Մեր զինանշանը վերածել են ծաղրանքի` սուրը ջարդված է, շղթայակապ, առյուծն էլ ժանիք ու լեզու չունի. ԿԱՐԵՆ ԱՂԱՄՅԱՆ

«Արվեստը սեր է» հաղորդման հյուրն է ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, պրոֆեսոր, նկարիչ Կարեն Աղամյանը:

— Պարոն Աղամյան, այսօր քննարկան թեմա է դարձել ՀՀ գերբը, զինանշանը: Ըստ Ձեզ՝ այսօրվա գերբը թերություններ ունի՞:

— Բազմաթիվ...

— Կմանրամասնե՞ք...

— Այո, միայն մի փոքր ճշտում` զինանշանի կամ գերբի թեմայի քննարկումը ոչ թե հենց նոր է սկսվել, այլ ես ուրախ եմ, որ նորից արթնացավ այդ թեման: Դեռ 13 տարի առաջ ես ուսումնասիրեցի և տեսա, որ մեր զինանշանում կան բազմաթիվ սխալներ: Հետո ուսումնասիրություններիս մեջ ինչքան խորացա, հասկացա, որ այդ բազմաթիվ սխալների մեջ կան գուցեև միտումնավոր դրված նշաններ: Այդ մասին բարձրաձայնել եմ: 2012 թվականից սկսած՝ երկրի առաջին դեմքերին ես ցույց եմ տվել: Մի փոքր պատմական ակնարկ անեմ այս թեմայի մասին: 1992 թվականին զինանշանի համար հայտարարվեց մրցույթ, որին մասնակցեցին հարյուր հիսուն հեղինակներ: Այդ ժամանակ ես հանձնաժողովի կազմում էի: Ինչքան հիշում եմ՝ ինը հոգանոց հանձնաժողով էր, որտեղ կային գիտնականներ, ակադեմիայի անդամներ, լրագրողներ, ճարտարապետներ, և ես` որպես դիզայներ-նկարիչ: Ոչ մի զինանշան հավանության չարժանացավ: Հանձնաժողովը դիտելուց հետո՝ հավաքվեց մի սենյակում, և ձայները կիսվեցին: Ներկայացված էր Առաջին հանրապետության զինանշանի տեսակները (մոտավորապես այն, ինչ հիմա ենք տեսնում), կար Խորհրդային Հայաստանի զինանշանի լրամշակումը, որտեղ մուրճ ու մանգաղի տեղը աստղ էր դրված, և կային լրիվ նոր մոտեցումներ, որոնք հերալդիկայի հետ կապ չունեին: Ավելի շատ լոգոտիպեր էին: Իսկ իմ կարծիքով՝ մրցույթը սխալ է հայտարարված: Մրցույթի հայտարարությունը ոչ թե պետք է լիներ՝ որ հարգելի նկարիչներ, դիզայներներ կամ ճարտարապետներ, ստեղծեք անկախ Հայաստանի զինանշանը, այլ պետք է լիներ սկզբից մշակված կոնցեպցիան: Իսկ դա մշակում են քաղաքագետները, գիտնականները, պատմաբանները: Այսինքն` մեր զինանշանի վրա պետք է պատվիրվեն այս կամ այն էլեմենտները, օրինակ` Նոյան տապանը, դափնեճյուղը, առյուծը կամ այլ էլեմենտներ: Ինչը քաղաքական լուծման խնդիր է: Հետո արդեն հանձնարարվում է մրցույթի մասնակիցներին դա պատկերել, և ընտրվի այն տարբերակը, ով ավելի լավ դա կկատարի: Այստեղ հակառակը եղավ: Եվ արդյունք չստացանք... Հայտարարվեց մրցույթի երկրորդ փուլը, որտեղ արդեն ներկայացված էին ոչ թե հարյուր հիսուն, այլ երկու հարյուր աշխատանք: Բայց պատկերը նույնն էր: Ոչ մի բան չփոխվեց: Իմ կարծիքը մնաց նույնը: Հետո իմ ներկայությունը չի եղել, որքանով տեղյակ եմ, երկրի առաջին դեմքը՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն է այցելել և հավանել է ինչ-որ մի զինանշան, որն իմ կարծիքով ևս ամենալավ կատարվածն էր: Դա տարան Ազգային ժողով: Ազգային ժողովում դրվեց քննարկության, արեցին որոշ դիտողություններ: Հանձնարարեցին մեկ ուրիշին, որ այդ դիտողությունների հիման վրա շտկի, որը ես կարծում եմ հաջող շտկումներ չէին: Հերալդիկայի օրենքներով , եթե առյուծ կա, պետք է պարտադիր նրա լեզուն և ժանիքները երևան: Լեզուն հանեցին, ժանիքները փակեցին, բերանը դարձավ լացակումած մի վիճակ: Եվ դա մտավ կյանք: Դժբախտաբար, հետո հայտնվեցին այդ նույն գերբի հինգ, վեց տարբերակներ: Արտաքինով կարծես թե նույնն են, բայց երբ ուշադիր նայում ես, տեսնում ես, որ մեկը մյուսից շատ տարբեր է: Ավելի ծաղրանքի վերածվեցին շատ բաներ: Նույն պատմական տոհմերի թագավորությունների զինանշաններն աղավաղվեցին: Դարձան ծիծաղաշարժ էակներ: Իսկ դա գուցեև միտումնավոր արվեց:

— Իսկ շղթան որ կա, ճի՞շտ է:

— Սահմանադրության մեջ գրված է՝ ՀՀ զինանշանի վրա պատկերված է կենտրոնում վահան, աջ կողմում առյուծ, ձախից՝ արծիվ: Ի դեպ, դրանք կոչվում են վահանակիրներ և պահպանում են մեր երկիրը: Ներքևի հատվածում դրված են սուր, շղթա, ժապավեն, հասկեր և ճյուղ: Ես հարց եմ տալիս, իսկ ի՞նչ ճյուղ, որովհետև չէր կարող վերացական լինել: Ճյուղը պետք է ունենա իր նշանակությունը, քանի որ հերալդիկայի օրենքներում նման բան չկա: Հետո ուշադրություն դարձրի, որ մեր սուրը ծայր չունի: Նա թաքնված է վահանի հետևում: Իսկ սրի հիմնական էությունը ոչ թե նրա կոթն է, այլ` ծայրը: Հետո զարմանքով տեսա, որ մեր սուրը շղթայակապ է: Այսինքն` շարժունակ, աշխատող չէ: Հայտնվել էին մի շարք զինանշաններ, որոնց վրա սուրը ոչ թե թաքնված էր վահանի հետևում, այլ ջարդված դրված էր վահանի վրա:

— Ի՞նչ եք կարծում, դա միտումնավո՞ր էր արվում, որպեսզի նման խորհրդանիշներով կործանեն ՀՀ-ն:

— Եթե նայենք, որ վատ է նկարված, օրինակ` առյուծի մեջքը ջարդված է, կասենք դա նկարչական անգրագիտություն է: Բայց եթե թուրը վահանի վրա դրված է ջարդված, դա միտումնավոր է արված: Բոլոր էլեմենտները բացասական ազդակներ են մեր երկրի համար: Մեծն Կոնֆուցիոսը դեռ 2500 տարի առաջ է գրել .«Աշխարհը կառավարում են ոչ թե օրենքները և խոսքը, այլ՝ նշանները և խորհրդանշանները»: Այլ երկրների գերբերի ուսումնասիրություններ կան, որտեղ պարզվում է՝ պատկերված են այն, ինչ այդ երկիրն իր էությամբ ունի: Երեսունութ տեսակ ռուսական պատմական կայսրության գերբերի մեջ ամեն մի զինանշանի վրա նկարված է այն իրավիճակը, որը եղել է տվյալ ժամանակահատվածում: Բայց զարմանալին այն է, որ բոլոր զինանշանները նախօրոք են նկարվել: Օրինակ` սկզբից նկարվել է գերբը, հետո Իվան Ահեղը,Պետորս Առաջինը, կամ Եկատերինան մտել են իշխանության:

— Խորհրդային Հայաստանի գերբի մասին ի՞նչ կասեք:

— 1992 թվականին, շատերի կարծիքով, պետք է պահպանվեր դա և լրամշակվեր: Եթե նայենք մեր տասնհինգ հանրապետություններին` այդ գերբերը նույն սկզբունքով էին արված: Կողքերից՝ բուսական աշխարհից ինչ-որ բան էր, և այդ երկրին հատուկ կենտրոնում ինչ-որ մի պատկեր: Ադրբեջանի գերբի վրա նավթային սարքերն էին, իսկ մեզ մոտ` Արարատ լեռն էր: Այսինքն՝ ամեն հանրապետություն պետք է աներ իր գերբը` ըստ Սովետական Միության հիմնական գերբի տարբերակի: Այս դեպքում, մեր գերբի հեղինակը Սարյանն էր, որտեղ շատ գեղեցիկ պատկերված է ներքևում խաղողի ողկույզները, ցորենի հասկերը, կենտրոնում՝ Արարատ լեռը, իսկ վերևի մուրճ ու մանգաղը փոխարինել էին խաչով:

— Իսկ առանց Արարատ լեռան հնարավո՞ր է:

— Առհասարակ, ամեն ինչն է հնարավոր, բայց պետք է, թե՝ ոչ, դա քաղաքական հարց է:

— Իսկ դա ի վնաս մեզ չի՞ լինի:

— Սիմվոլը կարող է լինել և՛ Արարատ լեռով, և՛ առանց Արարատ լեռան, բայց Արարատ լեռը մեր ազգի խորհրդանիշն է: Ես լրամշակել եմ այն գերբը, որը գրված է այսօրվա Սահմանադրության մեջ: Եթե հանկարծ վաղը Սահմանադրությունը փոխվի, և այնտեղ ուրիշ բան գրված լինի, նորից կհայտարարվի մրցույթ, ու այդտեղ կլինի Արարատը, թե՝ ոչ, ես չգիտեմ: Սրանք քաղաքական հարցեր են: Ես դիզայներ-նկարիչ եմ և գերբի մասնագետ:

— Գերբի վրայի չորս թագավորություններն ի՞նչ են խորհրդանշում:

— Սա մեր պատմությունն է: Մենք ասում ենք, որ այն երկիրն ենք, որ ունեինք այսպիսի թագավորություններ: Չնայած՝ սա բոլորը չեն, ես շատ եմ ափսոսում, որ մեր գերբի վրա չկա Ուրարտուի մասին որևիցե ակնարկ: Առաջին հանրապետության գերբը փաստորեն իր նկարագրությունով սա է: Եվ նա լավը չի: Այնտեղ սուրը կիսապառկած է և նույնպես շղթայակապ: Գերբը ստեղծվել էր ոչ թե 1918 թվականին, այլ՝ 1920 թվականի հուլիսին: Մինչև այդ պետական գերբ չենք ունեցել: Իսկ այդ գերբով Հայաստանը գոյատևեց ընդամենը 4 ամիս: Այն ժամանակ, երբ ընդունվեց գերբը, Քաջազնունին կարծիք հայտնեց, որ այն պետք է ապագայում լրամշակվի: Ուղղակի հանձնաժողովը մեկնում էր Եվրոպա, որի համար պետք է լիներ անձնագրեր զինանշանով: Այսպիսով, հապճեպ ստեղծվեց այդ զինանշանը, որը դարձավ այն, ինչ հիմա այսօր է:

Այս ամեն ինչը գալիս է նրանից, որ բոլոր քաղաքակիրթ երկրներն ունեն հերալդիկայի խորհուրդ, որը զբաղվում է երկրի բոլոր սիմվոլներով: Ադրբեջանն ունի, Վրաստանն ունի, մենք չունենք:

— Ճի՞շտ եք համարում, որ ներկայիս իրադարձությունների անդրադարձը պատկերված լինի նոր ստեղծվող գերբում:

— Գերբը այնքան չի խոսում այսօրվա մասին, ինչքան խոսում է անցյալի և ապագայի իղձերի մասին: Առհասարակ, զինանշանի վրա պատկերվում են հիմնականում պատմական և ապագայի մասին տեսլական: Ըստ Սահմանադրության՝ մեր գերբում կա ժապավեն, բայց եթե կա ժապավեն, պետք է լինի կարգախոս: Առանց կարգախոսի՝ ժապավեն չի լինում:

— Այսինքն՝ մենք այսօր չունե՞նք կարգախոս:

— Պաշտոնապես մենք չունենք կարգախոս:

— Կարգախոսով գերբն ավելի՞ կարևոր է:

— Ես կարծում եմ` այո...Աշխարհում գոհություն ունեցող երկրների մոտ ութսուն տոկոսն ունեն կարգախոս:

— Այս պահին ի՞նչ կարգախոս կառաջարկեք:

— Ես կարգախոսի տարբերակներ ունեմ, որտեղ գրել եմ` «Միասնություն, հզոր պետություն», «Միասնություն, ազգ-պետություն», « Միասնությունը պետության հիմքն է»: Այսօր մենք միասնության և արդարության կարիքն ունենք: Եվ կարծում եմ, որ մենք պետք է մեր կարգախոսում ունենանք միասնություն և նաև արդարություն բառերը:

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝