնդիր­ներ ու­նե­ցող եվ­րո­պա­կան մի շարք երկր­ներ թուր­քա­կան «սո­ղա­ցող» ին­տեր­վեն­ցիա­յին դի­մա­կա­յե­լու ո­րե­ւէ շանս չեն ու­նե­նա­լու: Ել­քը մեկն է՝ մշտա­պես փակ պա­հել Թուր­քիա­յի ճա­նա­պար­հը դե­պի ԵՄ:

­Մի փոքր այլ ո­ճի մեջ են ԱՄՆ-ի հետ Թուր­քիա­յի հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը: Վա­շինգ­տո­նը (­Լոն­դո­նը) Թուր­քիա­յին տե­սել եւ տես­նում է Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քի, Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա­յի եւ Ռու­սաս­տա­նի ուղ­ղութ­յամբ հիմ­նա­կան գրո­հա­յին ու­ժի, ա­վե­լի ճիշտ՝ «կրա­կից շա­գա­նակ հա­նո­ղի» դե­րում, մինչ­դեռ այդ գերխնդ­րին էա­կա­նո­րեն խան­գա­րում է սե­փա­կան շա­հե­րով ա­ռաջ­նորդ­վե­լու Ան­կա­րա­յի ներ­կա­յիս կուր­սը: Ա­րեւմտ­յան պա­տաս­խան ռեակ­ցիան ե­ղել եւ մնում է տնտե­սա­կան ճնշում­նե­րը: Միայն թե որ­քան թու­լա­նում են դո­լա­րի գլո­բալ իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը, այդ­թան թու­լա­նում են նաեւ ա­րեւմտ­յան նման ճնշում­նե­րի է­ֆեկ­տի­վութ­յու­նը: Իսկ ա­հա մյուս կող­մից, ԲՐԻԿՍ-ը, ո­րը գնում է դո­լա­րի հե­գե­մո­նիան վե­րաց­նե­լու ան­թա­քույց ուղ­ղութ­յամբ, բո­լո­րո­վին այլ՝ ի­րա­կան տնտե­սութ­յու­նը զար­գաց­նե­լու հե­ռան­կար է խոս­տա­նում Ան­կա­րա­յին: Այս­տե­ղից էլ տե­ւա­կան ժա­մա­նակ շա­րու­նակ­վող Էր­դո­ղա­նի տա­տա­նում­նե­րը՝ ո՞րն է ար­դի աշ­խար­հում ա­վե­լի ձեռն­տու, դո­լա­րա­յին հե­գե­մո­նիա­յի հե՞տ շա­րու­նա­կել ա­պա­գան կա­պել, թե՞ ա­վե­լի ի­րա­տե­սա­կան է, որ այդ հե­գե­մո­նիա­յի վեր­ջը կգա, եւ այդ դեպ­քում պետք է հաղ­թող կող­մի հետ լի­նել: Ա­ռա­վել եւս, որ Թուր­քիա­յի հիմ­նա­կան տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին մրցա­կից­նե­րը՝ Ի­րա­նը եւ Սաուդ­յան Ա­րա­բիան, ի­րենց ընտ­րութ­յու­նը կա­տա­րել են եւ ար­դեն իսկ ԲՐԻԿՍ-ում են: Այ­սինքն` հա­պա­ղե­լու դեպ­քում Ան­կա­րան կա­րող է ան­հույս կեր­պով տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին մրցակ­ցութ­յան հար­ցե­րով նրան­ցից հետ մնալ: Գու­մա­րած, ԲՐԻԿՍ-ն­ այս պա­հին ար­դեն գործ­նա­կա­նում բո­լոր պա­րա­մետ­րե­րով ա­ռաջ է հիմ­նա­կան մրցակ­ցից՝ ա­րեւմտ­յան G7 հա­մա­կար­գից: Այս պա­հին զար­գաց­նում է ա­ռանց դո­լա­րի սե­փա­կան ա­ռեւտ­րա­յին հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը զար­գաց­նե­լու կուրս, նաեւ ակ­տի­վո­րեն պատ­րաստ­վում է անց­նել սե­փա­կան ներ­քին վալ­յու­տա­յին, ո­րը հենց տե­ղի ու­նե­ցավ, դա կդառ­նա դո­լա­րի (եվ­րո­յի) իշ­խա­նութ­յան, կամ նույ­նիսկ՝ գո­յութ­յան վեր­ջին օ­րը:

­Թե­րեւս, այս ա­մե­նը եւ բա­զում այլ պա­րա­մետ­րեր ծանր ու թե­թեւ ա­նե­լով, Թուր­քիան խո­սեց ԲՐԻԿՍ-ին ան­դա­մակ­ցե­լու ծրագ­րե­րի մա­սին, ո­րոնք, ե­թե ներ­կա փու­լում ըն­թաց­քի մեջ մտնեն, ա­րագ եւ հա­ջող ա­վարտ կու­նե­նան: Ա­մեն դեպ­քում, Կ­րեմ­լը չհա­պա­ղեց այդ հար­ցում ա­ջակ­ցությ­ուն հայտ­նել՝ ըստ Դ­միտ­րի Պես­կո­վի. «Մենք, ի­հար­կե, բո­լորս ող­ջու­նում ենք ԲՐԻԿՍ-ի նկատ­մամբ նման ա­ճող հե­տաքրք­րութ­յու­նը մեր հար­եւան­նե­րի, այդ թվում՝ կար­եւոր գոր­ծըն­կեր­նե­րի կող­մից, ինչ­պի­սին Թուր­քիան է: Այս թե­ման կլի­նի ԲՐԻԿՍ-ի գա­գաթ­նա­ժո­ղո­վի օ­րա­կար­գում, ո­րը նա­խա­գա­հե­լու է Ռու­սաս­տա­նը: Մենք շատ ակ­տիվ պատ­րաստ­վում ենք»:

Ի­հար­կե, Թուր­քիա­յի ան­դա­մակ­ցութ­յան հար­ցում այս պա­հին միայն ա­մե­նանախնա­կան փուլն է, դեռ կան բա­զում հար­ցեր, այդ թվում, թե ՆԱՏՕ-ի ան­դա­մը կա­րո՞ղ է ԲՐԻԿՍ-ի մաս կազ­մել: Ի­հար­կե, չպետք է բա­ցա­ռել նաեւ, որ սա Ան­կա­րա­յի հեր­թա­կան խաղն է. Ա­րեւ­մուտ­քին վա­խեց­նել ԲՐԻԿՍ գնա­լով՝ հու­սա­լով բա­զում զի­ջում­ներ ստա­նալ. ժա­մա­նա­կը այս ա­մե­նի պա­տաս­խա­նը կտա: Բայց միայն այն, որ Թուր­քիան խո­սում է այս մա­սին, ար­դեն իսկ Հա­յաս­տա­նին վե­րա­բե­րող առն­վազն եր­կու նյո­ւանս ու­նի: Նախ, որ այս հար­ցում Ան­կա­րան, բնա­կա­նա­բար, ու­նե­նա­լու է Մոսկ­վա­յի կա­րի­քը, ըստ այդմ՝ պետք է հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի հա­մա­պա­տաս­խան մա­կար­դակ պա­հի: Եվ երկ­րոր­դը. ե­թե հա­յաս­տան­յան իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը հի­մա փոր­ձում են Թուր­քիա­յին ըն­կա­լել, որ­պես, այս­պես ա­սած, դե­պի Եվ­րո­պա տա­նող ու­ղի, ա­մե­նա­մոտ ա­պա­գա­յում կա­րող է պարզ­վել, որ այդ­պես չէ, որ Թուր­քիան ԲՐԻԿՍ տա­նող ու­ղի է:

ՎՐԱՑԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆԸ

Այս­պի­սով, շատ հա­վա­նա­կան է դառ­նում, որ Թուր­քիան Հա­յաս­տա­նի հա­մար, կրկնենք, Եվ­րո­պա­յի փո­խա­րեն ԲՐԻԿՍ տա­նող ու­ղի դառ­նա: Ու հենց այն պա­հին, երբ դե­պի Եվ­րո­պա տա­նող վեր­ջին ու­ղին՝ Վ­րաս­տա­նը եւս մեծ հարց է, թե դե­պի ուր է գնա­լու: Նա­խօ­րեին վար­չա­պետ Ի­րակ­լի Կո­բա­խի­ձեն հեր­թա­կան ան­գամ խո­սեց այն մա­սին, թե ին­չի կա­րող է տա­նել  Վ­րաս­տա­նի ուղ­ղութ­յամբ ա­րեւմտ­յան չդա­դա­րող ճնշում­նե­րը. «Մայ­դա­նը Վ­րաս­տա­նի հա­մա­տեքս­տում հի­շեց­նե­լիս պետք է հարց տալ, թե ով է պա­տաս­խա­նատ­վութ­յուն կրել Ուկ­րաի­նա­յում Մայ­դա­նի հետ­եւանք­նե­րի հա­մար, եւ­ ով է պա­տաս­խա­նա­տու Վ­րաս­տա­նի նույն գոր­ծըն­թաց­նե­րի հա­մար։ Մենք ա­մեն ինչ ա­նե­լու ենք, որ­պես­զի Վ­րաս­տա­նում Մայ­դանն ու ուկ­րաի­նա­ցու­մը կան­խենք:
­Մեզ ա­նընդ­հատ հի­շեց­նում են Մայ­դա­նը, եւ­ ես նաեւ ու­զում եմ բո­լո­րին հի­շեց­նել, թե ինչ բե­րեց Մայ­դա­նը Ուկ­րաի­նա­յին։ Այ­նու­հետեւ Ուկ­րաի­նա­յի իշ­խա­նութ­յուն­ներ նշա­նակ­վե­ցին դրսից՝ ա­ռանց որ­եւէ պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան հե­տա­գա գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րի հա­մար»։

­Շատ բա­նի մա­սին է ակ­նար­կում փաս­տը, որ Թ­բի­լի­սին ու Մոսկ­վան սկսել են նույն լեզ­վով խո­սել: Ա­մեն դեպ­քում, զու­գա­հե­ռա­բար Վ­րաս­տա­նի մայ­դա­նի հա­վա­նա­կա­նութ­յան մա­սին խո­սեց նաեւ ՌԴ փո­խարտ­գործ­նա­խա­րար Մի­խա­յիլ Գա­լու­զի­նը՝ ՏԱՍՍ-ին տված հար­ցազ­րույ­ցում (նույն հար­ցազ­րույ­ցում Հա­յաս­տա­նին վե­րա­բե­րող հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րին դեռ կհաս­նենք): Ըստ այդմ. «Մենք տես­նում ենք արեւմտ­յան երկր­նե­րի՝ Վ­րաս­տա­նում ի­րա­վի­ճա­կը սրե­լու փոր­ձե­րը հոկ­տեմ­բե­րին նշա­նակ­ված խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րութ­յուն­նե­րի հա­մա­տեքս­տում: Չենք բա­ցա­ռում, որ նպա­տա­կը իշ­խա­նա­փո­խութ­յան «մայ­դա­նի» սցե­նարն ի­րա­կա­նաց­նելն է՝ Ռու­սաս­տա­նի սահ­ման­նե­րի մոտ լար­վա­ծութ­յան հեր­թա­կան օ­ջախ ստեղ­ծե­լու ակն­կա­լի­քով»:

Այ­սինքն, գո­նե այս պա­հին կան Վ­րաս­տա­նում իշ­խա­նա­փո­խութ­յան հաս­նե­լու եւ եր­կի­րը վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ պա­հե­լու հստակ ա­րեւմտ­յան ծրագ­րեր: Ի­հար­կե, հարց է՝ դրանք հոկ­տեմ­բե­րին որ­քա­նո՞վ է­ֆեկ­տիվ կլի­նեն, հաշ­վի առ­նե­լով, որ հոկ­տեմ­բե­րը, որ­պես վեր­ջին նա­խընտ­րա­կան ա­միս, նաեւ ԱՄՆ-ում է միան­գա­մայն թեժ լի­նե­լու, ու այդ լա­րում­նե­րի հետ մեկ­տեղ կկա­րո­ղա­նա՞ն ողջ ծա­վա­լով նաեւ Վ­րաս­տա­նով զբաղ­վել: Մ­յուս կող­մից, ե­թե վրա­ցա­կան գոր­ծող իշ­խա­նութ­յու­ննե­րը նման զար­գա­ցում­նե­րի սպա­սում են, վճռա­կան են, ա­պա մեծ է հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը, որ կհասց­նեն հա­վուր պատ­շա­ճի պատ­րաստ­վել: Ա­ռա­վել եւս, որ Թ­բի­լի­սիի մա­յիս­յան հե­ղաշրջ­ման փոր­ձը ցույց տվեց, որ ա­րեւմ­տա­մետ­նե­րը կա­րո­ղա­նում են փո­ղոց դուրս բե­րել ոչ բա­վա­րար ու­ժեր, այն է՝ իշ­խա­նա­փո­խութ­յան պա­հան­ջը լայն մաս­սա­յա­կա­նութ­յուն չու­նի: Իսկ դա էլ իր հեր­թին է հու­շում, որ ընտ­րութ­յուն­նե­րում գոր­ծող իշ­խա­նութ­յուն­նե­րի վե­րընտր­վե­լու շան­սե­րը գո­նե այս դիր­քից մնում են մեծ: Ա­ռա­վել եւս, որ ար­դեն ըն­թաց­քի մեջ է «Օ­տա­րերկր­յա գոր­ծա­կալ­նե­րի մա­սին» օ­րեն­քը, ո­րը կա­րող է նկա­տե­լիո­րեն սահ­մա­նա­փա­կել Ա­րեւ­մուտ­քից ե­կող «մայ­դա­նա­յին» ֆի­նան­սա­վո­րու­մը: Վեր­ջա­պես այն, որ վրա­ցա­կան իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը սկսել են թե­կու­զեւ ո­րո­շա­կի, բայց շատ ա­ռանց­քա­յին հար­ցե­րով «նույն լեզ­վով» խո­սել ռուս­նե­րի հետ, դա էլ իր հեր­թին է խո­սում, որ Մոսկ­վան եւս, մեղմ ա­սած, ան­տար­բեր չի մնա հոկ­տեմ­բեր­յան «մայ­դա­նի» փոր­ձի նկատ­մամբ, ին­չը Թ­բի­լի­սիի հա­մար միան­գա­մայն ծան­րակ­շիռ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան թի­կունք է նշա­նա­կում: Ա­րեւմտ­յան քա­րոզ­չա­մե­քե­նան սկսել է նոր վար­կած պտտել, թե Մոսկ­վան եւ Թ­բի­լի­սին պայ­մա­նա­վոր­վել են, որ Վ­րաս­տանն աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վեկ­տո­րի շրջա­դար­ձի դեպ­քում կա­րող է ետ ստա­նալ Աբ­խա­զիան: Ռեալ է, թե՝ ոչ, ա­պա­գան ցույց կտա: Միայն թե նման քա­րոզ­ներն էլ ի­րենց հեր­թին են ամ­րաց­նե­լու փո­խա­րեն թու­լաց­նե­լու վրա­ցա­կան ա­րեւմ­տա­մետ­նե­րի դիր­քե­րը: Ե­թե Վ­րաս­տա­նում հան­րութ­յան լայն շեր­տե­րի մոտ նման մտա­ծո­ղութ­յուն ձե­ւա­վոր­վի, ա­պա թե դա ռու­սա­կան ուղղ­վա­ծութ­յան ինչ թռիչք կա­ռա­ջաց­նի, դժվար չէ պատ­կե­րաց­նել:

­Հան­րա­գու­մա­րում, դա­տե­լով այս պա­հի ի­րո­ղութ­յուն­նե­րից, Վ­րաս­տա­նում նոր ա­րեւմտ­յան հե­ղաշրջ­ման հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը մնում է բա­վա­կա­նին ցածր: Իսկ դա նշա­նա­կում է, որ Հա­յաս­տա­նի հա­մար «դե­պի Եվ­րո­պա» վեր­ջին ճա­նա­պար­հը եւս, ինչ­պես ա­միս­ներ ա­ռաջ էին են­թադ­րել, փակ է կամ կփակ­վի: Կարճ ա­սած, մնում ենք ոչ ա­րեւմ­տա­մետ­նե­րի օ­ղա­կում, իսկ մեր չի­նով­նի­կութ­յու­նը շա­րու­նա­կում է Ա­րեւ­մուտք գո­ռալ: Չ­նա­յած, փող են ստա­նում, պետք է, չէ՞ մի բան ա­նեն: