Շատ դժվար կլինի ապացուցել, որ Ռաիսիին չեն սպանել

Այն, որ հա­յաս­տան­յան իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը հա­նուն անգ­լոսաք­սո­նա­կան եւ թուր­քա­կան շա­հե­րի ան­գամ Ար­ցա­խը ոչն­չաց­րին, բազ­միցս է խոս­վել: Այլ հարց է, թե Ա­լիե­ւը, ով հաս­տա­տա­պես իր բա­ժինն ու­նի այս ա­մե­նից, ի զո­րո՞ւ է մնալ այդ խա­ղի մեջ, թե­կու­զեւ աչ­քի ա­ռաջ ու­նե­նա­լով նույն անգ­լո­սաք­սո­նա­կան շա­հե­րով շարժ­վող Ուկ­րաի­նա­յի օ­րի­նա­կը: Ա­ռա­վել եւս, որ կա­րող ես, բա­ցի Ռու­սաս­տա­նից, գործ ու­նե­նալ նաեւ Ի­րա­նի հետ, ո­րը եւս լրջա­գույն անվ­տան­գա­յին խնդիր­ներ է ու­նե­նա­լու Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում անգ­լո­սաք­սո­նա­կան այդ խա­ղե­րի արդ­յուն­քում:

Ինչ­պես հայտ­նի է, մինչ ուղ­ղա­թի­ռի վթա­րը նա­խա­գահ Ռաի­սին Ադր­բե­ջա­նի սահ­մա­նին էր՝ Ա­լիե­ւի հետ հան­դիպ­ման: Ա­հա այս հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ Հեյ­դա­րո­վի­չը նո­րից դե­րի մեջ էր՝ «Ոչ ոք չի կա­րող թյու­րի­մա­ցութ­յուն սեր­մա­նել եւ պա­ռակ­տում ա­ռա­ջաց­նել Ի­րա­նի Իս­լա­մա­կան Հան­րա­պե­տութ­յան եւ Ադր­բե­ջա­նի Հան­րա­պե­տութ­յան միջեւ»: Մեկ կա­րե­ւոր հայ­տա­րա­րութ­յուն եւս. «Ի­րա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի Հան­րա­պե­տութ­յան միջեւ հա­մա­տեղ նա­խագ­ծե­րը, ո­րոնք ի­րա­կա­նաց­վում են տրանս­պոր­տի ո­լոր­տում, ա­ռանձ­նա­հա­տուկ նշա­նա­կութ­յուն ու­նեն մեզ եւ տա­րա­ծաշր­ջա­նի հա­մար… Հ­յու­սիս-­Հա­րավ մի­ջանց­քը շատ կար­եւոր է տա­րա­ծաշր­ջա­նի հա­մար, եւ Ի­րա­նում ու Ադր­բե­ջա­նում եր­կա­թու­ղա­յին են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րի ար­դիա­կա­նաց­մամբ այս մի­ջանց­քը կդառ­նա աշ­խար­հի ա­մե­նա­կար­եւոր տրանս­պոր­տա­յին հա­ղոր­դակ­ցութ­յու­նը»:

Այն, որ խոսքն ի­րոք աշ­խար­հի մասշ­տա­բով կա­րե­ւո­րա­գույն կո­մու­նի­կա­ցիոն մե­գա­նա­խագ­ծի մա­սին է, այդ­պես է: Այն, որ դրան չի­նա­կան «Մե­տաք­սի ու­ղու» միա­նա­լու դեպ­քում այն ի­րոք կդառ­նա աշ­խար­հում կա­րե­ւո­րա­գույն ու­ղի­նե­րից մե­կը, դա էլ է հաս­տատ: Եվ փաս­տը, որ Ռաի­սիի եւ Ա­լիե­ւի այդ հան­դի­պու­մը նվիր­ված էր «Աղ­բանդ» նոր կամր­ջի շա­հա­գործ­մա­նը, ո­րը, Ա­լիե­ւի մեկ­նա­բան­մամբ` ««Հ­յու­սիս-­Հա­րավ» մի­ջանց­քի մաս է կազ­մում եւ միաց­նում է Ադր­բե­ջա­նի տա­րած­քը Նա­խիջ­եւա­նի հետ», գա­լիս է ակ­նար­կե­լու, որ Բա­քուն, ինչ­քան էլ որ մեծ շա­հեր ու­նի «Թ­յուր­քա­կան մի­ջանց­քից», սա­կայն գոր­ծում է նաեւ «Հ­յու­սիս-­Հա­րա­վի» ուղ­ղութ­յամբ, ո­րը, հի­շեց­նենք, անգ­լո­սաք­սոն­նե­րի հա­մար, շատ մեղմ ա­սած, ցան­կա­լի չէ: Ու չնա­յած դրան, չնա­յած Ադր­բե­ջա­նում բրի­տա­նա-հրեա­կան մեծ ներդ­րում­նե­րին, Իս­րա­յե­լի հետ կա­պե­րին, երբ Բա­քուն մնում է Ռու­սաս­տան-Ի­րան-Հնդ­կաս­տան «Հ­յու­սիս-­Հա­րավ» մե­գա­նա­խագ­ծի մեջ, դա եւս մեկ ան­գամ խո­սում է այն մա­սին, որ Ռու­սաս­տա­նի եւ Ի­րա­նի հետ թշնա­մութ­յան հնա­րա­վոր հե­տե­ւանք­ներն Ա­լիե­ւը լավ հաս­կա­նում է:

Ու տե­ղի ու­նե­ցավ անս­պա­սե­լին. այդ հան­դի­պու­մից ժա­մեր անց նա­խա­գահ Ռաի­սին եւ ԱԳ նա­խա­րար Աբ­դո­լա­հիա­նին տե­ղա­փո­խող ուղ­ղա­թի­ռը կոր­ծան­վեց: Թե ինչ է սա նշա­նա­կում, ինչ հե­տա­գա զար­գա­ցում­ներ կա­րող են լի­նել, ի­հար­կե, դեռ պետք է սպա­սել ա­ղե­տի պատ­ճառ­նե­րի բա­ցա­հայտ­մա­նը: Սա­կայն ո­րոշ նախ­նա­կան պատ­կե­րա­ցում­ներ կա­յին հենց սկզբնա­կան պա­հին:

Այս­պես, թեեւ կա հիմ­նա­կան եր­կու վար­կած՝ ուղ­ղա­թի­ռը կոր­ծան­վել է ե­ղա­նա­կա­յին պայ­ման­նե­րի պատ­ճա­ռով, կամ այն ոչն­չաց­վել է, սա­կայն մինչ այդ ա­մե­նի հիմ­նա­վոր­վելն ար­դեն իսկ կան ո­րո­շա­կի տրա­մա­բա­նա­կան հար­ցադ­րում­ներ: Օ­րի­նակ, մի­ջա­դե­պից շատ չան­ցած, հե­տաքր­քիր գրա­ռում է կա­տա­րել չի­նա­գետ, գրող Նի­կո­լայ Վա­վի­լովն իր տե­լեգ­րամ­յան ա­լի­քում. «Սին­ձո Ա­բեն՝ պա­տա­հա­կան խե­լա­գար, Ֆի­կոն՝ կա­տա­ղած ձախ բլո­գեր, Ռաի­սին՝ մա­ռա­խուղ։ Ա­մեն ինչ պա­տա­հա­կան է, միայն թե նրանց մոտ ընդ­հա­նուր է, որ թշնա­մութ­յուն չէին ու­զում Ռու­սաս­տա­նի ու Չի­նաս­տա­նի հետ։ Այ­սօր աշ­խար­հի ոչ մի երկ­րում ոչ մի ա­ռաջ­նորդ ա­պա­հով չէ, եւ դ­րա աղբ­յու­րը հայտ­նի երկ­րում է»:

­Նույն մե­խին է խփում նաեւ պա­կիս­տան­ցի բլո­գեր Շեհ­րիար Խա­նը. «Սկզ­բում նրանք հար­ձակ­վե­ցին Ս­լո­վա­կիա­յի վար­չա­պետ Ֆի­կո­յի վրա, ով դեմ է Ուկ­րաի­նա­յին եւ դեմ է Զե­լենս­կիին ԱՄՆ/Եվ­րո­պա­կան ա­ջակ­ցութ­յա­նը, իսկ հի­մա կոր­ծան­վեց Ի­րա­նի նա­խա­գահ Ռաի­սիի ուղ­ղա­թի­ռը, ով դեմ է Իս­րա­յե­լին: ԿՀՎ-ն եւ Մո­սա­դը գոր­ծում են երկր­նե­րին ա­պա­կա­յու­նաց­նե­լու հա­մար»:

Այ­սինքն, ե­թե ան­գամ մա­ռա­խու­ղի պատ­ճա­ռով էր Ռաի­սիի ուղ­ղա­թի­ռի կոր­ծա­նումը, ա­պա պարզ հարց է՝ նա­խա­գա­հա­կան ուղ­ղա­թիռ­ներն այդ ինչ­պե՞ս կա­րող են կոր­ծան­վել սո­վո­րա­կան մա­ռա­խու­ղից, օ­դագ­նա­ցութ­յան սար­քա­վո­րում­նե­րը ճի՞շտ են գոր­ծել, ին­չո՞ւ ուղ­ղա­թիռն այդ­քան դժվար հայտ­նա­բեր­վեց, երբ նրա մեջ եւ թիկ­նա­պահ­նե­րի մոտ կան կոոր­դի­նատ­ներ հա­ղոր­դող սար­քեր, ո­րոնք պետք է գոր­ծեն ան­գամ պայթ­յու­նից հե­տո, եւ այս­պես շա­րու­նակ:

­Բա­վա­կան հե­տաքր­քիր էր նաեւ հե­ղի­նա­կա­վոր ռազ­մա­կան թղթա­կից Սեմ­յոն Պե­գո­վի՝ Wargonzo-ում ա­ռաջ քա­շած նախ­նա­կան վար­կա­ծը, ո­րը, չնա­յած, ա­վե­լի շուտ պարզ փաս­տե­րի շա­րադ­րում է.

«Այն, որ Ի­րա­նի նա­խա­գա­հի հետ ուղ­ղա­թի­ռի կոր­ծա­նու­մը տե­ղի է ու­նե­ցել նա­խա­գահ Ա­լի­եւի հետ Ա­րաքս գե­տի վրա հան­դի­պու­մից հե­տո, կա­րող է չա­փա­զանց տագ­նա­պա­լի նրբե­րանգ լի­նել։ Եվ բանն այն չէ, որ սրա­նում թուր­քե­րին կաս­կա­ծե­լու գայ­թակ­ղութ­յուն կա (ի­րա­նա­կան Հա­րա­վա­յին Ադր­բե­ջան նա­հան­գը եր­կար ժա­մա­նակ պատ­շաճ կեր­պով ցնցվում է Ան­կա­րա­յի կող­մից Բաք­վի պա­սիվ հա­մա­ձայ­նութ­յամբ): Բա­ցի այդ, լոն­դոն­յան հետ­քը, ո­րը հեշտ է նկա­տել. հաշ­վի առ­նե­լով բրի­տա­նա­կան ըն­կե­րութ­յուն­նե­րի եւ կոր­պո­րա­ցիա­նե­րի տնտե­սութ­յան վրա ու­նե­ցած լուրջ ազ­դե­ցութ­յու­նը եւ­ որ­պես հետ­եւանք՝ Ադր­բե­ջա­նի քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը, կար­եւոր է չմո­ռա­նալ եւս մեկ չա­փա­զանց հիմ­նա­րար նրբե­րան­գի մա­սին։ Ա­րաքս գե­տի տա­րած­քը 2020 թվա­կա­նին դար­ձավ Երկ­րորդ Ղա­րա­բաղ­յան պա­տե­րազ­մի 44 օր տե­ւած ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րի գլխա­վոր թա­տե­րա­բե­մե­րից մե­կը։ Իսկ հե­տո իս­րա­յե­լա­կան ա­նօ­դա­չու թռչող սար­քե­րը (ինչ­պես գրո­հա­յին, այն­պես էլ հե­տա­խու­զա­կան), իս­րա­յե­լա­կան հա­մա­զար­կա­յին կա­յանք­ներն ու հրթիռ­նե­րը կա­րե­ւոր դեր խա­ղա­ցին Բաք­վի ռազ­մա­կան հա­ջո­ղութ­յան մեջ։ Ադր­բե­ջա­նա­կան կողմն ա­ռանձ­նա­պես չի թաքց­րել, որ իս­րա­յել­ցի մաս­նա­գետ­նե­րը մուտք են ու­նե­ցել այս ճա­կատ (Ի­րա­նի հետ սահ­մա­նա­կից)։ Ա­վե­լին, նույ­նիսկ տե­ղե­կութ­յուն­ներ ե­ղան, որ Թել Ա­վի­վի հետ ա­վե­լի սերտ ռազ­մա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան շրջա­նա­կում նա­խա­տես­վում է Ա­րաքս գե­տի մոտ են­թադ­րա­բար փոքր բա­զա ստեղ­ծել, որ­տեղ մուտք կու­նե­նան նաեւ իս­րա­յել­ցի­նե­րը։ Ու­զում եմ ա­սել, որ Ադր­բե­ջա­նում եւ նույ­նիսկ այն տա­րած­քում, որ­տեղ թռել է Ռաի­սին, իս­րա­յե­լա­կան հա­տուկ ծա­ռա­յութ­յուն­ներն ի­րենց ա­վե­լի քան հան­գիստ են զգում։ Եվ նույ­նիսկ հրա­պա­րա­կայ­նո­րեն դա ա­նում են։ Չեմ կար­ծում, որ Ա­լիեւն ին­քը կո­րո­շեր մեղ­սա­կից դառ­նալ, եւ պայ­մա­նա­կան Մո­սա­դը նրան կդներ շղթա­յի մեջ։ Սա­կայն իս­րա­յե­լա­կան զին­վո­րա­կան­նե­րի եւ հե­տա­խու­զա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի հետ համ­բուր­վե­լը կա­րող է հանգս­տաց­նել զգո­նութ­յու­նը: Հեշտ է։ Ս­պա­սում ենք ա­վե­լի ստույգ տե­ղե­կատ­վութ­յան։ Բայց իս­րա­յել­ցի­նե­րի հետ կապ­ված վար­կածն ի­րա­կա­նութ­յու­նից բա­ժան­ված չէ։ Ե­կեք ան­կեղ­ծո­րեն ըն­դու­նենք: Հաս­տատ­վե­լու դեպ­քում պաշ­տո­նա­կան Բա­քուն հայտն­վում է ծայ­րա­հեղ ոչ միան­շա­նակ ի­րա­վի­ճա­կում…»։

Իսկ Իս­րա­յե­լը ե՛ւ շա­հագր­գիռ կողմ էր, ե՛ւ տեխ­նի­կա­կան հնա­րա­վո­րութ­յուն ու­ներ նման ա­հա­բեկ­չութ­յուն ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար: Ընդ ո­րում, նաեւ ոչ ուղ­ղա­կիո­րեն ուղ­ղա­թի­ռը խո­ցե­լու, այլ օ­դագ­նա­ցութ­յան եւ կա­պի հա­մա­կար­գե­րը «խլաց­նե­լու» տեխ­նի­կա­կան հնա­րա­վո­րութ­յուն եւ դրա հա­մար մատ­չե­լի հե­ռա­վո­րութ­յուն, իսկ մնա­ցա­ծը մա­ռա­խու­ղը կա­ներ:

­Բայց ա­ռաջ չընկ­նենք, թեեւ ա­մեն բան ակ­նար­կում է, որ այս պատ­մութ­յու­նը կա­րող է դառ­նալ 1914 թվա­կա­նի հու­նի­սի 28-ին Սա­րաե­ւո­յում Ֆ­րանց Ֆեր­դի­նան­տի սպա­նութ­յան պես մի բան: Ա­ռա­վել եւս, որ Թեհ­րա­նում շատ ա­վե­լի հա­վա­նա­կան են հա­մա­րում ա­հա­բեկ­չութ­յան վար­կա­ծը: