Ի՞նչ կարող էր Ռուսաստանն անել` Հայաստանի իշխանության պաշտոնական դիրքորոշման դեմ. Նադեին-Ռաեւսկի

«Իրավունքի» զրուցակիցն է ՌԴ գիտությունների ակադեմիայի Միջազգային հարաբերությունների եւ համաշխարհային տնտեսագիտության ինստիտուտի գիտաշխատող, քաղաքագետ, թուրքագետ ՎԻԿՏՈՐ ՆԱԴԵԻՆ-ՌԱԵՎՍԿԻՆ:

— Ինչպե՞ս կգնահատեք իրավիճակը Հայաստանում՝ Արցախի հայաթափումից հետո:

— Ըստ էության, հայաստանյան ներկա իշխանության հույսերն առ այն, որ ինչ-որ մեկը կգա եւ կպաշտպանի ՀՀ անվտանգությունը՝ դրանք լինեն ֆրանսիական զորքերով, թե ամերիկյան, իրականում անհիմն են: Ոչ ոք չի զբաղվելու դրանով: Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի վերաբերյալ եղած առարկություններին, հիշեցնեմ, որ մեր խաղաղապահները դիտորդներ դարձան Արցախում այն բանից հետո, երբ Հայաստանի իշխանությունը ճանաչեց Արցախը՝ որպես ադրբեջանական տարածք: Այդքանից հետո մեր խաղաղապահներն ի՞նչ կարող էին անել, բացի նրանից, որ ապահովեցին Արցախից հայերի անվտանգ էվակուացիան: Ինչո՞ւ եւ ինչի՞ հիման վրա նրանք մերժեցին 1991 թվականի հանրաքվեն, որն իրականացվել էր Խորհրդային միության այն ժամանակվա Սահմանադրության տառին համապատասխան, եւ որով արձանագրվել էր Արցախի դուրս գալը Ադրբեջանի կազմից: Սա նշանակում է, որ տարածքային ամբողջականության հետ կապված հարցերը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ կարող է վերանայվել, բայց առանց Արցախի: Զուտ իրավական տեսանկյունից՝ դրա համար կա լիարժեք հիմնավորում: Սակայն տեսաք, թե ինչ որոշում կայացրեց հայաստանյան ներկա իշխանությունը: Ես 30 տարի փորձում էի Հայաստանի կոլեգաներիս ապացուցել, որ անհրաժեշտ է ճանաչել Արցախի անկախությունը: Հարցնում էի՝ ինչո՞ւ չեք ճանաչում, ասում էին՝ մենք այդ ժամանակ կդառնանք ագրեսոր: Ի՞նչ ագրեսոր, եթե դուք ճանաչում եք անկախությունը, դուք չեք միավորում Արցախը ձեզ, այլ Արցախի ժողովրդի իրավունքն է որոշել՝ ում հետ պետք է լինի՝ անկախ Հայաստանի՞ հետ, թե՞ խնդրի Ռուսաստանին, որ լինի իր անվտանգության երաշխավորը: Սա ժողովրդի իրավունքն էր, եւ ժողովուրդն իր կամքը հայտարարել էր, ուղղակի, իմ կարծիքով՝ ոչ ոք ղեկավարներից բավարար հարգանք չցուցաբերեց նրանց նկատմամբ:

— Կարծում եք` եղե՞լ է շանս` Արցախի անկախությունը ճանաչելու, ինչը չէր հանգեցնի կործանարար հետեւանքների:

— Այդ շանսը եղել է դեռ տարիներ առաջ: 2014 թ. Ղրիմը վերամիավորվեց Ռուսաստանի հետ` հանրաքվեի արդյունքում, Հայաստանը ճանաչե՞ց այդ հանրաքվեի լեգիտիմությունը: Իհարկե` ոչ, բայց չէ՞ որ դուք դաշնակից եք: Ռուսաստանը սկսեց օգնել Սիրիային, մտավ պատերազմի մեջ` նախագահ Ասադի կողմից, եւ իրականում կարողացավ պահպանել նրա իշխանությունը, Հայաստանը` որպես դաշնակից, մասնակից դարձա՞վ: Այո՛, մեկնեցին Սիրիա սակրավորներ, բժիշկներ եւ այլն, բայց չէ՞ որ Ռուսաստանն իր գրեթե ամբողջ` 85 տոկոս թռիչքային կործանիչները, ռմբակոծիչներն անցկացրեց Սիրիայի վրայով եւ ոչ մեկ անգամ: Ու տեսեք արդյունքը, թե ինչպես են այսօր մեր օդաչուները ծայրահեղ հաջող կռվում Ուկրաինայում: Մի՞թե Հայաստանին պետք չէր պրակտիկա ձեռք բերել իրական պատերազմում, մի՞թե այդ դեպքում Ռուսաստանը չէր ընդառաջի իր դաշնակցին: Վստահ եմ` այդ հարցը կարելի էր լուծել, Հայաստանը գոնե փորձ կունենար: Էլ չասեմ, որ այնտեղից սկսվեց պատերազմն անօդաչուներով, որոնց չեն տեսնում ոչ մի ռադար, միայն տեսողական հսկողությամբ է հնարավոր, այն էլ երբ բազաներին են խփում: Սիրիայում եւ Լիբանանում մենք սովորեցինք շարքից հանել թուրքական բարյաքթարները: Իսկ Հայաստանում դրանով զբաղվել ենք մեկ անգամ, երբ արդեն խախտում էին ՀՀ սահմանը, գնում էին դեպի Գյումրի, Մեծամոր: Այդ ժամանակ կարող էր խառնվել Ռուսաստանը, որովհետեւ հատուկ օպերացիան չկար Ուկրաինայում:

— Ասում եք` ի՞նչ կարող էին անել ռուս խաղաղապահները, երբ Հայաստանի իշխանությունը ճանաչեց Արցախը՝ որպես ադրբեջանական տարածք: Բայց մի՞թե Նիկոլ Փաշինյանի բանավոր հայտարարությունը շատ ավելին էր եւ հեշտ ընդունելի` որպես իրողություն, քան առկա փաստաթղթերն ու ԵԱՀԿ Մինսկի նախագահող երկրների ստանձնած պարտավորություններն են:

— Որովհետեւ դա եղել է պաշտոնական դիրքորոշումը Հայաստան պետության: Այո՛, այդ հայտարարությունը հնչել է Եվրոպայում` հավանաբար արեւմտյան եւ ամերիկյան գործընկերների թելադրանքով, որոնք իրենց կամքն են պարտադրում շատ երկրներին, եւ Հայաստանն էլ հայտնվեց այդ իրավիճակում: Բայց ի՞նչ կարող էր Ռուսաստանն անել Հայաստանի իշխանության պաշտոնական դիրքորոշման դեմ: Անկեղծ ասած՝ ոչինչ: Մեր դիրքորոշումը միշտ եղել է չխառնվել ուրիշ երկրների ներքին գործերին, մինչդեռ ամերիկացիները միշտ են խառնվել յուրաքանչյուր պետության ներքին գործերին: Տեսեք, թե ինչ է կատարվում յուրաքանրչյուր պետությունում, որտեղ նրանք քիթները մտցրել են` Լիբանանում, Իրաքում, Ուկրաինայում: Հեղափոխություններով, հակասահմանադրական քայլերի արդյունքում գալիս են իշխանության նացիստներ: Ընդ որում` սա բավական էժան է իրենց վրա նստում, դրա համար պետք չէ մեծ բանակ այնտեղ տեղակայել եւ այլն, ինչպես Աֆղանստանում: Իսկ Ռուսաստանը չի խառնվում, եւ մենք զերծ ենք մնում` խիստ հետեւելով միջազգային իրավունքին: Իհարկե, հասկանալի է` Ռուսաստանից պահանջը` ոչ ուղիղ միջամտության, գոնե ինչ-որ գործողություն, որ գոնե ինչ-որ կերպ պահպանվեն դաշնակցային հարաբերությունները: Բայց չմոռանանք, որ հենց ամենասկզբում Հայաստանի այս իշխանությունը, երբ եկավ արենա, արդեն ամեն ինչ պարզ էր: Միայն ՀԱՊԿ-ի գլխավոր քարտուղարին հետ կանչելը բավարար էր եզրակացություններ անելու համար, թե ինչի է այս ամենը հանգեցնելու:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ