ՎԵՐԱՊՐԵ՛Լ ՉԱՐՅԱՑ ԱՂՋԱՄՈՒՂՋԸ

Կա­պի­տու­լան­տի հեր­թա­կան պիղծ հայ­տա­րա­րութ­յու­նը. «Թուր­քիա­յի և Ադր­բե­ջա­նի հետ Հա­յաս­տա­նը շատ ա­վե­լի եր­կար պատ­մութ­յուն ու­նի, քան Ռու­սաս­տա­նի»: Թշ­նա­մա­կան մա­նի­պուլ­յա­ցիա­յի մաս­տեր–կ­լաս է: Նախ` ոչ թե Թուր­քիա­յի և Ադր­բե­ջա­նի, այլ թուր­քե­րի, թուր­քա­կան լծի` 1000 տար­վա: Գո­ղաց­ված ա­նու­նով Ադր­բե­ջա­նը ստեղծ­վեց որ­պես Թուր­քիա­յի պրոք­սի 1918–ին, իսկ «ադր­բե­ջան­ցի» էթ­նո­նի­մը ստա­լին­յան բռնա­պե­տութ­յան ծնունդ է, որ ստեղծ­վեց 1936–ին, և­ օգ­նեց այդ­տե­ղի թուրք բնակ­չութ­յանն ա­վե­լի ա­րագ կլա­նել Աղ­վան­քի բնիկ ժո­ղո­վուրդնե­րին:

Իսկ «Ադր­բե­ջա­նի հետ ա­վե­լի եր­կար պատ­մութ­յուն» կո­չեց­յա­լը նույն այ­լան­դա­կութ­յունն է, ինչ 7–րդ դա­սա­րա­նի պատ­մութ­յան պիղծ դա­սա­գիր­քը, որ «Ադր­բե­ջա­նը» հասց­րեց գրե­թե մինչև Տիգ­րած Մեծ: Դա­սագր­քի վեր­լու­ծութ­յու­նը ա­ռան­ձին հարց է, նշենք միայն, որ ե­թե այն գրվեր Ադր­բե­ջա­նում, ա­պա բո­վան­դա­կութ­յու­նը նույ­նը կլի­ներ, պար­զա­պես հե­ղի­նա­կը ոչ թե «օղ­լի» է, այլ «յան» ազ­գա­նու­նով հա­յա­խոս թշնա­մի: Այդ ամ­բող­ջը թրքա­հարճ հա­յա­խոս խուն­տա­յի` Հա­յաս­տա­նը թուր­քա­կան աշ­խար­հի մաս դարձ­նե­լու ա­ռա­ջադ­րան­քի սոսկ մի մասն է:

­Հա­յա­խոս օ­տա­րա­շահ տար­րը հա­մե­մա­տա­բար նոր եր­ևույթ է, ի­զուր չէ, որ մեծն Ա­ճառ­յա­նը փաս­տում էր` ա­մեն «յան» հայ չէ: Իսկ հա­զա­րամ­յակ­ներ շա­րու­նակ մեր բնա­կան ա­խո­յան­նե­րը` չա­րի­նե­րը, մեր դեմ կռվում էին սերմ­նա­գո­ղութ­յան մի­ջո­ցով` գե­նե­րաց­նե­լով կի­սով չափ հա­յի ար­յուն կրող բե­լեր և մս­րա­մե­լիք­ներ, այդ թվում` ծպտյալ: Միջ­նա­դա­րում դրան լրաց­նե­լու ե­կավ ե­նի­չե­րի­նե­րի ինս­տի­տու­տը` առ­ևանգ­ված հայ մա­նուկ­նե­րին մո­ռաց­նել էին տա­լիս սե­փա­կան ինք­նութ­յու­նը և ն­րան­ցից կեր­տում էին կա­տա­ղի օս­ման­յան ռազ­միկ­ներ: Իսկ 20–րդ դա­րում ար­դեն բուծ­վե­ցին բա­զում ծպտյալ հա­յա­խոս չհա­յեր` «յան» ազ­գա­նու­նով. մի մա­սը Հայ ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցում մկրտված և կ­րո­նա­կան ինք­նութ­յան հիմ­քով հայ հոր­ջորջ­ված խորթ տար­րերն էին, մի մասն էլ «ստա­լին­յան ազ­գա­յին քա­ղա­քա­կա­նութ­յան» շրջա­նա­կում վար­չա­կան հար­կադ­րան­քով հայ հա­մար­ված օ­տար­նե­րը, այդ թվում` «ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը»: Եվ այդ ծպտյալ­նե­րը սպա­սում էին ի­րենց ժա­մին, որ չհայ ար­յունն արթ­նա­նա և­ ա­ղա­ղա­կի: 2018–ի կա­տաստ­րո­ֆա­յից հե­տո նրանք կոչ­վե­ցին ժեխ:

­Սա­կայն վե­րա­դառ­նանք Նի­կո­լի` «Թուր­քիա­յի և Ադր­բե­ջա­նի հետ ա­վե­լի եր­կար պատ­մութ­յան» բա­նաձ­ևին: Այն ուղ­ղա­կի բխում է 2008–ի մար­տի 1–ին «Մենք այ­սօր մեր քա­ղա­քը պի­տի ա­զա­տագ­րենք ղա­րա­բաղ­ցի տա­կանք­նե­րից» պիղծ պոռթ­կու­մից: Ին­չո՞ւ չհայ տար­րե­րին արթ­նաց­րած տիկ­նի­կա­վար­նե­րը հետ­ևո­ղա­կա­նո­րեն ա­տե­լութ­յուն են գե­նե­րաց­նում ընդ­դեմ ար­ցախ­ցի­նե­րի` շատ պարզ պատ­ճա­ռով: Քան­զի մինչև 18–րդ դա­րի վերջ Ար­ցա­խում կա­յին ինք­նիշ­խան տա­րած­քա­յին միա­վոր­ներ, և­ ար­ցախ­ցի­նե­րը մյուս մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րից ա­ռա­վել պահ­պա­նել էին պե­տա­կա­նութ­յան ինքնիշ­խան ո­գին: Եվ բնա­կան ճա­նա­պար­հով հենց Ար­ցա­խը դար­ձավ Հա­յոց ան­կախ պե­տա­կա­նութ­յամ մե­րան: Նի­կո­լա­կան հա­յա­խոս թշնա­մի­նե­րի խուն­տան տա­րած­քա­յին ա­ռու­մով կոր­ծա­նեց Ար­ցա­խը, իսկ հի­մա ու­զում է կոր­ծա­նել, փո­շիաց­նել, չե­զո­քաց­նել ար­ցախ­ցի­նե­րին, որ­պես­զի վե­րա­նա ա­պա­գա է­լի­տա­յի թթխմո­րը: Դ­րան է ուղղ­ված բռնա­գաղթ­ված­նե­րի սո­ցիա­լական խնդիր­նե­րի մի­տում­նա­վոր չլու­ծու­մը, կա­տա­ղի ջան­քե­րը` որ մի դեպ­քում թույլ չտալ ար­ցախ­յան միաս­նա­կան հա­մայն­քի ձևա­վո­րու­մը և­ ա­ռա­վելևս` Ար­ցա­խի վտա­րան­դի կա­ռա­վա­րութ­յան և­ իշ­խա­նութ­յան այլ մար­մին­նե­րի ստեղ­ծու­մը: Դ­րան է միտ­ված և­ այն այ­լան­դա­կութ­յու­նը, որ ար­ցախ­ցի­նե­րի ՀՀ քա­ղա­քա­ցու անձ­նագ­րե­րը հան­կարծ հռչա­կե­ցին «ճամ­փոր­դա­կան փաս­տաթղ­թեր»:

Իսկ Հա­յոց պե­տա­կա­նութ­յան վե­րաց­ման մեկ այլ մա­հա­ցու գոր­ծիք է նի­կո­լաս­տեղծ «Խա­ղա­ղութ­յան խաչ­մե­րուկ» մա­հա­ցու հա­յե­ցա­կար­գը: Քաղ­բան­տարկ­յալ Ար­մեն Ա­շոտ­յանն իր «Խալ­խի սվե­տո­ֆո­րը՝ Հա­յաս­տա­նի խաչ­մե­րու­կում» հոդ­վա­ծում կե­տե­րով նշում է այդ հա­յա­կոր­ծան ռիս­կե­րը.

1. Հայտ­նի է, որ ճա­նա­պար­հատ­րանս­պոր­տա­յին անվ­տան­գութ­յան տե­սա­կե­տից խաչ­մե­րուկ­նե­րը ա­ռա­վել վտան­գա­վոր են։ Նույն օ­րի­նա­չա­փութ­յու­նը գոր­ծում է նաև գեո­պո­լի­տի­կա­յի մեջ։

Ե­թե, ըստ Նի­կո­լի, Հա­յաս­տա­նը պի­տի «խաչ­մե­րուկ» դառ­նա, ա­պա ակն­հայտ է, որ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան պա­տա­հար­նե­րի, բա­խում­նե­րի, զո­հե­րի և կո­րուստ­նե­րի քա­նա­կը էլ ա­վե­լի է մե­ծա­նա­լու։ Սա ա­ռա­վել ի­րա­կան սպառ­նա­լիք է մեր դեպ­քում, քան­զի այլևս աք­սիո­մա­տիկ է, որ Փա­շին­յա­նը ոչ միայն ի վի­ճա­կի չէ կա­ռա­վա­րել կամ նվա­զեց­նել ռիս­կե­րը, այլ ընդ­հա­կա­ռա­կը` նա միայն ա­վե­լաց­նում է դրանք։ Ե­թե չա­սենք, որ Նի­կոլն ինք­նին ռիսկ է մեծ, դրսից կա­ռա­վար­վող, ա­ղե­տա­բեր ռիսկ։

2. Ի­հար­կե, խաչ­մե­րուկ­նե­րին անվ­տան­գութ­յունն ամ­րաց­նե­լու հա­մար ո­րո­շա­կի կա­նոն­ներ են սահ­ման­վում, օ­րի­նակ, սվե­տո­ֆոր­ներ տե­ղադր­վում։ Հա­յաս­տան–­խաչ­մե­րուկ կոն­ցեպ­տի դեպ­քում ցա­վա­լի փաստ է, որ մեր եր­կի­րը ի վի­ճա­կի չէ սահ­մա­նել «երթ­ևե­կութ­յան կա­նոն­ներ» Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սի տա­րա­ծաշր­ջա­նի հա­մար, ա­ռա­վելևս հետ­ևել այդ կա­նոն­նե­րի պահ­պան­մա­նը կամ պատ­ժել օ­րի­նա­խախտ­նե­րին։ Նի­կո­լի պատ­ճա­ռով մենք չենք կա­րո­ղա­նա­լու ան­գամ մեր իսկ տա­րած­քում սվե­տո­ֆոր տե­ղադ­րել։ Եվ այս­տե­ղից ա­ռա­ջա­նում է հա­ջորդ կար­ևոր հար­ցը. ե­թե մեզ ու­զում են դարձ­նել խաչ­մե­րուկ, ա­պա ո՞վ է տե­ղադ­րե­լու իր սվե­տո­ֆո­րը։

Այ­սինքն` ի­րա­կա­նում դա գոր­ծիք է, որ կոչ­ված է հա­վեր­ժաց­նե­լու 1000 տա­րի ա­ռաջ սկսված թուր­քա­կան աղ­ջա­մուղ­ջը: Ի հա­վե­լումն` այ­լա­սեր­ված նի­կո­լա­կան բա­նաձ­ևը` «Հայ­րե­նիք=պե­տութ­յուն» այն դեպ­քում, երբ նի­կո­լա­պե­տութ­յու­նը խո­րա­պես հա­կա­հայ է: Իսկ վե­րածնն­դի №1 նա­խա­պայ­մա­նը մեր պա­րա­գա­յում ՔՊ­–ի օ­կու­պա­ցիոն ադ­մի­նիստ­րա­ցիա­յի հե­ռա­ցումն է, Հա­յաս­տա­նի հաղ­թա­նա­կը հա­կա­Հա­յաս­տա­նի հան­դեպ: Քա­ղա­քա­գի­տութ­յան դոկ­տոր Հ­րաչ­յա Ար­զու­ման­յա­նը նկա­տում է. «Ժո­ղո­վուրդ­նե­րի միայն մի փոքր մասն է կա­րո­ղա­ցել ա­ճել և ծ­նել ոչ միայն բարձր մշա­կույթ, այլ քա­ղա­քակր­թութ­յուն։ Քա­ղա­քակր­թութ­յուն, որն ար­դեն գի­տի, որ հա­ջորդ մայ­րա­մու­տից և վեր­ջին ժա­մա­նակ­նե­րից հե­տո գա­լու է նոր լու­սա­բաց և նոր դա­րաշր­ջան: Քա­ղա­քակր­թութ­յուն, ո­րը հաղ­թա­հա­րում է վեր­ջին ժա­մա­նակ­նե­րի անկ­ման ու ա­ղե­տի սար­սա­փը և գի­տակ­ցում է իր անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը նոր ծննդի՝ վե­րածնն­դի նոր դա­րաշր­ջա­նում։ Կա­րե­լի է ա­սել, որ վեր­ջին ժա­մա­նակ­նե­րի նման փոր­ձի ձեռք­բե­րու­մը և դ­րան հա­ջոր­դած վե­րած­նուն­դը թույլ են տա­լիս խո­սել ոչ միայն բարձր մշա­կույ­թի, այլ քա­ղա­քակր­թութ­յան մա­սին։ Ն­ման ժո­ղո­վուրդ­նե­րը փորձ ու գի­տե­լիք ու­նեն թե՛ ա­ղե­տի, թե՛ վե­րածնն­դի ան­խու­սա­փե­լիութ­յան մա­սին»։

Իսկ մենք բազ­միցս չար­յաց աղ­ջա­մուղ­ջը վե­րապ­րած և վե­րածն­ված ազգ ենք: Եվ հեր­թա­կան` 1000 տար­վա, այս ան­գամ թուր­քա­կան ագ­րե­սիվ կա­տա­րող­նե­րով աղ­ջա­մուղ­ջը, ա­ղե­տը սկսե­ցինք վե­րա­փո­խել վե­րածնն­դի դեռ 18–րդ դա­րի վեր­ջից, և 21–րդ դա­րի շե­մին կեր­տե­ցինք Հա­յաս­տա­նի եր­րորդ Հան­րա­պե­տութ­յուն, ո­րը մինչ օրս կա: Ար­դեն 30 տա­րուց ա­վելի: Եվ վստա­հա­բար` պար­տա­վոր ենք հաղ­թա­հա­րել մեր երկ­րի օր­գա­նիզ­մը լա­փող ՔՊ կոչ­վող չար­յաց վի­րու­սա­յին վա­րա­կը: Դա մեր սերն­դի ա­ռա­քե­լութ­յունն է` Հա­յոց գար­նան կար­ճատև ցրտա­հա­րութ­յան շրջա­նից պատ­վով դուրս գալ` ա­պա­քին­ված, ար­ժա­նա­պա­տիվ և հաղ­թո­ղի հանդգ­նութ­յամբ:

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԳԱԼԱՋՅԱՆ