Ինչ ակն­կա­լել Աբ­դել Ֆա­թահ էլ-Սի­սի­ի պատ­մա­կան այ­ցից. միջազգայնագետը փակագծեր է բացում

Տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին այ­ցի շրջա­նակ­նե­րում ա­ռա­ջի­կա օ­րե­րին Հա­յաս­տան կժա­մա­նի Ե­գիպ­տո­սի Ա­րա­բա­կան Հան­րա­պե­տու­թյան նա­խա­գահ Աբ­դել Ֆա­թահ էլ-Սի­սին: Այս մա­սին «Իրա­վուն­քը» զրու­ցել է մի­ջազ­գայ­նա­գետ-արե­ւե­լա­գետ Ա­ՐԱ­ՐԱՏ ԿՈՍ­ՏԱ­ՆՅԱ­ՆԻ հետ:

— Պա­րոն Կոս­տա­նյան, ի՞նչ ար­դյունք­ներ կա­րող է այս այցն ու­նե­նալ եւ ի՞նչ  ակն­կա­լել:

— Ան­կաս­կած, կա­րող ենք ան­վա­նել Ե­գիպ­տո­սի նա­խա­գա­հի այ­ցը պատ­մա­կան՝ հաշ­վի առ­նե­լով ոչ մի­այն, որ ա­ռա­ջին ան­գամ է Ե­գիպ­տո­սի նա­խա­գա­հի մա­կար­դա­կով այ­ցե­լու­թյուն լի­նում պաշ­տո­նա­կան Հա­յաս­տան, այլ նա­եւ նկա­տի ու­նե­նա­լով եր­կար տա­րի­նե­րի հայ-եգիպ­տա­կան, հե­տա­գա­յում նա­եւ Հա­յաս­տան-Եգիպ­տոս բա­րե­կա­մա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը, տե­ղի հայ հա­մայն­քի, Հայ դա­տի դե­րա­կա­տա­րու­թյունն այդ երկ­րի տնտե­սու­թյան մեջ եւ մա­նա­վանդ՝ մշա­կույ­թում: Ե­գիպ­տոսն ա­րա­բա­կան եւ իս­լա­մա­կան աշ­խար­հում կա­րե­ւո­րա­գույն երկր­նե­րից մեկն է, եւ պատ­մու­թյու­նից հայտ­նի է, որ տա­րա­ծաշր­ջա­նում քա­ղա­քա­կան, սո­ցի­ա­լա­կան եւ տնտե­սա­կան փո­փո­խու­թյուն­նե­րը կամ վե­րա­փո­խում­նե­րը շատ հա­ճախ սկսում են այդ­տե­ղից: Դի­վա­նա­գի­տա­կան այս քայ­լով Աբ­դել Ֆա­թահ էլ-Սի­սին ազ­դան­շան է տա­լիս, որ Հա­յաս­տանն Անդր­կով­կա­սում, լայն ա­ռու­մով՝ Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քում, կա­րե­ւոր եր­կիր է Ե­գիպ­տո­սի, նա­եւ իս­լա­մա­կան աշ­խար­հի հա­մար, ո­րի հետ դա­րե­րով ու­նե­ցել ենք  բա­րե­կա­մա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ: Ե­գիպ­տո­սի նա­խա­գա­հի այ­ցը տա­րա­ծաշր­ջան կա­րե­ւոր է նա­եւ Ադր­բե­ջա­նի կող­մից Բեր­ձո­րի մի­ջանց­քի փակ­ման հա­կա­մար­դա­յին քայ­լի հա­մա­տեքս­տում, ո­րով­հե­տեւ, ըստ իս, նա փոր­ձե­լու է ի­րա­վի­ճա­կը մեղ­մել եւ ինչ-որ լու­ծում ա­ռա­ջար­կել: Այս­տեղ պետք է հաշ­վի առ­նել այն, որ Ե­գիպ­տո­սը նույն­պես հա­մա­րում է, որ  ար­ցա­խյան հար­ցի լու­ծու­մը պետք է լի­նի բա­ցա­ռա­պես խա­ղաղ ճա­նա­պար­հով: Ուս­տի՝ չի բա­ցառ­վում, որ նա Հա­յաս­տան եւ Ադր­բե­ջան այ­ցե­լու­թյու­նե­րով փոր­ձի դե­րա­կա­տա­րու­թյուն ստանձ­նել` ոչ թե բա­ցե­ի­բաց հան­դես գա­լով ի պաշտ­պա­նու­թյուն հա­յու­թյան, այ­լեւ ի­րա­վի­ճա­կը մեղ­մե­լու ա­ռու­մով, ո­րը մի­գու­ցե ո­րոշ չա­փով ճնշում լի­նի Ադր­բե­ջա­նի վրա, որ­պես­զի ճա­նա­պար­հի փակ­ման քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը վե­րա­փո­խի կամ վերջ տրվի այդ շրջա­փակ­մա­նը:

— Ե­գիպ­տո­սը ժա­մա­նա­կին հայ­տա­րա­րել էր մի­ջազ­գա­յին հա­կա­թուր­քա­կան դա­շին­քի ստեղծ­ման մա­սին: Ի՞նչ կա­սեք այս մա­սին:

— Ա­յո, Ե­գիպ­տոսն այդ գա­ղա­փա­րի հա­մա­հիմ­նա­դիր­նե­րից է: Մյուս ա­րա­բա­կան երկր­նե­րի՝ Սա­ու­դյան Ա­րա­բի­ա­յի, Ա­րա­բա­կան է­մի­րու­թյուն­նե­րի, ա­վե­լի լայն շրջա­նա­կով՝ Հու­նաս­տա­նի եւ Կիպ­րո­սի հետ, նրանք դրե­ցին հա­կա­թուր­քա­կան ճամ­բա­րի ստեղծ­ման նա­խադ­րյալ­նե­րը: Բայց այն դեռ չի դար­ձել ֆոր­մալ կա­ռույց, որն ու­նե­նա հստակ քա­ղա­քա­կան ու­ղերձ կամ մի­գու­ցե վե­րած­վի ռազ­մա­կան դա­շին­քի ու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան այդ երկր­նե­րի կող­մից: Ա­մեն դեպ­քում, սա ի­րո­ղու­թյուն է, որ այդ­պի­սի ճամ­բար ստեղ­ծե­լու նա­խադ­րյալ­նե­րը դրվե­ցին, երբ Թուր­քի­ան սկսեց ծա­վա­լա­պաշ­տա­կան իր քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը Սի­րի­ա­յի, Լի­բի­ա­յի, Ե­մե­նի դեմ, ո­րը վտանգ էր նա­եւ Ե­գիպ­տո­սի հա­մար: Հի­շեց­նեմ, որ հստա­կո­րեն Թուր­քի­ա­յի այս իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը սա­տա­րում է­ին «Մու­սուլ­ման եղ­բայր­ներ» կու­սակ­ցու­թյուն-շարժ­մա­նը, որն «Արա­բա­կան գա­րու­նից» հե­տո՝ ստանձ­նեց իշ­խա­նու­թյու­նը եւ ռազ­մա­կան հե­ղաշրջ­ման ար­դյուն­քում տա­պալ­վեց: Այժմ նրանք Ե­գիպ­տո­սում ընդ­հա­տա­կում են եւ փոր­ձում են հե­տե­ւո­ղա­կա­նո­րեն խնդիր­ներ ստեղ­ծել Աբ­դել Ֆա­թահ էլ-Սի­սի­ի իշ­խա­նու­թյան հան­դեպ: Սա եր­կար տա­րի­նե­րի պայ­քար է իս­լա­միստ­նե­րի եւ աշ­խար­հիկ ազ­գայ­նա­կան­նե­րի մի­ջեւ: Եվ սա նշա­նա­կում է, որ Ե­գիպ­տո­սի նա­խա­գա­հի այ­ցե­լու­թյու­նը ոչ մի­այն տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ի­մաստ ու­նի եւ Անդր­կով­կա­սի ու հա­յու­թյան հան­դեպ բա­րե­կա­մա­կան հա­րա­բե­րու­թյա­նը նվիր­ված ժեստ է, այլ նա­եւ հստակ մե­սիջ է, որ ազ­գայ­նա­կան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյուն ու­նե­ցող, հա­կա­թուր­քա­կան ճամ­բա­րի մաս կազ­մող երկ­րի նա­խա­գահն այ­ցե­լում է Հա­յաս­տան: Հե­տե­ւա­պես, շատ կա­րե­ւոր է դի­տար­կել նա­եւ այս ուղ­ղու­թյու­նը:

— Այս այ­ցե­լու­թյու­նը կա­րո՞ղ է դառ­նալ ա­ռա­ջին քայ­լը, որ Հա­յաս­տանն էլ տեղ գտնի այդ հա­կա­թուր­քա­կան դա­շին­քում:

— Բազ­միցս իմ հար­ցազ­րույց­նե­րում այդ­պի­սի հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ եւ գա­ղա­փար հնչեց­րել եմ, այդ թվում նա­եւ 44-օ­րյա պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ, որ պետք է մի­ա­նանք այդ­պի­սի ճամ­բա­րին: Նույ­նիսկ մին­չեւ այն ձե­ւա­վոր­վելն է­ի նշում, որ անհ­րա­ժեշտ է այդ­պի­սի ճամ­բա­րի ստեղ­ծու­մը, ո­րով­հե­տեւ Թուր­քի­ան հան­դես չի գա­լիս մի­այն Ադր­բե­ջա­նի հետ դաշ­նակ­ցու­թյամբ, այլ ներ­կա­յաց­նում է իս­լա­մա­կան աշ­խար­հում մի կողմ, որն, ինչ­պես ա­սա­ցի, «Մու­սուլ­ման եղ­բայր­ներ» շարժ­մա­նը տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին տեսք տա­լու ջա­տա­գով­նե­րից մեկն է՝ Քա­թա­րի հետ մի­ա­սին: Դրա հե­տե­ւան­քը ե­ղավ այն, որ Մեր­ձա­վոր Ա­րեւե­լքում բո­ղոք­նե­րը դար­ձան ա­ռիթ, որ­պես­զի «Մու­սուլ­ման եղ­բայր­նե­րը» ներ­թա­փան­ցեն եւ լի­նեն քա­ղա­քա­ցի­ա­կան պա­տե­րազմ­ներ: Այն­պես որ, ան­տա­րա­կույս, Հա­յաս­տա­նը պետք է աշ­խա­տանք ի­րա­կա­նաց­նի հա­կա­թուր­քա­կան ճամ­բա­րում մաս կազ­մե­լու ուղ­ղու­թյամբ, ո­րով­հե­տեւ մենք գտնվում ենք թուր­քա­կան թշնա­ման­քի եւ ծա­վա­լա­պաշ­տա­կան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյան վտան­գի ա­մե­նավ­տան­գա­վոր կե­տում:

— Բայց ՔՊ-ականն պատ­գա­մա­վոր­նե­րից մե­կը պնդում էր, թե Թուր­քի­ան մեզ հա­մար սպառ­նա­լիք չէ, այլ Թուր­քի­ա­յի հա­մար սպառ­նա­լիք է Ռու­սաս­տա­նի ռազ­մա­կան ներ­կա­յու­թյու­նը Հա­յաս­տա­նում: Հի­մա Ե­գիպ­տո­սի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը սեր­տաց­նե­լով` չկա՞ վտանգ, որ Թուր­քի­ա­յին հրահ­րե­լու ենք մեր դեմ:

— Դժվա­րա­նում եմ ի­րա­պես գնա­հա­տա­կան տալ այն­պի­սի մարդ­կանց՝ լի­նեն քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­ներ, վեր­լու­ծա­բան­ներ, թե գիտ­նա­կան­ներ, ո­րոնք հրա­պա­րա­կավ հայ­տա­րա­րում են, թե Թուր­քի­ա­յից վտանգ չեն տես­նում: Ե­թե պատ­մու­թյու­նից տե­ղյակ չեն կամ տգետ են, ո­րոշ չա­փով նե­րե­լի է, բայց մի՞թե 2020-ին տե­ղի ու­նե­ցած պա­տե­րազ­մում էլ չեն տես­նում Թուր­քի­ա­յի դե­րա­կա­տա­րու­թյունն ու մաս­նա­կու­թյու­նը՝ ա­հա­բե­կիչ­նե­րի տե­ղա­փո­խու­մը Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քից Ար­ցախ, օ­դա­յին ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի ստան­ձու­մը, տե­ղե­կատ­վա­կան, քա­ղա­քա­կան, դի­վա­նա­գի­տա­կան աշ­խա­տան­քը Հա­յաս­տա­նի եւ հա­յու­թյան դեմ, սա ար­դեն ան­հաս­կա­նա­լի է ինձ հա­մար: Ե­թե սրա­նով փորձ է ար­վում, են­թադ­րենք, ժա­մա­նակ շա­հե­լու, որ­պես­զի Թուր­քի­ա­յի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը չսրվեն, ա­պա նշա­նա­կում է, որ այդ մար­դիկ ոչ պրո­ֆե­սի­ո­նալ են, քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նից հե­ռու են կամ ան­տե­ղյակ: Երբ կա հա­կա­թուր­ք­ա­կան ար­դեն ձե­ւա­վոր­ված մի­ջազ­գա­յին դա­շինք կամ թե­կուզ ա­րա­բա­կան աշ­խար­հի կող­մից հա­կա­թուր­քա­կան տրա­մադ­րու­թյուն­ներ, մենք չպետք է Թուրք­իա­յի հետ դեմ առ դեմ փոր­ձենք մեղ­մել մեր տո­նայ­նու­թյու­նը, բա­րյա­ցա­կամ լի­նել, որ իբր լու­ծենք մեր հար­ցե­րը: Սա չի տա­լու ոչ մի ար­դյունք, ո­րով­հե­տեւ Թուր­քի­ան տա­րի­ներ ի վեր հստակ հայ­տա­րա­րում է, որ իր քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը Հա­յաս­տա­նի հան­դեպ թշնա­մա­կան է: Էլ չեմ ա­սում, որ իր կող­մից սահ­ման­նե­րի փակ պա­հե­լը մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի նոր­մե­րով նա­խե­ւա­ռաջ հա­կա­ի­րա­վա­կան է: Եվ մենք պետք է ոչ թե Թուր­քի­ա­յի հետ փոր­ձենք դի­վա­նա­գի­տա­կան լեզ­վով ու մեղմ ժես­տե­րով խո­սել, այլ հա­կա­ռա­կը՝ պետք է հա­կա­թուր­քա­կան ճամ­բար­նե­րում ներ­կա լի­նենք եւ ակ­տիվ ու մի­ջազ­գա­յին դա­տա­րան­նե­րում պա­հան­ջենք, որ Թուր­քի­ա­նի դեմ գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ սկսեն:

ՀՐԱՆՏ ՍԱ­ՐԱ­ՖՅԱՆ