Յոթմղոնանոց քայլեր` դեպի Հայաստանի կործանում

­Բագ­րատ սրբա­զա­նի ա­ռա­ջար­կած իշ­խա­նա­փո­խութ­յան գոր­ծըն­թա­ցի տեմ­պե­րը, հա­մե­նայն­դեպս` դրանց տե­սա­նե­լի մա­սը թեեւ նկա­տե­լիո­րեն թու­լա­ցել է, բայց նաեւ պարզ զգաց­վում է, որ սա դեռ ա­մե­նե­ւին էլ վեր­ջը չէ: Խոր­քե­րում ինչ-որ բան շա­րու­նա­կում է ե­ռալ` կա­մաց-կա­մաց մո­տե­նա­լով կուլ­մի­նա­ցիա­յին:

ՈՐ ԴԱՇՏՈՒՄ Է ՆԻԿՈԼԸ

Այն, որ Սր­բա­զա­նին չի հա­ջող­վի (նման ցան­կութ­յան պա­կա­սի գոր­ծո­նը եւս պետք է հաշ­վի առ­նել) հե­ռաց­նել Նի­կո­լին, էն գլխից էր սպա­սե­լի: Հաշ­վի առ­նե­լով, որ հենց այս պա­հին Նի­կո­լի հե­ռա­նա­լը միան­գա­մից ա­ռաջ է քա­շում մի շարք ան­խու­սափե­լի հար­ցեր, ո­րոնց լու­ծում­նե­րը պար­զա­պես չես կա­րող չտալ կան­խավ: Տեխ­նի­կա­կան տե­սանկ­յու­նից` կա­րո՞ղ է Բագ­րատ սրբա­զանն ա­ռա­ջադր­վել ՀՀ վար­չա­պե­տի պաշ­տո­նին, հաշ­վի առ­նե­լով նրա երկ­քա­ղա­քա­ցիութ­յան փաս­տը, նաեւ, որ ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կում միայն նա կա­րող է հա­վակ­նել միաս­նա­կան թեկ­նա­ծո­ւի դե­րին: Սա հեշտ պար­զե­լիք հարց է. բա­վա­կան է նա­յել վեր­ջին հա­մա­պե­տա­կան ընտ­րութ­յուն­նե­րում սրբա­զա­նը ներգ­րավ­ված ե­ղե՞լ է ընտ­րա­ցու­ցակ­նե­րում, այն է` ու­նե­ցե՞լ է ընտ­րե­լու ի­րա­վունք, ո­րը հա­մար­ժեք է ընտր­վե­լու ի­րա­վուն­քին (ո­րո­շա­կի ժա­մա­նա­կա­հատ­ված Հա­յաս­տա­նում բնակ­վե­լու դրույ­թը Սր­բա­զա­նի պա­րա­գա­յում խոչըն­դոտ չէ):

Ոչ պա­կաս էա­կան է հար­ցը, թե ինչ քա­ղա­քա­կան եւ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան կուրս է ա­ռա­ջար­կում Սր­բա­զա­նը: Ա­վե­լի կոնկ­րետ, հենց դրա­նից է մե­ծա­պես կախ­ված հար­ցի պա­տաս­խա­նը, թե որ­քա­նով է Նի­կո­լին հե­ռաց­նելն ի­րա­տե­սա­կան: Այ­սինքն, ու­նի՞ նա «դրսի ա­ջակ­ցութ­յու­նը», եւ Բագ­րատ սր­բա­զա­նի ա­ռա­ջար­կած կուր­սը կա­րո՞ղ է գո­նե չե­զո­քաց­նել այդ ա­ջակ­ցութ­յու­նը: Կամ կա­րո՞ղ է հա­կա­ռակ թե­ւին շա­հագրգ­ռել՝ գնալ ա­ռա­վե­լա­գույն ակ­տի­վաց­ման՝ Նի­կո­լին ցու­ցա­բեր­վող ա­ջակ­ցութ­յա­նը գե­րակշ­ռե­լով:

Այս­պի­սով, նո­րից բախ­վում ենք հին հար­ցին՝ իսկ ո՞ր աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան դաշ­տում է գոր­ծել եւ այս պա­հին գոր­ծում Նի­կո­լը: Օ­րերս այդ հար­ցի պա­տաս­խա­նը փոր­ձել էր տալ Մեր­ձա­վոր Ար­եւել­քի եւ Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա­յի հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րի կենտ­րո­նի տնօ­րեն, հե­ղի­նա­կա­վոր փոր­ձա­գետ Սեմ­յոն Բաղ­դա­սա­րո­վը՝ նախ հի­շեց­նե­լով, որ Նի­կո­լը հայ-ռու­սա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի վի­ճա­կը վեր­ջին տա­րի­նե­րին հասց­րել է «պլին­տու­սի մա­կար­դա­կի»՝ նպա­տա­կաուղղ­ված կեր­պով ոչն­չաց­րել է բո­լոր շփում­նե­րը։ «Ռու­սաս­տա­նը գի­տակ­ցում է, որ շատ բան կախ­ված է Հա­յաս­տա­նի ի­րա­վի­ճա­կից՝ կապ­ված Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նութ­յան սե­փա­կան անվ­տան­գութ­յան հար­ցի հետ՝ ամ­բողջ Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում եւ Ռու­սաս­տա­նի հա­րա­վա­յին սահ­ման­նե­րին։ Ես կա­րող եմ նշել բազ­մա­թիվ գոր­ծոն­ներ, ո­րոնք ցույց են տա­լիս, որ մենք պետք է փո­խենք մեր քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում։ Եվ ես միշտ հարց եմ տա­լիս՝ ին­չո՞ւ է աշ­խար­հում ԱՄՆ ա­մե­նա­մեծ դես­պա­նա­տու­նը գտնվում Ե­րե­ւա­նում, որ­տեղ աշ­խա­տում է 2500 աշ­խա­տա­կից։ Սա գրե­թե 5 ան­գամ ա­վե­լի է, քան Մոսկ­վա­յում ԱՄՆ դես­պա­նա­տան ողջ անձ­նա­կազ­մը, 60-70 ան­գամ ա­վե­լի, քան Վ­րաս­տա­նում դես­պա­նա­տա­նը։ Ին­չու՞ ԱՄՆ-ի նման հսկա­յա­կան դես­պա­նա­տու­նը չի գտնվում Բաք­վում, Թ­բի­լի­սիում կամ մեկ այլ տեղ: Ես շատ եմ գրել, թե որ­քան կար­եւոր է Ռու­սաս­տա­նի ներ­կա­յութ­յու­նը Հա­յաս­տա­նում ոչ միայն հայ ժո­ղովր­դի, այլ նաեւ Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նութ­յան ազ­գա­յին անվ­տան­գութ­յան հա­մար։ Ուս­տի կար­ծում եմ, որ ե­թե Հա­յաս­տա­նում իշ­խա­նութ­յու­նը փոխ­վի, ի­րա­վի­ճա­կը կփոխ­վի։ Փա­շին­յա­նը շատ բան ա­րեց հայ-ռու­սա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը քան­դե­լու հա­մար… Իսկ վեր­ջերս, հատ­կա­պես Մու­րի հետ հան­դի­պու­մից հե­տո, նա սկսեց յոթմ­ղո­նա­նոց քայ­լեր կա­տա­րել դե­պի Հա­յաս­տա­նի կոր­ծա­նու­մը»,- հա­վե­լել է Բաղ­դա­սա­րո­վը։

Ի­րա­կա­նում այն, որ բրտա­նա­կան MI-6-ի ղե­կա­վար Ռի­չարդ Մու­րի հետ Նի­կո­լի եր­կու հան­դի­պում­ներն էա­կան ազ­դե­ցու­թուն թո­ղե­ցին Հա­յաս­տա­նի կուր­սի վրա, շատ է խոս­վել: Հի­շեց­նենք՝ ա­ռա­ջին հան­դի­պու­մը, երբ Մուրն ան­նա­խա­դեպ այ­ցով ե­կավ Հա­յաս­տան, այն ժա­մա­նակ էր, երբ Մոսկ­վա­յի միջ­նոր­դութ­յամբ Ադր­բե­ջա­նը դա­դա­րեց­նում էր բլո­կա­դան, «է­կոակ­տի­վիստ­նե­րը» սկսել էին հա­վա­քել վրան­նե­րը: Ե­կավ Մու­րը, հե­տե­ւեցին Նի­կո­լի ո­րոշ «տա­րօ­րի­նակ» հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րը, եւ կի­սա­հա­վաք­ված վրան­ներն ա­զե­րի­նե­րը վե­րա­կանգ­նե­ցին: Ու կա­մաց-կա­մաց բա­նը հա­սավ Ար­ցախի հա­յա­թափ­մա­նը: Իսկ ա­հա Մու­րի հետ երկ­րորդ հան­դի­պու­մից հե­տո Նի­կո­լը կտրուկ ակ­տի­վաց­րեց ի դեմս Ֆ­րան­սիա­յի՝ Հա­յաս­տան ՆԱՏՕ հրա­վի­րե­լու եւ, միա­ժա­մա­նակ, ՀԱՊԿ-ում Հա­յաս­տա­նի ան­դա­մակ­ցութ­յունը սա­ռեց­նե­լու ուղ­ղութ­յու­նը: Ընդ ո­րում, ան­գամ ՌԴ նա­խա­գա­հի հետ վեր­ջին հան­դի­պու­մից հե­տո այդ­պես էլ Նի­կո­լը հրա­պա­րա­կավ բա­ցատ­րութ­յուն­ներ չտվեց՝ ՀԱՊԿ-ից իր հրա­պա­րա­կավ հայտն­ած դժգո­հութ­յուն­նե­րի խնդի­րը քննարկ­վե՞լ է, եւ ի՞նչ արդ­յունք կա: Ու քա­նի դեռ այդ հստա­կե­ցում­նե­րը չկան, պետք է են­թադ­րել, որ Նի­կո­լը շա­րու­նա­կում է մնալ այն կուր­սի մեջ, ո­րը, կրկնենք, մեծ ակ­տի­վութ­յան հա­սավ հենց Մու­րի հետ վեր­ջին՝ այս տար­վա փետր­վա­րին Մ­յուն­խե­նում ու­նե­ցած հան­դի­պու­մից հե­տո: Պու­տի­նի հետ հան­դի­պու­մից հե­տո մի­գու­ցե կա գո­նե հրա­պա­րա­կա­յին դաշ­տում բա­ցա­հայտ հա­կա­ռու­սա­կա­նութ­յան ան­կում, բայց նաեւ չկան հիմ­քեր են­թադ­րե­լու, որ դա նշա­նա­կում է, թե Բաղ­դա­սա­րո­վի ա­սած՝ «Մու­րի հետ հան­դի­պու­մից հե­տո դե­պի Հա­յաս­տա­նի կոր­ծա­նու­մը սկսած յոթմ­ղո­նա­նոց քայ­լե­րը» կանգ են ա­ռել:

ԲՐԻՏԱՆԱԿԱՆ ՇԱՀԵՐԸ ՉԵՆ ՓՈԽՎԵԼ

Այս ա­մե­նից զատ, նաեւ չմո­ռա­նանք, որ Մու­րի հետ Նի­կո­լի այդ վեր­ջին հան­դի­պու­մից հե­տո կտրուկ ակ­տի­վա­ցավ մեկ գոր­ծըն­թաց եւս: Խոս­քը, այս­պես կոչ­ված, սահ­մա­նա­զատ­ման մա­սին է, ո­րը, թեեւ բա­ցա­հայտ ա­պօ­րի­նա­բար հա­յաս­տան­յան տա­րածք­նե­րը հանձն­վում է ա­զե­րի­նե­րին, սա­կայն նի­կոլ­յան խուն­տան հա­մա­ռո­րեն շա­րու­նա­կում է ա­ռաջ տա­նել: Ընդ ո­րում` այն, որ գոր­ծըն­թացն ա­ռաջ է տար­վում մաք­սի­մալ տեմ­պե­րով, թե­րեւս, ա­վե­լի շատ խո­սում է այն տա­րած­ված տե­սութ­յան մա­սին, որ փոր­ձում են մինչ աշ­նա­նը սպաս­վող ԱՄՆ նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րութ­յուն­նե­րը «սահ­մա­նա­զա­տում» ու «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» կոչ­վա­ծը հասց­նել ա­վար­տին՝ ԱՄՆ-ում իշ­խա­նա­փո­խութ­յան դեպ­քում ա­նակն­կալ­նե­րից խու­սա­փե­լու հա­մար: Ու հաշ­վի առ­նե­լով այն հա­րա­զա­տա­կան կա­պե­րը, որն ու­նի Մու­րը Թուր­քիա­յի հետ, այս ա­մե­նը ո­րո­շա­կի տրա­մա­բա­նութ­յուն ստա­նում է:

Ա­ռա­վել եւս, որ թուր­քա­կան պաշ­տոն­յա­ներն ար­դեն նաեւ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի» մա­սին սկսել են խո­սել, որ­պես գրե­թե ֆիքս­ված փաս­տի: Օ­րի­նակ, Թուր­քիա­յի տրանս­պոր­տի նա­խա­րարն այդ մա­սին օ­րերս հայ­տա­րա­րութ­յուն հնչեց­րեց նաեւ ժա­մա­նա­կա­ցույց հնչեց­նե­լով, թե՝ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի» լիար­ժեք շա­հա­գոր­ծու­մը հնա­րա­վոր կլի­նի 2028-2029 թվա­կան­նե­րին: Այդ թվում, պետք է կա­ռուց­վի ինչ­պես Կարս քա­ղա­քը Նա­խիջ­եւա­նին, այն­պես էլ՝ Նա­խիջ­եւա­նից Մեղ­րիով Զան­գի­լան տա­նող եր­կա­թու­ղա­յին հատ­ված­նե­րը: Արդ­յուն­քում, ըստ նա­խա­րա­րի. ««­Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի» բաց­ման արդ­յուն­քում նոր կար­եւոր այ­լընտ­րանք կհայտն­վի Ա­սիա­յի եւ Եվ­րո­պա­յի միջեւ տնտե­սա­կան կա­պեր հաս­տա­տե­լու հա­մար»:

Ի դեպ, փաս­տը, որ Թուր­քիան հա­մա­ռո­րեն խո­սում է Կար­սից Նա­խի­ջե­ւան թան­կար­ժեք եր­կա­թու­ղու կա­ռուց­ման մա­սին, այն դեպ­քում, երբ ար­դեն իսկ կա Նա­խի­ջե­ւա­նից Հա­յաս­տա­նով դե­պի Կարս տա­նող եր­կա­թու­ղի, եւս մեկ ան­գամ հաս­տա­տում է, որ այս խա­ղում թուրք-ա­զե­րիա­կան տան­դե­մը շա­րու­նա­կում է Հա­յաս­տա­նին տես­նել ոչ թե լիար­ժեք կող­մի, այլ՝ ման­րադ­րա­մի դե­րում: Նաեւ, որ Հա­յաս­տա­նով տա­նող եր­կաթ­գի­ծը Թուր­քիա­յին ա­մե­նե­ւին էլ պետք չէ, եւ այդ դեպ­քում մեծ հար­ցա­կան կա՝ իսկ այն առ­հա­սա­րակ կգոր­ծի՞: Իսկ ե­թե ոչ, ա­պա ո՞ւր է մնում Նա­խի­ջե­ւա­նով Հա­յաս­տա­նի եւ Ի­րա­նի մի­ջեւ եր­կա­թու­ղա­յին կա­պի գա­ղա­փա­րը, ո­րը փոր­ձում է ա­ռաջ տա­նել նի­կոլ­յան թի­մը՝ իր «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րուկ» ծրագ­րով: Գու­մա­րած, ե­թե թուրք պաշ­տոն­յան հիմ­նա­կան նպա­տակ է հռչա­կում Մեղ­րիի գծի օգ­տա­գոր­ծու­մը «Ա­սիա­յի եւ Եվ­րո­պա­յի միջեւ տնտե­սա­կան կա­պեր հաս­տա­տե­լու» հա­մար, ու դրան չի միա­նա­լու դե­պի հա­րավ՝ Ի­րան եւ Հնդ­կաս­տան գի­ծը տա­նե­լու «Հ­յու­սիս-­Հա­րավ» սկզբուն­քը, ա­պա խոս­քը փաս­տա­ցի այն մո­տեց­ման մա­սին է, որն ա­մեն կերպ փոր­ձում է ա­ռաջ տա­նել Մու­րի հայ­րե­նի Բ­րի­տա­նիան: Այն է՝ ստեղ­ծել Ա­րե­ւելք-Ա­րեւ­մուտք կո­մու­նի­կա­ցիոն հա­մա­կարգ, ո­րը ոչ թե պար­զա­պես կշրջան­ցի, այլ բա­ժա­նա­րար գիծ կդառ­նա Ռու­սաս­տա­նի եւ Ի­րա­նի մի­ջեւ:

Ըստ էութ­յան, հենց դա է «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք» աս­վածն իր բուն ի­մաս­տով, որը նաեւ ա­սում են «Թ­յուր­քա­կան մի­ջանցք» կամ գե­ղե­ցիկ փա­թե­թա­վոր­մամբ՝ «Մի­ջին մի­ջանցք»: Ու շատ բան է խո­սում այն մա­սին, որ հենց այդ ուղ­ղութ­յամբ էլ ա­րա­գաց­ված տեմ­պե­րով աշ­խա­տում է նի­կոլ­յան խուն­տան, այդ թվում՝ ներ­կա «սահ­մա­նա­զատ­ման» եւ սպաս­վող «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» մի­ջո­ցով: Իսկ դա, ինչ էլ ա­սես, ի­րոք խոր­քա­յին ի­մաս­տով նշա­նա­կում է «յոթմ­ղո­նա­նոց քայ­լեր կա­տա­րել դե­պի Հա­յաս­տա­նի կոր­ծա­նու­մը»: