ԱՄՆ-ն աջակիցն է Հռոմի ստատուտի վավերացման, բայց կնքում է երկկողմ համաձայնագրեր, որ իր քաղաքացիներին չհանձնեն. Սահակյան

ՌԴ ԱԳՆ-ից հայտնում են, որ Մոսկվան Երեւանին Հռոմի ստատուտը շրջանցող ուղիներ է առաջարկել: Հայաստանի խորհրդարանի փոխնախագահ Հակոբ Արշակյանն էլ պնդում է, որ մինչեւ վավերացումը Երեւանը առաջարկել է Մոսկվային ստորագրել համաձայնագիր, որը հնարավորություն կտար շրջանցել ստատուտի պահանջները, բայց այդպես էլ պատասխան չեն ստացել: Այս եւ Հռոմի ստատուտի շուրջ ստեղծված թնջուկի մասին «Իրավունքը» զրուցեց Միջազգային եւ համեմատական իրավունքի կենտրոնի նախագահ ՍԻՐԱՆՈՒՇ ՍԱՀԱԿՅԱՆԻ հետ:

— Ձեր գնահատմամբ` որո՞նք կարող են լինել Հռոմի ստատուտի շրջանցման  ուղիները, այսպես ասած` այլընտրանքը:

— Նախ, այստեղ մի քիչ «շրջանցում» տերմինի օգտագործումը տեղին չէ, վավերացրած պետությունները դատարանի հետ համագործակցելու պարտականություն ունեն, եւ եթե փնտրվում է հանցագործ, որը պետք է կանգնի արդարադատության առջեւ Միջազգային քրեական դատարանում, այդ անձին հանձնելու պարտականություն է առաջ գալիս վավերացնող պետության համար, եթե այլ համաձայնություններ չկան: Սա իրավական գործիք է, որը կիրառվել է եւ կիրառվում է ԱՄՆ-ի հետ հարաբերություններում: ԱՄՆ-ն աջակիցն է Հռոմի ստատուտի վավերացման այլ պետությունների կողմից, սակայն, միեւնույն ժամանակ, կնքում է երկկողմ համաձայնագրեր վավերացնող պետությունների հետ, որով վավերացնող պետությունը հանձնառում է պարտականություն ԱՄՆ քաղաքացիներին չհանձնել Միջազգային քրեական դատարանին: Համանման պայմանավորվածություններ կարող են ձեռք բերվել նաեւ Ռուսաստանի ու Հայաստանի միջեւ, որի նպատակը այն մտահոգությունները հերքելն էր, որոնք կապված էին թեզի հետ, թե ՌԴ նախագահը, քանի որ Միջազգային քրեական դատարանի գործընթացներում ներգրավված է, Հայաստան այցելության ժամանակ կարող է ձերբակալվել ու հանձնվել Միջազգային քրեական դատարանին:

— Այդուհանդերձ, որքանո՞վ են մոտ իրականությանը այդ խոսակցությունները:

— Դժվար կկարողանամ դա գնահատել, որովհետեւ քաղաքականության մեջ կեղծիքը չափից ավելի է: Ուղղակի, որպես մասնագետ, արձագանքեմ, որ իրավական գործիքակազմ կա, որը կարող է բացառել որոշ երկրների քաղաքացիների հանձնումը Միջազգային քրեական դատարանին, եթե հատուկ պայմանագրային պարտավորություններ ձեռք բերվեն Հայաստանի ու այդ երկրների միջեւ:

— Ըստ Ձեզ` շատ ու շատ համաձայնագրերի, համագործակցության հուշագրերի նման, Հռոմի ստատուտի վավարեացումը ե՞ւս կմնա զուտ թղթի վրա գրված ու Հայաստանին որեւէ օգտուտ չի տա:

— Հաշվի առնելով, որ ապացույցների հավաքագրման գործընթացքում կարող են նաեւ դերակատարում ունենալ հասարակական կազմակերպությունները, եթե անգամ, պետությունը չքննի եւ չհամագործակցի քրեական դատարանի հետ, այլ ուղիներ եւս կան: Հանցագործությունների վերաբերյալ փաստերը կարող են ներկայացվել դատարանի դատախազին, ով ուսումնասիրության արդյունքում կհայտնաբերի եւ կնախաձեռնի գործընթաց: Այնպես որ, նկատի ունենալով, որ դրա գործարկումը հնարավոր է ոչ միայն պետության, այլ նաեւ հասարակական կազմակերպությունների, այլ երկրների ներգրավվածության արդյունքում, կարծում եմ` ամեն դեպքում, պետք չէ բացառել: Բայց գործարկմանը նպաստող նախադրյալներ կան, եւ կարծում եմ` խնդիրը պետք է լինի ձեւավորել այդ միջավայրը, որի պայմաններում այս լուրջ ու ծանրակշիռ մեխանիզմը գործի կդրվի նաեւ ի շահ հայերի պաշտպանության, որը ե՛ւ քաղաքական, ե՛ւ դիվանագիտական, ե՛ւ իրավական խնդիր է:

— Ինչպե՞ս կարելի է կիրառել Հռոմի ստատուտը, որ ի շահ հայերի պաշտպանության լինի:

— Հռոմի ստատուտով հիմնադրվել է Միջազգային քրեական դատարանը, որով միջազգային հանցավորության դեմ պայքարը ինստիտուցիոնալացվել է: Այն կանխարգելիչ նշանակություն ունի, քանի որ մեխանիզմ է ստեղծում, որի գործարկման արդյունքում Հռոմի ստատուտով նախատեսված հանցագործությունների կատարողները եւ այլ հանցակիցներ կարող են պատասխանատվության կանչվել: Հաշվի առնելով, որ միջազգային հանցագործություններում ներգրավված են պետական կառույցներ, պաշտոնատար անձինք, այս հանցագործությունների բացահայտումը անարդյունավետ է, եւ երբ այս համակարգերը ձախողում են, որպես լրացնող մեխանիզմ, սկսում է գործել Միջազգային քրեական դատարանը: Մենք արդեն իսկ գիտենք, որ 2020թ.-ից գտնվում ենք ինտենսիվ պատերազմական իրավիճակում, որի շրջանակներում ձեռնարկվում են մասշտաբային հանցագործություններ, չնայած միջազգային կոչերին, որ այդ դեպքերը հետաքննվեն, որեւէ գործուն քայլեր Ադրբեջանը չի ձեռնարկում, եւ այդ հանցագործությունները թե՛ ծրագրողները, թե՛ կատարողները, անպատժելիություն են վայելում: Ավելին` նրանք հերոսացվում են այդ հասարակությունում: Այս տեսանկյունից Հռոմի ստատուտի վավերացումը նախադրյալներ է ստեղծում եւ վերացնում է այն իրավական խոչընդոտները , որոնք կարող էին բացառել պատասխանատվությունը Հայաստանի տարածքում կատարված հանցագործությունների համար: Սակայն ստատուտն ունի ժամանակագրական սահմանափակումներ, այստեղ Հայաստանը նաեւ հետադարձությունը ճանաչելու վերաբերյալ դեկլարացիա է կատարել, որի ուժով կսկսվի այն տարածվել 2021թ.-ի մայիսից հետո կատարված հանցագործությունների նկատմամբ:

— Այսինքն՝ 2020թ.-ի պատերազմի ժամանակ կատարված հանցագործությունների վրա այն չի՞ տարածվում:

— 2020թ.-ին չի կարող վերաբերել, երկու պատճառով` տարածքային եւ ժամանակագրական: Ժամանակագրությունը կարելի էր ավելի հետ տանել, բայց կարծում եմ` 2021թ.-ն է այն կրիտիկական պահը, երբ Ադրբեջանի զինված ուժերը ներխուժել են նաեւ Հայաստանի տարածք ու մինչ օրս օկուպացնում են այն: Իհարկե, այս ամենով հանդերձ, պետք է անհրաժեշտ քաղաքական նախադրյալներ լինեն, օրինակ՝ ինչպես տեսաք, ուկրաինական դեպքերում, 40-ից ավելի պետություններ հղումներ իրականացրեցին դատարանին, որը նախադրյալներ է ձեւավորում, որ քննություն իրականացվի, եւ գործերը հասնեն դատարանին: Այսինքն` դատարանի գոյությունը, ստատուտի վավերացման միջոցով յուրիստիկցիան ճանաչելը դեռ չի երաշխավորում դրական արդյունք, եւ այստեղ պետք է բազմաթիվ գործողություններ կատարավեն` սկսած ապացույցների պատշաճ հավաքագրումից վերջացրած անհրաժեշտ քաղաքական նախադրյալների ձեւավորմամբ, որ շահագրգիռ պետությունները եւս իրենց մտահոգություններով հանդերձ Հայաստանում ստեղծված իրավիճակը ներկայացնեն Միջազգային քրեական դատարանին:

Ս. ԱՍԱՏՐՅԱՆ