Ես մեղավոր չեմ, որ Արգիշտին այստեղ է հիմնադրել Էրեբունին. ՄԻՔԱՅԵԼ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

«Իրավունքը» զրուցել է «Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի տնօրեն, հնագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու, աշխարհի մի շարք համալսարաններում դասախոսություններով հանդես եկող ՄԻՔԱՅԵԼ ԲԱԴԱԼՅԱՆԻ հետ:

— Առաջիններից էիք, որ սխալ տեղեկատվություն նկատեցիք 7-րդ դասարանի «Հայոց պատմության» դասագրքի մեջ: Սակայն այդ փաստն այսօր ուզում են քաղաքականացնել: Ի՞նչ կասեք այն մասին, որ մեր երկրում այսօր յուրաքանչյուր խնդիր` լինի գիտական, թե մշակութային, փորձում են քաղաքականացնել, որոնց թվում նաեւ այդ դասագիրքն էր:

— Կարծես թե ամեն ինչ արվում է, որպեսզի դասագրքի վերաբերյալ առողջ գիտական քննարկումները եւս ներկայացնեն քաղաքական շահարկումների համատեքստում: Այսինքն` բնականաբար, կան մարդիկ, ովքեր դասագրքի վերաբերյալ  քննադատությունները կարող են օգտագործել այս կամ այն քաղաքական նպատակով, ինչը ես նորմալ եմ համարում: Դա նորմալ պրակտիկա է: Եթե 7 տարի առաջ էլ լիներ կամ հինգ տարի հետո էլ լինի, կարծում եմ՝ նույն գործընթացն է տեղի ունենալու: Սակայն անընդունելի է, որ դասագրքի հեղինակը եւ մի շարք այլ անձինք փորձում են քննադատությունները  դիտարկել քաղաքական շահարկումների, քաղաքական հետապնդումների համատեքստում: Եվ այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ նրանք այլ արդարանալու միջոց չունեն եւ որպես վահան վերցրել են այս գաղափարախոսությունն ու այն օգտագործում են իրենց նպատակների համար:

— Ի՞նչ եք կարծում՝ ինչո՞ւ են դա անում:

— Նրանք դա անում են թեման շեղելու եւ որպես քաղաքական ներկայացնելու համար: Ընդ որում՝ նաեւ այս դասագրքին անդրադարձել են սիրողական, դիլետանտական մակարդակներով, որից եւ օգտվում են: Նրանք մեկ-երկու այդ օրինակները բերում են եւ ներկայացնում իբր թե պայքարում են խավարամիտ, հետադիմական ուժերի դեմ: Եվ սա որպես ամբողջական պատկեր հրամցնելով՝ փորձում են հասնել իրենց նպատակներին, որն ընդունելի չէ: Եվ նաեւ ցավալի է, որ մեր Հանրային հեռուստաընկերությունը դասագրքի հեղինակին երեք անգամ հրավիրում է եթերի, իսկ դասագրքին անդրադարձած լուրջ գիտնականներ չեն հրավիրվում: Բայց չէ՞ որ դա Հանրային հեռուստաընկերություն է, որը նաեւ գործունեություն է ծավալում մեր հարկերի հիման վրա: Եվ նրա գործելաոճը ենթադրում է անաչառ, բազմակողմանի, բազմաբովանդակ եթեր եւ վերլուծություններ, կարծիքների արտահայտում: Այս պարագայում մի անձի կանչելը եթեր, թույլ է տալիս ենթադրելու, որ կա որոշակի միտում այս դասագիրքը արդարացնելու համար: Եվ նաեւ չի բացառվում, որ այստեղ կան բոլորովին այլ նպատակներ: Այդ դասագրքում ինքս էլ անդրադարձել եմ, որ կան բազմաթիվ դրվագներ, որոնք ոչ միայն կոպիտ սխալներ են, այլ նաեւ ջուր են լցնում թուրքական, ազգայնամոլական պատմագրության ջրաղացին:

— Ճի՞շտ եք համարում, որ հեղինակի կինը լինի իր հեղինակած դասագրքի խմբագիրը:

— Ես դա, բնականաբար, չեմ կարող ճիշտ ընկալել: Արդեն իսկ նման գործելաոճը հարցականի տակ է դնում դասագրքի որակը: Եվ ինչքան էլ մեզ բացատրեն, որ կինը կարող է անաչառ լինել, այդպես չէ: Մեղմ ասած՝ գեղեցիկ չէ, որ դասագրքի խմբագիրը հեղինակի կինն է: Սա շատ վատ պրակտիկա է, եւ նման գործելաոճերը մեր մեջ պետք է բացառվեն: Եվ երբ դասագրքի հեղինակը խոսում է զավեշտների մասին, ես կարող եմ ասել, որ զավեշտ է այն, որ դասագրքի խմբագիրը իր կինն է: Եվ եթե պարզվի, որ նրա կինը աշխատավարձ է ստացել, ուրեմն՝ կպարզվի, որ դասագրքի հեղինակը եւ իր կինը ընտանքիով ստացել են աշխատավարձ մեր հարկերից, ինչը միանգամայն անընդունելի է:

— Համարձակ քննադատում եք մի դասագիրք, որն ընդունվել է ԿԳՄՍ-ի կողմից: Մտավախություն չկա՞, որ Ձեր խոսքերը կգործեն Ձեր իսկ դեմ, եւ կարող է դա նաեւ անդրադառնալ Ձեր գործունեության վրա:

— Ես «Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի տնօրենն եմ, որը Հայաստանի ուրարտական ժառանգության, ուրարտագիտության կարեւորագույն կենտրոններից մեկն է: Արգիշտի թագավորն այստեղ է եկել եւ հիմնադրել Էրեբունին: Ես մեղավոր չեմ, որ հիմա մենք պետք է պաշտպանենք մեր ուրարտական ժառանգությունը: Ուրարտուն մեր ինքնության կարեւորագույն մասն է: Սկզբից մեր նկատառումները եղել են Ուրարտուի առումով: Դասագրքի հեղինակ Սմբատ Հովհաննիսյանն ասում էր, որ խոշորացույցի տակ իրեն քննում են: Բնականաբար, ես կարծում եմ, որ սա շատ լավ նախադեպ է եւ շատ լավ մշակույթ է բերում, որ այսուհետ մյուս դասագրքերը պետք է քննեն: Պետք է նաեւ մյուս դասագրքերի հեղինակներին եւս խոշորացույցի տակ քննեն: Չի կարելի մեկ հոգով դասագիրք գրել՝ չունենալով բոլոր շրջանների վերաբերյալ նեղ մասնագիտական գիտելիքներ: Չի կարելի հապճեպ ժամանակաշրջանում դասագիրք գրել՝ անձնական ամբիցիաներին տուրք տալու համար: Այս դասագիրքը, իհարկե, պետք է խոտանվի: Դա իմ անձնական կարծիքն է: Ես կարծում եմ, որ գիտնականի կարծիք հայտնելը` ժողովրդավարության կարեւորագույն չափորոշիչներից մեկն է: Եվ ես ինքս չեմ պատրաստվում լինել ձայնազուրկ մտավորական: Եթե ես դարձել եմ «Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի տնօրեն, բացի այդ աշխարհում ինձ ընդունում են որպես ուրարտագետ, դասախոսություններով հանդես եմ եկել աշխարհի մի շարք առաջատար բուհերում, դա ինձ պարտավորեցնում է նման դեպքերում արտահայտել իմ կարծիքը, ինչը շատ կարեւոր է նաեւ ժողովրդավարությունը բարձրացնելու առումով: Ես կարծում եմ՝ նախարարությունը ինքը պետք է պահանջի պատասխանատվություն այդ դասագիրքը խոտանելու համար: Չի բացառվում, որ այս ամենը գուցեեւ նախարարությունում ներկայացրել են այլ կերպ, որ իրենք պայքար են մղում խավարամիտ ուժերի դեմ, որ իրենք նախկինների դեմ են պայքար մղում եւ այլն: Եվ այս ամենը ներկայացրել, հրամցրել են մի կոնտեքստում, ինչն այդպես չէ: Եվ սա նրանց վահանն է: Արդեն 10-ից ավել հայտնի գիտնականներ քննադատել են այս դասագիրքը: Իսկ Պատմության ինստիտուտը, որքան գիտեմ, 30-ից ավել էջ կարծիք է ուղարկել ԿԳՄՍ նախարարություն: Մի՞թե սրա հետ չպետք է հաշվի նստել: Մի՞թե չպետք է գիտական առողջ քննարկումներ իրականացնել: Թե՞ մենք պետք է միակողմանի որոշումներ իրականացնենք եւ միայն մեկ կողմին լսենք ու բաց թողնենք առողջ գիտական քննարկումները:

— Փորձե՞լ եք դասագրքի հեղինակին՝ Սմբատ Հովհաննիսյանին, գիտական քննարկման հրավիրել:

— Առողջ գիտական քննարկման մեկ անգամ հրավիրել եմ Սմբատ Հովհաննիսյանին: Սիրով հիմա էլ եմ պատրաստ: Եվ լավ կլինի, որ այդ գիտական քննարկմանը ներկա լինեն Հայաստանում պատմական տարբեր շրջաններ ուսումնասիրող հայտնի մասնագետներ: Եթե դա իրականանա, տեսնենք Սմբատ Հովհաննիսյանն այդ տարբեր հարցադրումներին ինչպես կպատասխանի...

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ