Գլխավոր հարցի` Մեղրիի երկաթգծի շուրջ դեռ անորոշություն է, բայց...

Չ­նա­յած ներ­հա­յաս­տան­յան բուռն դժգո­հութ­յուն­նե­րին, սահ­մա­նա­զա­տում կոչ­ված գոր­ծըն­թա­ցը, ո­րը, չմո­ռա­նանք, ա­մե­նաու­ղիղ կեր­պով ոտ­նա­հա­րում է հա­յաս­տան­յան գոր­ծող օ­րենսդ­րութ­յու­նը, շա­րու­նակ­վում է: Ա­վե­լին, Ա­լիե­ւը ո­րո­շա­կի հատ­ված­նե­րի հա­մար այն հա­մա­րում է ա­վարտ­ված: Ու ա­սել, թե մաս­նա­վո­րա­պես Կի­րան­ցում հա­մե­մա­տա­բար փոքր թվով ճա­նա­պարհ փա­կելն այդ գոր­ծըն­թացն ի զո­րու կլի­նի կա­սեց­նել, սխալ կլի­ներ: Ճիշտ է, սկսել են փակ­վել նաեւ այլ ճա­նա­պարհ­ներ Հա­յաս­տա­նի մյուս հատ­ված­նե­րում, սա­կայն բո­լորն են հաս­կա­նում, որ կա­րե­ւո­րը մայ­րա­քա­ղաքն է, որ­տեղ գո­նե ե­րեկ­վա դրութ­յամբ դեռ հա­րա­բե­րա­կան հան­դարտ վի­ճակ էր:

ԿՈՄՈՒՆԻԿԱՑԻԱՆԵՐԻ ՀԱՐՑԸ ԵՂԵԼ ԵՎ ՄՆՈՒՄ Է ԱՌԱՋՆԱՅԻՆ

­Բայց ա­հա, շա­րու­նակ­վող սահ­մա­նա­զա­տում կոչ­վա­ծը ո­րոշ էա­կան հար­ցեր է ա­ռաջ քա­շում: Այ­սինքն, պաշ­տո­նա­պես հայ­տա­րար­վեց, թե հա­մա­ձայ­նեց­ված է այն բա­նա­ձե­ւը, ո­րի շուրջ այս գոր­ծըն­թացն ի­րա­կա­նաց­վում է: Եվ այս­տեղ պետք է հի­շել Միր­զո­յան Ա­րո­յի վեր­ջերս ա­րած հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րից մե­կը, որ­տեղ նա ա­ռանձ­նաց­րել էր հիմ­նա­կան եր­կու կետ, ո­րի շուրջ հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան հա­կա­դիր կար­ծիք կա, եւ դա էլ կա­սեց­նում է «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» շար­ժը: Այն է՝ սահ­մա­նա­զա­տու­մը եւ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի վե­րա­գոր­ծարկ­ման հար­ցը: Ու ե­թե հի­մա սահ­մա­նա­զատ­ման շուրջ կա պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն, ա­պա կա­րող ենք ֆիք­սել, որ, ըստ Ա­րո­յի այդ թե­զի, հի­մա «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» ստո­րագր­մա­նը խոչըն­դո­տող մեկ էա­կան հարց է մնա­ցել՝ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի թե­ման: Մինչ­դեռ, «բա­նակ­ցութ­յուն­ներ» աս­վածն ու­նի մեկ հիմ­նա­կան կա­նոն՝ ե­թե թե­կու­զեւ մեկ կետ հա­մա­ձայ­նեց­ված չէ, նշա­նա­կում է, որ հա­մա­ձայ­նեց­ված չէ ողջ բա­նակ­ցա­յին օ­րա­կար­գը: Ու կոնկ­րետ դեպ­քում, ինչ­պես քա­նիցս ենք ներ­կա­յաց­նե­լու ա­ռիթ ու­նե­ցել, կա մեկ գլխա­վոր կետ՝ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցը, այ­սինքն, թե ինչ սկզբուն­քով են դրանք վե­րա­գոր­ծարկ­վե­լու: Այդ հար­ցը կա 2020թ. նո­յեմ­բե­րի 10-ից ի վեր, եւ այդ հար­ցը լուծ­ված չէ առ այ­սօր: Մ­նա­ցած ա­մեն ին­չը դրա ա­ծանց­յալ­ներն են, ինչ­քան էլ որ փոր­ձեն ա­ծանց­յա­լը գլխա­վո­րից ա­ռաջ դնել: Այ­սինքն, երբ հի­մա Նի­կո­լը հո­ղեր է հանձ­նում, եւ պարզ­վի, որ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի մա­սով չկա կու­լո­ւա­րա­յին պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն, այդ հո­ղատ­վութ­յու­նը դա­վա­ճա­նութ­յու­նից զատ, նաեւ ա­նի­մաստ է՝ տա­լիս է հա­նուն ոչ մի բա­նի, ան­գամ ին­քը ո­չինչ չի ստա­նում: Այն ի­մաս­տով, որ հենց կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի թե­ման է, որ բե­րեց Ար­ցա­խի հա­յա­թափ­ման, Հա­յաս­տա­նին հասց­րեց այս վի­ճա­կին, եւ քա­նի դեռ լուծ­ված չէ, հո­ղատ­վութ­յու­նն ըն­դա­մե­նը կդառ­նա հե­տա­գա­յի հա­մար հա­վել­յալ ճնշում, այդ թվում՝ Նի­կո­լի վրա:

Ինչ վե­րա­բե­րում է կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի մա­սով լու­ծում­նե­րին, ա­պա հի­շեց­նենք, որ այս­տեղ նո­յեմ­բե­րի 10-ից ի վեր եր­կու սխե­մա է օ­րա­կար­գում: Ա­ռա­ջի­նը` նո­յեմ­բե­րի 9-ի հա­մա­ձայ­նագ­րի 9-րդ կետն է, ո­րը են­թադ­րում է անվ­տան­գութ­յան հար­ցե­րով ռու­սա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յուն Մեղ­րիի հատ­վա­ծում: Եվ երկ­րորդն ա­րեւմտ­յան սխե­ման է, ո­րը Նի­կո­լից պա­հան­ջում է ո­րե­ւէ դեպ­քում ռու­սա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը թույլ չտալ, ա­պա­հո­վել Հա­յաս­տա­նի նկատ­մամբ ա­րեւմտ­յան աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յուն, ո­րը մե­խա­նի­կո­րեն կդառ­նա նաեւ Մեղ­րիի գծի նկատ­մամբ վե­րահս­կո­ղութ­յուն: Կա եր­րորդ տար­բե­րա­կը եւս՝ Մեղ­րիում թուր­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յուն: Սա­կայն այս դեպ­քում ա­ռաջ է գա­լիս դրան հա­կա­դիր ուղղ­վա­ծութ­յան ի­րա­նա­կան գոր­ծո­նը:

Այս­պի­սով, ե­թե սկսվել է սահ­մա­նա­զատ­ման գոր­ծըն­թա­ցը, դա նշա­նա­կո՞ւմ է, որ գո­նե նախ­նա­կան պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­ներ կան նաեւ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի այս խնդ­րի հետ կապ­ված: Այս պա­հին, թե­րեւս, հենց այդ հարցն է, որ Հա­յաս­տա­նի հա­մար շատ ա­վե­լի բախ­տո­րոշ է, քան ան­գամ ներ­կա­յիս դա­վա­ճա­նա­կան տես­քով սահ­մա­նա­զա­տու­մը: Փոր­ձենք հաս­կա­նալ:

ԻՆՉ ՑՈՒՅՑ ՏՎԵՑ ՊՈՒՏԻՆ-ԱԼԻԵՎ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄԸ

Օ­րերս Մոսկ­վա­յում կա­յա­ցած Պու­տին-Ա­լիեւ հան­դի­պու­մը նաեւ հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հետ կապ­ված ո­րո­շա­կի նյո­ւանս­ներ պա­րու­նա­կում էր: Նախ, Ա­լիե­ւը մե­ծա­գույն գո­հու­նա­կութ­յուն հայտ­նեց ռուս-ադր­բե­ջա­նա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի ներ­կա մա­կար­դա­կից եւ զար­գաց­ման ըն­թաց­քից, նաեւ նման միտք հնչեց­նե­լով. «Ռու­սաս­տա­նը հիմ­նա­րար եր­կիր է Կով­կա­սի տա­րա­ծաշր­ջա­նում անվ­տան­գութ­յան ա­պա­հով­ման եւ­ ա­վե­լի լայն աշ­խար­հագ­րութ­յան տե­սանկ­յու­նից»: Սա առն­վազն մեկ բա­նի մա­սին պարզ ակ­նարկ է՝ Ա­լիե­ւը ոչ մի դեպ­քում «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» ա­րեւմտ­յան հար­թակ չի պատ­րաստ­վում վե­րա­դառ­նալ, ինչ­քան էլ որ Ա­րեւ­մու­տքից մե­կը մյու­սին հերթ չտա­լով, ող­ջու­նում էին սահ­մա­նա­զատ­ման գոր­ծըն­թա­ցը: Ա­ռա­վել եւս, որ այդ գոր­ծըն­թա­ցը այդ­քան «պա­տա­հա­կա­նո­րեն» հա­մընկ­ավ Ա­լիե­ւի մոս­կով­յան այ­ցին: Ու այս ա­մե­նը պարզ ակ­նարկ է այն մա­սին, որ մաս­նա­վո­րա­պես կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի խնդրի հետ կապ­ված Բա­քուն ինչ­պես որ ան­ցած սեպ­տեմ­բե­րից ի վեր կտրուկ դեմ գնաց ա­րեւմտ­յան տար­բե­րա­կին, այդ­պես էլ շա­րու­նա­կում է դեմ գնալ:

­Հա­ջոր­դը, Հեյ­դա­րո­վի­չը Պու­տի­նի հետ հան­դիպ­ման ֆո­նին նաեւ նման միտք հնչեց­րեց՝ Ադր­բե­ջա­նը եւ Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նութ­յու­նը ձեռ­նա­մուխ կլի­նեն «Հ­յու­սիս-­Հա­րավ» մի­ջանց­քի «մեկ այլ խո­շոր նա­խագ­ծի», քա­նի որ Ռու­սաս­տա­նի եւ Ի­րա­նի միջեւ եր­կա­թու­ղու նոր հատ­ված­ներ են անհ­րա­ժեշտ: «Վս­տահ եմ, որ մոտ ա­պա­գա­յում բո­լոր հար­ցե­րը կհա­մա­ձայ­նեց­վեն, եւ մենք կսկսենք ի­րա­կա­նաց­նել մեկ այլ մեծ նա­խա­գիծ»,- ամ­փո­փեց նա: Աս­վա­ծը նշա­նա­կում է՝ «մեկ այլ խո­շոր նա­խագ­ծը» վե­րա­բե­րում է Ռու­սաս­տա­նից Ի­րան տա­նող եր­կա­թու­ղուն: Ին­չո՞ւ «մեկ այլ». ո­րով­հե­տեւ մեկն այս պա­հին կա­ռուց­ման ըն­թաց­քի մեջ է՝ Աս­տա­րա­յով Ի­րա­նի ուղ­ղութ­յու­նը: Այ­սինքն, «մեկ այլ» եր­կաթ­ու­ղա­յին կապ կա­րող է լի­նել կա´մ Զան­գե­լա­նի հատ­վա­ծից Ի­րան տա­նող նա­խա­գի­ծը, ո­րի մա­սին հայ­տա­րար­վել է: Կա´մ Նա­խի­ջե­ւա­նից Ի­րան տա­նող հին եր­կա­թու­ղին, ո­րի հա­մար պետք է Մեղ­րիի հատ­վա­ծը գոր­ծար­կել, այ­սինքն՝ գոր­ծար­կել նո­յեմ­բե­րի 9-ի հա­մա­ձայ­նագ­րի հի­ման վրա:

Ընդ ո­րում, նա­խօ­րեին Ա­լիե­ւը ու­ղիղ տեքս­տով էլ ցույց տվեց, որ նո­յեմ­բե­րի 9-ի թե­ման դեռ օ­րա­կար­գում է: «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի» հետ կապ­ված հար­ցը հստակ ար­տա­ցոլ­ված է 2020 թվա­կա­նի նո­յեմ­բե­րի 10-ին ստո­րագր­ված ե­ռա­կողմ հայ­տա­րա­րութ­յան մեջ, ա­սաց Ա­լիե­ւը՝ ման­րա­մաս­նե­լով. «Ա­յո, այդ հայ­տա­րա­րութ­յան մեջ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք» բա­ռե­րը նշված չեն: Այ­նու­հան­դերձ, աս­վում է, որ Ադր­բե­ջա­նի ար­եւել­յան հատ­վա­ծի եւ Նա­խիջ­եւա­նի միջեւ պետք է լի­նի տրանս­պոր­տա­յին կապ, ո­րի հսկո­ղութ­յու­նը պետք է ա­պա­հո­վեն ռու­սա­կան սահ­մա­նա­պահ ու­ժե­րը։ Այս հայ­տա­րա­րութ­յու­նը ստո­րագ­րել ենք նա­խա­գահ Պու­տի­նը, վար­չա­պետ Փա­շին­յա­նը եւ­ ես։ Եվ ար­դեն ե­րեք տա­րուց ա­վե­լի է, ինչ Հա­յաս­տա­նը փաս­տա­ցի խախ­տում է այս դրույ­թը»,- ա­սել է նա։ Այ­սինքն, ա­վե­լի նման է նրան, որ «մեկ այլ խո­շոր նա­խա­գի­ծը» Մեղ­րիի տար­բե­րակն է:

Այս­պի­սով, Ա­լիե­ւը հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան ողջ գոր­ծըն­թա­ցը շա­րու­նա­կե­լով տես­նել նույն կոմպ­լեք­սի մեջ, միա­ժա­մա­նակ նո­րից ա­ռաջ է տա­նում այն տես­լա­կա­նը, որ ամ­բող­ջա­կան լու­ծու­մը պետք է ոչ թե միայն չլի­նի ա­րեւմտ­յան ա­ռա­ջարկ­նե­րի շրջա­նակ­նե­րում, այլ՝ ա­վար­տին կա­րող է հաս­նել նո­յեմ­բե­րի 9-ի պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րի շրջա­նակ­նե­րում վեր­ջին՝ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցը լու­ծե­լու մի­ջո­ցով: Ու ստա­նում ենք նման ի­րա­վի­ճակ: Ե­թե այս պա­հին Նի­կո­լը գնում է այդ կոմպ­լեք­սի մի­ջանկ­յալ քայ­լի՝ սահ­մա­նա­զատ­ման հար­ցի լուծ­մա­նը, ա­պա կա­րող ենք են­թադ­րել, որ ա­վե­լի հակ­ված է նաեւ կո­մու­նի­կա­ցիոն հար­ցե­րը Ա­լիե­ւի նշած ուղ­ղութ­յամբ լու­ծե­լուն: Ե­թե ոչ, եւ Ա­լիե­ւը շա­րու­նա­կում է պնդել ա­րեւմտ­յան հար­թա­կից հրա­ժար­վե­լու թե­զը, ա­պա կնշա­նա­կի, որ Նի­կոլն այս պա­հին հենց այն­պես հո­ղերը, դրա­նով՝ մաս­նա­վո­րա­պես Տա­վու­շում մեր լա­վա­գույն կա­հա­վոր­ված դիր­քե­րը հենց այն­պես հանձ­նում է թշնա­մուն: Այն դեպ­քում, որ ե­թե չի լի­նե­լու ամ­բող­ջա­կան լու­ծում, ըստ այդմ, կապ­ված կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հետ, պա­տե­րազ­մի ռիս­կը պահ­պան­վե­լու է:

ՈՒ ՆՈՐԻՑ ՏՈԿԱԵՎԻ ՄԱՍԻՆ

­Կարճ ա­սած, հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան խնդրի լուծ­ման (մեզ հա­մար ար­դեն մի քիչ այս կամ մի քիչ այն կողմ տար­բե­րա­կով, քա­նի որ հիմ­նա­կան զի­ջում­ներն ար­դեն ար­ված են) հե­ռան­կար­ներն այս պա­հին կախ­ված են Նի­կո­լից, թե կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցով ո՞ւր ուղ­ղութ­յամբ է ա­ռաջ գնա­լու: Ս­րա հետ կապ­ված եւս հե­տաքր­քիր ակ­նարկ ե­կավ Ա­լիե­ւից:

­Բա­քուն հա­մա­ձայ­նել է Ղա­զախս­տա­նում Հա­յաս­տա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի ԱԳ նա­խա­րար­նե­րի հան­դիպ­մա­նը, օ­րերս հայ­տա­րա­րեց Հեյ­դա­րո­վի­չը՝ ման­րա­մաս­նե­լով. «Ղա­զախս­տա­նը մեզ դի­մեց Ադր­բե­ջա­նի եւ Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րար­նե­րի հան­դի­պում անց­կաց­նե­լու ա­ռա­ջար­կով, մենք հա­մա­ձայն­վե­ցինք դրան եւ պայ­մա­նա­վոր­վե­ցինք, որ ե­թե Հա­յաս­տա­նը նույն­պես հա­մա­ձայ­նի, ա­պա հան­դի­պու­մը կկա­յա­նա Ղա­զախս­տա­նում»:

Ու այս­տեղ հի­շենք, որ օ­րերս Ղա­զախս­տա­նի նա­խա­գահ Տո­կա­եւը Հա­յաս­տան կա­տա­րած այ­ցի ժա­մա­նակ հայ­տա­րա­րեց, թե Ղա­զախս­տա­նը պատ­րաստ է ա­ռա­վե­լա­գույն օ­ժան­դա­կութ­յուն ու իր հար­թա­կը տրա­մադ­րել Հա­յաս­տա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի միջեւ բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի հա­մար: Ի դեպ, Նի­կոլն այն­քան լավ ըն­դու­նեց Տո­կաե­ւին, որ կա­րե­լի է մտա­ծել, թե նման հան­դիպ­մա­նը հա­մա­ձայն է: Եվ այն, որ հենց դրան էլ հա­ջոր­դեց սահ­մա­նա­զատ­ման այս փու­լը, դա էլ, թե­րեւս, պա­տա­հա­կան չէր:

Այ­սինքն, ա­ռաջ­նա­յին է մնում հար­ցը, որն ար­դեն հնչեց­նե­լու ա­ռիթ ու­նե­ցել ենք՝ այդ ին­չո՞ւ հան­կարծ Տո­կաե­ւը մտա­ծեց, որ կա­րող է հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան միջ­նոր­դութ­յան հայտ ներ­կա­յաց­նել, երբ մինչ այս ո´չ նա, ո´չ­ էլ Նա­զար­բաե­ւը եր­բե­ւէ չէին մտա­ծում բա­նակ­ցա­յին հար­թակ դառ­նա­լու մա­սին: Պա­տաս­խա­նը, թե­րեւս, պետք է որ շատ պարզ լի­նի՝ Տո­կաե­ւին հոր­դո­րել են նման միջ­նոր­դութ­յուն ներ­կա­յաց­նել, այ­սինքն, այդ ա­ռա­ջար­կը գա­լիս է կա´մ Մոսկ­վա­յից, կա´մ՝ Ան­կա­րա­յից: Ռու­սաս­տա­նի հետ Տո­կաե­ւը դաշ­նա­կից է ԵԱՏՄ, ՀԱՊԿ գծով, Թուր­քիա­յի հետ՝ Թ­յուր­քա­լե­զու պե­տութ­յուն­նե­րի դա­շին­քի: Եր­կու տար­բե­րա­կի օգ­տին էլ կա­րե­լի է տար­բեր կողմ կամ դեմ փաս­տարկ­ներ բե­րել, հիմ­նա­կա­նում հա­վա­սա­րա­զոր: Թե որն է ի­րա­կան հիմ­քը, թե­րեւս շատ ա­վե­լի հստակ կդառ­նա մա­յի­սի 7-9-ին Մոսկ­վա­յում կա­յա­նա­լիք մի­ջո­ցա­ռում­նե­րի ըն­թաց­քում: