ԽՍՀՄ տարիներին փառահեղ կինո ստեղծած Հայաստանն այսօր միտումնավոր գտնվում է կինոյի ետնախորշում. ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԳԱԼՍՏՅԱՆ

«Իրավունքը» զրուցել է կինոռեժիսոր, սցենարիստ, պրոդյուսեր ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԳԱԼՍՏՅԱՆԻ հետ:

— Պարոն Գալստյան, ըստ Ձեզ, այսօր մենք ունե՞նք մրցունակ, խաղարկային ֆիլմ:

— Կինոն, որպես արվեստ և որպես արտադրանք, ունի գնահատման հայտնի չափորոշիչներ: Բարձրաժեք արվեստի ստեղծագործությունները գնահատվում են միջազգային փառատոներում: Աշխարհում, այս պահին, կան թվով 14 Ա դասի կինոփառատոներ: Եթե որևէ երկիր ունի մրցունակ ֆիլմ, այն անպայմանորեն ընդգրկվում է այդ փառատոների մրցույթներում: Արդեն 7 տարի է՝ Հայաստանը ներկայացնող որևէ ռեժիսորի որևէ ֆիլմ չի մտել Ա դասի փառատոնի մրցույթ: Սա նշանակում է՝ Հայաստանը չունի բարձրարժեք կինո: Երկրորդ չափորոշիչը համաշխարհային կինոշուկան է: Այստեղ ֆիլմերը գնահատվում են կոմերցիոն տեսանկյունից: Շուկայում, նույնպես, Հայաստանը ոչ մի խաղարկային ֆիլմ չի վաճառել: Սա է Ձեր հարցի պատասխանը: Հայաստանը չունի մրցունակ կինո՝ ո՛չ փառատոներում, ո՛չ շուկայում: Ու սա փաստ է, ոչ թե կարծիք:

Հնարամիտ հայ կինոգործիչները սիրում են տարածել լուրեր իրենց ֆիլմերի նվաճումների մասին: Օգտվելով հասարակության անտեղյակությունից՝ նրանք տասներորդական փառատոնում ստացած անիմաստ մրցանակները ներկայացնում են որպես նվաճում, իսկ գլենդելյան մի սրահում հայ համայնքի հետ ընկերական դիտումը՝ որպես ֆիլմի դիստրիբուցիա: Բայց սա նեղ սրտի մխիթարանք է: Բոլորիս վաղուց պարզ է, որ ժամանակակից հայկական կինոն բացակայում է աշխարհի էկրաններից, իսկ Հայաստանը, անգամ կովկասյան տարածաշրջանում, այլևս անհույս հետնապահ է:

— Ֆրունզե Դովլաթյանի՝ «Բարև, ես եմ» ֆիլմը Կաննի փառատոնի «դասականների» շարքում է, ի՞նչ կասեք այս մասին:

— «Բարև, ե՛ս եմ» ֆիլմի վերադարձը Կանն՝ խորհրդային կինոդպրոցի և Ֆրունզե Դովլաթյանի մեծագույն հաղթանակն է: Ֆիլմը մեր կինոժառանգության գանձերից է, ու դա պատիվ է Կաննին՝ 58 տարի անց վերադառնալ իր իսկ կողմից հանրահռչակած ֆիլմին:

Այս ցուցադրությունը, սակայն, բացահայտեց մի շարք ցավոտ հարցեր: Նախ, տեղեկացնեմ, որ 2014թ.-ին նույն Կաննի «Դասականներ» բաժինը ցուցադրել է Փարաջանովի «Նռան գույնը»: Ընդ որում, եթե Դովլաթյանի ֆիլմը թվայնացվել և վերականգվել է «Հայաստան համահայկական հիմնադրամի», աշխարհասփյուռ հայերի հանգանակած գումարների հաշվին, 2014թ.-ին այդ ծախսերն ամբողջությամբ հոգացել է Մարտին Սկորսեզեի հիմնադրամը: Այնպես որ՝ «Բարև, ե՛ս եմ» ֆիլմի Կաննի ցուցադրությունը, որպես հայ կինոյի 100-ամյակի միջոցառումների աննախադեպ զարդ ներկայացնելը, ուղղակի բլեֆ է:

Հաջորդը՝ թվայնացման խնդիրն է: Ֆիլմի թվայնացման ու վերականգնման աշխատանքները վստահվել է լիտվական մի կինոընկերության: Փաստորեն, մենք՝ հայերս, ի լուր աշխարհի, Կաննում հայտարարել ենք, որ խորհրդային տարիներին ունեցել ենք մեծ կինո, իսկ այսօր այնքան ապաշնորհ ազգի ենք վերածվել, որ անգամ մեր դասականների ֆիլմերի թվայնացման, վերականգնման գործը ի վիճակի չենք ինքնուրույն իրականացնել: Սա իսկապես ամոթ է: Ես գիտեմ առնվազն 4-5 հայ մասնագետի, որ փայլուն են տիրապետում թվայնացման ու վերականգնման գործընթացին:

Այս ամենը քիչ էր, պարզվեց, որ «Հայֆիլմի» նախկին սեփականատեր «CS films - Հայֆիլմ»֊ը, տարիներ առաջ վերականգնել ու թվայնացրել է ահռելի քանակությամբ ֆիլմեր, որոնց թվում՝ «Բարև, ե՛ս եմ» ֆիլմը: Այն նույն ֆիլմը, որի թվայնացման համար վճարել է «Հայաստան համահայկական հիմնադրամը»: Այսինքն՝ մեր պետությունը, որ արդեն մեկ անգամ պատվիրել է «Հայֆիլմի» սեփականատիրոջը՝ թվայնացնել ու վերականգնել ֆիլմերը, հիմա կրկնել է նույն տեխնոլոգիական պրոցեսը, բայց արդեն ոչ թե նախկին սեփականատիրոջ, այլ «Հայաստան համահայկական հիմնադրամի» միջոցներով:

Օրերս հայտարարել են, որ թվայնացնելու են նաև Փարաջանովի «Նռան գույնը», որը, ինչպես նշեցի, թվայնացվել և արդեն իսկ ցուցադրվել է Կաննի կինոփառատոնում: Այսինքն՝ դուրս են գրելու գումարներ, որ անեն այն, ինչն արդեն արված է: Ես չգիտեմ՝ ովքեր են այս հանցավոր գործողությունների հեղինակները, ճարտարապետները: Բայց պնդում եմ, որ այլևս ոչինչ չգտնելով քերելու ժամանակակից կինոյում, այս մարդիկ հայ կինոյի Ոսկե ֆոնդը դարձրել են փող քերելու գործիք:

— Ներկայում հայաստանյան կինոաշխարհի ամենացավոտ խնդիրը ո՞րն է:

— Մենք խոսեցինք Դովլաթյանի ու Փարաջանովի մասին, որոնց ֆիլմերը մեր կինոժառանգության Ոսկե ֆոնդն են: Այդ ֆոնդում են նաև Հենրիկ Մալյանի, Ալբերտ Մկրտչյանի, Արտավազդ Փելեշյանի, Դմիտրի Կեսայանցի, Արման Մանարյանի, Բագրատ Հովհաննիսյանի ֆիլմերը: Առնվազն տարօրինակ է, որ ընդամենը 40 տարի առաջ այսպիսի աստղաբույլ ունեցող ազգը այսօր հայտնվել է կինոյի ետնախորշում: Այդպես չի լինում, հետևաբար, սա արվում է միտումնավոր:

Այսօր կինոյի պետական քաղաքականությունը Հայաստանում տաղանդավոր մարդկանց արգելափակելու, ապաշնորհ ֆիլմերով դաշտը լցնելու, «հայկական կինո» եզրույթը աղավաղելու, այլանդակելու գործընթաց է: Այդ գործընթացն իրականացվում է հետևողականորեն, թշնամու դաժանությամբ: Հիշե՛ք, թե ինչ արվեց «Տատիկիս վարսերը» ֆիլմի հետ: Պետությունը հրաժարվեց իր պարտավորությունից՝ ֆինանսավորելու ֆիլմը բյուջեի 30%-ի չափով: Մենք ունեինք համաֆինանսավորում Գերմանիայից ու Բուլղարիայից, ֆիլմի կողքին էին ռուսական «КИТ» դիստրիբուցիոն ընկերությունը, Հայաստանում՝ «Շարմ Հոլդինգը», Հայաստանի հանրային հեռուստատեսությունը... բայց այս իշխանությունը փակեց ֆիլմի ֆինանսավորումը, հարուցեց քրեական գործ ու նամակներով դիմեց ներդրողներին, որպեսզի նրանք, մինչև իրավական ընթացքի ավարտը, դադարեցնեն ներդրումները: Թշնամին անգամ ունակ չէր լինի նման կերպ վարվել հայ հեղինակի հետ: Թշնամին կարող էր սպանել ռեժիսորին, բայց ոչ ֆիլմը, իսկ սրանք արեցին դա:

Հետևաբար, այսօրվա հայկական կինոյի ամենացավոտ խնդիրը հայ ժամանակակից կինոյի գերեզմանափոր՝ պետական կառավարման մոդելն է ու այն կլանը, որը անփոփոխ իշխում է կինոյում արդեն տասնյակ տարիներ, հարմար տեղավորվելով ՀՀ բոլոր իշխանությունների սպասարկուների ցուցակում: ԽՍՀՄ տարիներին փառահեղ կինո ստեղծած Հայաստանն այսօր միտումնավոր գտնվում է կինոյի ետնախորշում:

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ