Էրդողանի նոր խա՞ղը, թե արմատական շրջադարձ

Ի­հար­կե, մեր փոքր եւ մեծ տա­րա­ծաշր­ջա­նում ծա­վալ­վող ներ­կա ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րի (Տե´ս նաեւ https://iravunk.com/?p=268649&l=am) եւ սպա­սե­լիք­նե­րի ֆո­նին շատ կա­րե­ւոր է դառ­նում մեկ հարց եւս: Այս­պես, Էր­դո­ղանն իր վեր­ջին մեծ հան­րա­հա­վա­քում ա­մե­նա­վեր­ջին բա­ռա­պա­շա­րով հա­կադր­վեց մի կող­մից՝ Իս­րա­յե­լին, մյուս կող­մից՝ Ա­րեւ­մուտ­քին: Բայց, նաեւ չմո­ռա­նանք, լի­նե­լով ՆԱՏՕ-ի ան­դամ: Ու հի­մա այս հարցն է առաջ գա­լիս. դա նրա հեր­թա­կան բլե՞ֆն է, ինչ-որ խա՞ղ, ո­րը ցան­կա­ցած պա­հի կա­րող է նո­րից թեք­վել Ա­րեւ­մուտ­քի ուղ­ղութ­յամբ: Թե՞ սա ի­րոք մար­տահ­րա­վեր է, եւ Էր­դո­ղա­նը պատ­րաստ­վում է ներ­կա ի­րո­ղութ­յուն­նե­րից օգտ­վե­լով, գնալ Ա­րեւ­մուտ­քից լիա­կա­տար տա­րան­ջատ­վե­լու ճա­նա­պար­հով: Չէ, նկա­տի չու­նենք թեք­վել դե­պի Ռու­սաս­տան, Չի­նաս­տան կամ այլ թե­ւի ուղ­ղութ­յամբ: Խոս­քը տա­րան­ջատ­վե­լու մա­սին է, ո­րի պա­րա­գա­յում Թուր­քիան կա­րող է ինք­նու­րույն սուբ­յեկ­տի վե­րած­վել այն­պես, ինչ­պես Ի­րանն է:

Ն­կա­տենք, իր կա­ռա­վար­ման հենց սկզբից Էր­դո­ղանն այդ կուր­սով է ա­ռաջ գնում: Ի­հար­կե՝ դան­դաղ, ի­հար­կե՝ ա­մեն պահ աչ­քը Վա­շինգ­տո­նին գցած: Բայց գնում է, եւ քայլ առ քայլ հա­սել է այն մա­կար­դա­կին, որ բա­զում կոնկ­րետ հար­ցե­րով կա­րող է Վա­շինգ­տո­նի հետ բա­ցա­հայ­տո­րեն «քյալ­լա տալ»: Ինչ­պես, օ­րի­նակ, ռու­սա­կան C-400-նե­րի դեպ­քում ե­ղավ, եւ նման բա­զում օ­րի­նակ­ներ կան:

Եվ ա­հա, ներ­կա­յումս ստեղծ­վել են այն բա­ցա­ռիկ պայ­ման­նե­րը, որ Էր­դո­ղա­նը կա­րող է նաեւ վեր­ջին քայ­լը կա­տա­րել՝ օգտ­վելով հան­գա­ման­քից, որ Վա­շինգ­տո­նը մի շարք խո­շոր հա­կա­մար­տութ­յու­ննե­րի մեջ է խրվել, փոր­ձելով հաս­նել բա­ցար­ձակ ինք­նու­րույ­նութ­յան: Մ­յուս կող­մից, կան նաեւ Էր­դո­ղա­նին այդ քայ­լին դրդող լուրջ գոր­ծոն­ներ: Այս­պես, Ի­րանն ի ցույց է դնում ա­մեն ին­չով Պա­ղես­տի­նին ա­ջակ­ցե­լու պատ­րաս­տա­կա­մութ­յուն՝ ընդ­հուպ ռազ­մա­կան բախ­ման գնա­լու գնով: Այդկերպ, հաս­կա­նա­լի է, շիա մահ­մե­դա­կա­նութ­յան ա­ռաջ­նորդ Ի­րա­նն ընդ­հա­նուր իս­լա­մի ա­ռաջ­նոր­դութ­յան հայտ է ներ­կա­յաց­նում: Ընդ ո­րում, հաշ­վի առ­նե­լով, որ հիմ­նա­կա­նում շիա պա­ղես­տին­ցի­նե­րի կրո­նա­կան լի­դեր­ներ, որ­պես ա­րաբ­ներ՝ ազ­գա­կից­ներ հան­դի­սա­ցող երկր­նե­րը, այդ թվում՝ Սաուդ­յան Ա­րա­բիան, Ե­գիպ­տո­սը, թեեւ ի­րենց հեր­թին են Պա­ղե­ստի­նին ա­ջակ­ցե­լու մա­սին խո­սում, բայց ակն­հայ­տո­րեն ոչ այն ակ­տիվ դիր­քե­րից, ինչ­պի­սին Ի­րանն է: Եվ այս ի­րա­վի­ճա­կում իր հեր­թին առն­վազն սու­նի իս­լա­մի լի­դե­րի դիր­քե­րին հա­վակ­նող Թուր­քիան կանգ­նած է փաս­տի ա­ռաջ: Կա՛մ կա­րող է ի­րեն պա­հել, որ­պես ՆԱՏՕ-ա­կան դաշ­նա­կից, կա՛մ կտ­րուկ գնալ Պա­ղես­տի­նին պաշտ­պա­նութ­յան դիր­քեր, փոր­ձե­լով իր ակ­տի­վութ­յամբ ա­ռաջ անց­նել Ի­րա­նից, եւ դա կդառ­նա սու­նի իս­լա­մի ա­ռաջ­նոր­դութ­յան ռեալ հայտ: Վեր­ջա­պես, կա­րող է նաեւ այդ եր­կու տար­բե­րակ­նե­րի մի­ջա­կայ­քում խա­ղալ, բայց այդ դեպ­քում կա­րող է իս­լա­մա­կան աշ­խար­հում հե­ղի­նա­կութ­յան լրջա­գո­ւյն կո­րուստ­ներ ու­նե­նալ՝ ա­ռաջ­նոր­դութ­յան բո­լոր հե­ռան­կար­նե­րը զի­ջե­լով Ի­րա­նին: Ու ար­դեն իսկ կա լուրջ քննա­դա­տութ­յուն, որ այդ­պես կտրուկ Իս­րա­յե­լին քննա­դա­տող Էր­դո­ղանն այդ ին­չո՞ւ է թող­նում, որ իր տա­րած­քով այդ նույն Իս­րա­յե­լը նավթ ստա­նա:

Այս­պի­սով, Էր­դո­ղա­նը, ինչ­պես միշտ, խա­ղի մե՞ջ է, թե՞ նա թվարկ­ված եւ նման մի շարք այլ գոր­ծոն­նե­րի ազ­դե­ցութ­յամբ ի­րոք կա­րող է դեմ գնալ Ա­րեւ­մուտ­քին: Նա­խօ­րեին էր­դո­ղա­նը եւս մեկ հայ­տա­րա­րութ­յամբ հան­դես ե­կավ, որն ի­րա­վի­ճա­կի հետ կապ­ված ո­րո­շա­կի մտո­րում­ներ ա­ռա­ջաց­նում է: Այս­պես, Իս­րա­յե­լի նկատ­մամբ հեր­թա­կան քննա­դա­տա­կան ե­լույ­թի ժա­մա­նակ նա նման միտք եւս հնչեց­րեց, թե ներ­կա­յումս ի­րենք բախ­վում են «Ա­րե­ւել­յան եւ Հա­րա­վա­րե­ւել­յան Ա­նա­տո­լիա­յում՝ հա­յե­րին եւ Է­գե­յան, Մար­մա­րա եւ Սեւ ծո­վե­րում հույ­նե­րին գրգռող­նե­րի ժա­մա­նա­կա­կից տար­բե­րակ­նե­րին»։ Ա­պա նաեւ՝ «Մենք բախ­վե­ցինք նրանց չփակ­ված հա­շիվ­նե­րի հետ, ո­րոնք վեր­ջին եր­կու դա­րե­րի ըն­թաց­քում մեզ բա­ժա­նել են քա­ղա­քա­կան, աշ­խար­հագ­րա­կան, սո­ցիալ-տնտե­սա­կան մա­սե­րի»:

Այն, որ ակ­նար­կը հա­յերի եւ հույ­նե­րի ցե­ղաս­պա­նութ­յան ժա­մա­նակ­նե­րի մա­սին է, դա հաս­կա­նա­լի է: Նաեւ, որ Էր­դո­ղանն իր պա­պե­րի ոճ­րա­գոր­ծութ­յան հետ­քե­րը տա­նում-հասց­նում է ինչ-որ «գրգռող­նե­րի», ո­րոնց «ժա­մա­նա­կա­կից տար­բե­րակ­նե­րը» մինչ օրս գոր­ծում են: Ի վեր­ջո, «դրդող­ներ» կամ քա­ղա­քա­կան ծրագ­րեր սար­քող­ներ կա­յին, թե՝ ոչ, հենց թուր­քերն են ցե­ղաս­պան­նե­րը: Ի­հար­կե, կա­րե­լի է հաս­կա­նալ նաեւ, թե ում է փոր­ձում մատ­նան­շել. անգ­լո­սաք­սե­րին եւ նրանց օ­ժան­դա­կող հրեա­կան խո­շոր կա­պի­տա­լին, ո­րոնք այն ժա­մա­նակ հիմ­նա­կա­նում գոր­ծում էին Բ­րի­տա­նիա­յի, այ­սօր՝ ԱՄՆ-ի մի­ջո­ցով: Ու ամ­բողջ հարցն այս­տեղ այն է, թե ին­չո՞ւ Էր­դո­ղա­նը ո­րո­շեց հաս­նել պատ­մութ­յան խոր­քե­րը եւ ներ­կա­յիս հետ կա­պեր գտնել: Սա ակ­նա՞րկ է, որ Էր­դո­ղա­նը գնում է 100-150 տար­վա պատ­մութ­յուն ու­նե­ցող գոր­ծըն­թաց­նե­րը շրջե­լու ուղ­ղութ­յամբ: Ե­թե ա­յո, սա ար­դեն լուրջ տե­ղա­շարժ կդառ­նա:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ