Հայաստանը կորցրել է տնտեսության զարգացման հեռանկարները. Մարջանյան

«Իրավունքը» զրուցել է Էներգետիկայի հարցերով Հայաստանում ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի ազգային փորձագետ, ԵԱՏՄ փորձագիտական ակումբի անդամ ԱՐԱ ՄԱՐՋԱՆՅԱՆԻ հետ։

- ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Բիշքեկում կայացած Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) գագաթնաժողովին հաջորդած մամուլի ասուլիսի ժամանակ ասել է, որ առաջիկա տարիներին ԵԱՏՄ-ում պետք է ստեղծվի գազի միասնական շուկա։ Սա ի՞նչ նշանակություն կունենա Հայաստանի վրա:

- Կարծում եմ՝ մեծ եւ անմիջական. Հայաստանը գազ սպառող երկիր է եւ գազ հիմնականում ստանում է մոտավորապես 80 տոկոսը՝ Ռուսաստանից, 20 տոկոսը՝ Իրանից: Եթե հաշվի առնենք, որ Իրանն էլ որոշակի հետաքրքրություն է ցույց տվել  ԵԱՏՄ-ի նկատմամբ, ապա հարցը Հայաստանի համար չափազանց կարեւոր է։ Կարեւոր են նաեւ ԵԱՏՄ-ի ներքո ընթացող այն գործընթացները, որոնցով  նախատեսվում է ստեղծել «էներգակիրների միացյալ շուկա», փոխանցումները կատարել առեւտրի  ազգային արժույթներով եւ հիմնականում ռուսական ռուբլիներով, ինչը նույնպես չափազանց հեռանկարային է Հայաստանի համար: Այնպես որ, գործընթացներն այդ առումով միանգամայն դրական են եւ Հայաստանի համար օգտակար:

- Վլադիմիր Պուտինը նաեւ ընդգծել է, որ առաջիկա երկու տարիների ընթացքում անհրաժեշտ է ձեւավորել գազի միասնական շուկայի սկզբունքները եւ անցնել, ինչպես Դուք նշեցիք, «էներգակիրների միացյալ շուկայի» գործնական իրականացմանը: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

- Ցավոք սրտի, այս երկու ուղղություններով գործերը շատ դանդաղ են առաջ գնում։ Առնվազն 5-7 տարի է մենք խոսում ենք այդ թեմաներով։ Հիմնական խոչընդոտները գազի հետ կապված հանդիսանում է այն բանաձեւի մշակումը, որը կբավարարի թե՛ մատակարարող, թե՛ սպառող երկրներին՝ ներառելով տրանսպորտային ծախսերի ձեւը եւ չափը։ Հիմնական հակասություններն, իհարկե, Հայաստանին չեն վերաբերում, բայց, ցավոք, այս ուղղությամբ առաջընթացը դեռ տպավորիչ  չէ։ Մանավանդ «էլեկտրաէներգիայի միասնական շուկայի»  հեռանկարները չափազանց  հետաքրքիր են Հայաստանի համար։ Հիշեցնեմ՝ տասնամյակներ շարունակ Հայաստանը հանդիսանում էր տարածաշրջանի լուրջ էներգետիկ երկիր, որն իր հարեւաններին էլեկտրաէներգիա էր արտահանում, եւ ընհանրապես  էլեկտրաէներգիայի արդյունաբերությունը Հայաստանում բարձր զարգացած լուրջ ոլորտ էր: Մենք այստեղ որոշակի հետընթաց ունենք, եւ կարծում եմ՝ ԵԱՏՄ «էլեկտրաէներգիայի միասնական շուկայի»  ծրագրում մենք առաջին հերթին պետք է դնենք Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Ռուսաստան բարձրավոլտ գծի կառուցման շահագործման հետ կապված հարցերը։ Անթույլատրելի է, որ այս բարձրավոլտ գծի կառուցումն այսքան երկարեց։ Իհարկե, դրան կան  որոշակի բացատրություններ. չափազանց ակտիվ հակազդում էր Թուրքիան, Ադրբեջանը եւ որոշակի առումով Արեւմուտքը:

- Ըստ ՌԴ նախագահի, ԵԱՏՄ երկրների տնտեսությունները կաճեն, ինչը նշանակում է, որ էներգետիկ ռեսուրսների պակաս կզգացվի, այդ թվում՝ արտահանման համար: Ի՞նչ վտանգներ է այս ամենը ենթադրում:

- Ոչ մի վտանգ, բայց շատ լուրջ մարտահրավեր է: Հայաստանը որոշակի առումով մտել է էլեկտրաէներգետիկայի զարգացման մի հրի մեջ եւ կորցրել թե՛ տնտեսության, թե՛ ենթակառուցվածքների, թե՛ սեփական արդյունաբերության զարգացման հեռանկարները։ Իսկ դրա համար պետք է զարգացնել գեներացիոն բլոգը, պետք է արդիականացնել բարձրավոլտ էլեկտրական ցանցերը, ակտիվորեն ներմուծել էներգիաէֆեկտիվ տեխնոլոգիաներ եւ մի շարք այլ միջոցառումներ։ Չափազանց կարեւոր եմ համարում Հայաստանում էլեկտրատրանսպորտի զարգացումը Հայաստանի ծավալուն մասշտաբային տնտեսական համագործակցությունը Իրանի հետ։ Ինչպես գիտեք, այդ հարցում մենք այդպես էլ մեր ծրագրային նիշերին չենք հասել, եւ, այսպես ասած, եղող հնարավորությունները օգտագործում ենք միայն 30 տոկոսով։ Այստեղ էլ պետք է բեկումնային զարգացում ապահովել։ Իսկ ամենակարեւորը, որը իսկապես լուրջ թռիչքաձեւ զարգացում կարող է ապահովել Հայաստանի համար, լեռնաարդյունաբերական կլաստերի զարգացումն է Սյունիքում, որտեղ որոշակի ծրագրերի իրականացումը կապված է Քաջարանի, Կապանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի՝ վերամշակող կլաստերի, նոր էլեկտրաէներգետիկ հզորությունների եւ նոր հնարավոր Հայաստանի մասշտաբով ատոմակայանի կառուցման հետ։ Սրանք լուրջ ծրագրեր են, որոնք կձեւավորեն Հայաստանի ապագան:

ԼԻԼԻԹ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ