Կինոմշակույթը մեռավ Մալյանի, Դովլաթյանի հետ... սերիալները չեմ համարում «կինոմշակույթ». Լիդա Գեւորգյան

Հայկական կինոյի հիմնադրման 100-ամյակի կապակցությամբ «Իրավունքը» զրուցել է նկարիչ ԼԻԴԱ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆԻ հետ, ով աշխատել եւ իր անմոռանալի ներդրումն է ունեցել «Հայֆիլմ» կինոստուդիայում ու հայկական կինոարտադրությունում՝ որպես բեմադրող նկարիչ: Նա արժանացել է ՀՀ մշակույթի նախարարության ոսկե մեդալ մրցանակի, տարբեր պետական պարգեւատրումների, սակայն առավել մեծ կոչումը համարում է հասարակության վերաբերմունքը մնայուն արժեքներին, որոնք կինոնկարիչը փոխանցել է մեզ: Ի դեպ, տիկին Լիդայի ընտանիքում բոլորն են մշակույթի եւ կինոինդուստրիայի ներկայացուցիչներ: Ամուսինը՝ Էռնեստ Մարտիրոսյանը, եղել է անվանի կինոռեժիսոր, դուստրը՝ Լուսինե Մարտիրոսյանը, ֆիլմերի, տեսահոլովակների, տարբեր պետական ծրագրերի բեմադրիչ ռեժիսոր, թոռնուհին՝ Էնջլ Մարտիրոսյանը, դերասան եւ կինոռեժիսոր, թոռը՝ Ալեն Մարտիրոսյանը, ջութակահար: Այժմ տիկին Լիդան բնակվում է Միացյալ Նահանգներում՝ թոռնուհու հետ: Այս մշակութային աստղաբույլով ընտանիքը մեծ ներդրում է ունեցել եւ շարունակում է ունենալ հայկական կինոարտադրությունում, սակայն տիկին Լիդայի հետ զրույցում մենք որոշեցինք նախ գնալ վաղ անցյալ, ապա գալ մեր օրեր:

— Ո՞ր տարիքից որոշեցիք, որ պետք է նկարեք եւ գնացիք Ձեր որոշման հետեւից:

— Նկարիչ չեն դառնում կամ որոշում դառնալ, նկարիչ ծնվում են: Բոլոր տարիքներում նկարել եմ: Նույնիսկ շատ վաղ տարիքից էի նկարում, ցեխից քանդակներ էի անում: Դպրոցում ծաղրածուներ էի նկարում ու նվիրում էի: Առհասարակ, այդպիսի նպատակ չի եղել՝ նկարիչ դառնալ, ճարտարապետ էի ցանկանում դառնալ: Գնացի թատերականի նախապատրաստականը, սակայն այնտեղ ընկերներս համոզեցին, ասացին մնա նկարիչ՝ դու նկարիչ ես: Կուրսում միակ աղջիկն էի՝ բոլորը տղաներ էին:

— Կթվե՞ք այն ֆիլմերը, որոնցում աշխատել եք:

— Առաջին ֆիլմս, որով սկսեցի, Դիմակ Եսայանի «Ավգոյի ավտոմոբիլն» էր, դրանով մուտք գործեցի «Հայֆիլմ»: Հետո Էռնեստ Մարտիրոսյանն ինձ հրավիրեց Օդեսա՝ միասին աշխատելու «Ուղղագիր» ֆիլմում: Այնուհետ Էռնեստը առաջարկ ստացավ նկարելու «Սարոյան եղբայրները», որն այդ ժամանակ կոչվում էր «Նույն հարկի տակ»: Այդ ընթացքում մենք հասցրել էինք ամուսնանալ եւ մեր առաջնեկը ունենալ՝ Սաշային ու, բնականաբար, ես չէի աշխատում: Այնուհետ Առնոլդ Աղաբաբովն ինձ հրավիրեց, որպես գլխավոր նկարիչ, աշխատել «Շեկ ինքնաթիռ» ֆիլմում, որտեղ գլխավոր դերակատարը Կարեն Ջանիբեկյանն էր: Այդպիսով՝ իմ ջանասիրության շնորհիվ հրավերները շատացան: Բայց ամենից կառանձնացնեմ «Նահապետ» ֆիլմը, որը համարում եմ իմ հաջողած ֆիլմերից մեկը: Արդեն երկրորդ երեխաս՝ Լուսինես, ծնվել էր, ով նկարվեց «Նահապետ»-ում՝ կրտսեր աղջկա կերպարում: Այնուհետ եղավ «Կտոր մը երկինքը»՝ Մալյանի հետ, «Ճերմակ անուրջները» ՝ Սերգեյ Սարյանի հետ, որոնք մեր դասական ֆիլմերն են: Ավելի ուշ արդեն Աղաբաբովի հետ «Որտեղ էիր մարդ Աստծո» ֆիլմի վրա աշխատեցի: Ամուսնուս՝ Էռնեստ Մարտիրոսյանի հետ նկարեցինք «Ատամնաբույժն արեւելյանը»: Դա կառանձնացնեմ նրանով, որ մյուզիքլ էր եւ մեծ հնարավորություն տվեց ինձ արտահայտվել գունային երանգներով, գեղեցիկ զգեստներով, որը տարբերվում էր մնացած ֆիլմերից: Կարճ ֆիլմեր էլ ենք նկարել՝ «Ախթամար» եւ այլն: Այնուհետ Վիգեն Չալդրանյանի հետ նկարեցինք «Լռության սիմֆոնիան», Խզմալյանի հետ՝ «Սեւ ու սպիտակը», «Արշակ Երկրորդ» ֆիլմ-օպերան, հետո Դովլաթյան Միկայի «Կոշմարը» , որտեղ նույնիսկ ես դեր եմ ունեցել, մի սեւազգեստ կնոջ դեր: Երբ «Հայֆիլմի» համար սկսվեց ծանր ժամանակաշրջան, Էռնեստ Մարտիրոսյանը, Քարամյանը եւ Ներսես Հովհաննիսյանը որոշեցին նկարել «Բումերանգը» աղջկաս հետ՝ ռեժիսոր Լուսինե Մարտիրոսյանի: Նրա հետ տարբեր նկարահանումներ կատարեցինք՝ թե՛ պետական մշակութային, թե՛ տեսահոլովակային եւ այլն: Հետո դասավանդում էի Թատերական ինստիտուտում: Բայց քանի որ այդ տարիներին չկար համապատասխան գրականություն, ստիպված եղա ինքս հնարել ու դասավանդեցի ռեժիսորներին, նկարիչներին եւ այլոց:

— Ո՞ր ռեժիսորի հետ էր առավել բարդ աշխատելը:

— Ամենից բարդ եղել է Էռնեստ Մարտիրոսյանի հետ, ով անզիջող էր ու, անկախ այն հանգամանքից, որ ամուսինս էր, միեւնույնն է, պահանջկոտ էր ու սխալներ չէր հանդուրժում:

— Մայր, կին, կինոնկարիչ, դժվար չէ՞ր՝ այն էլ այդ տարիներին:

— Իսկապես մայրությունը մի երկու տարի խանգարեց ինձ, սակայն միաժամանակ աշխատում էի: Հետաքրքիրն այն է, որ աղջիկս մեծացավ կինոյում: Երկուսուկես տարեկան էր Լուսինեն, երբ ինքը նկարվեց Աղաբաբովի «Շեկ ինքնաթիռում»: Հետագայում արդեն ինձ հետ միասին ամենուր էր, օգնում էր ինձ, ու այդպես նա ընտրեց ռեժիսորի ուղին, որը դարձավ նրա կյանքի իմաստը, ինչպես նաեւ թոռնուհիս՝ Էնջլն է ռեժիսոր, դերասան:

— Մինչ օրս նկարում եք, ինչո՞ւ ցուցահանդեսով չեք ներկայանում հասարակությանը:

— Բազմիցս ներկայացել եմ ցուցահանդեսներով ՝ 60-90 ականներին, սակայն հիմա գուցե տարիքն է, կենցաղն է, չգիտեմ… Առհասարակ, ցուցահանդեսները պայմանական են, չեմ տեսնում այդպիսի սեր դեպի նկարչությունը: Ես ինքս հետեւում եմ ցուցահանդեսներին ու պետք է ցավով արձանագրեմ, որ այն հաճախականությունը չկա: Սակայն թոռնուհիս պլանավորում է ցուցահանդես կազմակերպել ե՛ւ Հայաստանում, ե՛ւ ԱՄՆ-ում:

— Ինչպե՞ս կգնահատեք այժմյան կինոն, մշակույթը:

— Ինչպես գնահատեմ, երբ ինքս կինոյի մեջ եմ, բայց նաեւ պիտի ասեմ, որ կինոմշակույթը մեռավ Մալյանի, Դովլաթյանի հետ... Հիմա «կինոմշակույթը» սերիալային է դարձել, այն ես չեմ համարում կինոմշակույթ: Շատ լավ դերասաններ կան, որոնք աշխատանք չունեն: Թատրոնում գոնե կա թատերական մշակույթ, որովհետեւ թատրոնը անկախ է, իսկ կինոն նաեւ պիտի կարողանաս վաճառել:

— Ի՞նչ եղավ մեր մշակույթի հետ:

— Եթե նկատի ունեք ընդհանրապես մեր մշակույթը, ապա պիտի ասեմ, որ մեր նկարչությունը շատ լավ վիճակում է՝ բավականին մրցունակ է ողջ աշխարհում: Էլ չասեմ, որ կան ճյուղեր հեռուստատեսությունում, որտեղ Հայաստանը շատ բարձր դիրքերում է: Խնդիրը հայ կինոյի մեջ է, որովհետեւ կինոն սինթետիկ է: Կինոյում սցենարը պիտի բարձր որակով լինի, էլ չասեմ գումար պիտի լինի լավ դերասանի համար:

— Ի՞նչ խորհուրդ կտաք սկսնակ նկարիչներին:

— Շատ աշխատեն: Հնարավորինս շատ նկարեն, կատարելագործվեն…

Ահա այսպիսին է արվեստով շնչող եւ տարածող Լիդա Գեւորգյանը, ում հետ ես դեռ երկար սիրով զրուցեցի ու սովորեցի՝ հուսալով, որ հաջորդ հանդիպումն արդեն Հայաստանում է լինելու:

ՆԱՆԱ ՍԱՐԳՍՅԱՆ