«Այնքան ենք հույսներս դրել փրկիչների վրա, որ դարձել ենք իմպոտենտ եւ կորցրել մեր ինքնապաշտպանության բնազդը». ՍԱՄՎԵԼ ԲԱՂԻՆՅԱՆ

 «Իրավունքը» զրուցել է ՀՀ վաստակավոր արտիստ, Սունդուկյանի  անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի դերասան ՍԱՄՎԵԼ ԲԱՂԻՆՅԱՆԻ հետ:

— Պարոն Բաղինյան, այս պահին թատրոնում, ո՞ր ներկայացումներում եք ներգրավված:

— Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնում վերջերս կայացավ  Բերթոլթ Բրեխթի «Արթուրո Ուիի կարիերան, որ պետք է կանխվեր» ներկայացման առաջնախաղը: Շատ բարդ եւ հետաքրքիր ներկայացում էր, որը բեմադրել է Արմեն Էլբակյանը: Գլխավոր դերում Տիգրան Ներսիսյանն է: Ես մարմնավորել եմ քննիչ Օ'Քեյսի դերը: Բրեխթն ընդհանրապես բարդ է բեմադրելը: Զուգահեռաբար ինձ հրավիրեցին Արտաշատի թատրոնում մասնակցելու Զորյանի պատմվածքների հիման վրա մի շատ հետաքրքիր բեմադրության, որը կոչվում է «Մեր բակը», (բեմադրիչ` Արմեն Մարգարյան), բայց սա կապ չունի այն հայտնի «Մեր բակի» հետ:  Եվ նաեւ Զորյանի պատմվածքներից ընդգրկված է նրա «Ջրհորի մոտ»  հայտնի պատմվածքը, որտեղ խաղում եմ Բաղդասարի կերպարը:  Հոկտեմբերի 18-ին տեղի ունեցավ այս ներկայացման առաջնախաղը:

— Վերջերս Լեհաստանում մասնակցում էիք փառատոնի, կմանրամասնե՞ք:

— Այո, մի քանի օր առաջ վերադարձանք Լեհաստանից: Բելաստոպ քաղաքում մասնակցեցինք ամենամյա թատերական փառատոնին, որին Սունդուկյանի անվան թատրոնին արդեն երկու անգամ է, ինչ հրավիրում են մասնակցելու: Անցյալ տարի ներկայացանք «Դեկամերոն» ներկայացումով` Լիլի Էլբակյանի բեմադրությամբ, որը շատ լավ ընդունվեց եւ արժանացավ լավագույնի պատվին: Իսկ այս տարի խաղացել ենք «Էվրիդիկե» պիեսը, որը շատ լավ ընդունելության արժանացավ: Պիեսը բեմադրել էր ԱՄՆ-ից եկած մի շատ հայասեր ռեժիսոր` Ջոն Դուգլաս Բլոնդելլը, որը նաեւ հատուկ ԱՄՆ-ից Լեհաստան էր եկել մասնակցելու փառատոնին: Պիեսը բեմադրվել է ըստ հունական լեգենդի, որը պատմություն է իրականության եւ հնարանքի, կյանքի եւ մահվան մասին: Հիմքում ընկած է հին հունական առասպելը` Էվրիդիկեի եւ Օրփեոսի ճակատագրական սերը ժամանակակից մեկնաբանությամբ:

— Դուք նաեւ Նարեկացի արվեստի կենտրոնում եք հանդես գալիս, որտեղ Գարեգին Նժդեհ եք ընթերցում, ո՞րն է շարժառիթը այդ ընթերցանությունների:

— Սուրեն Քոչարյանի անվան պոեզիայի թատրոնը գործում է Նարեկացի արվեստի կենտրոնին կից, որտեղ Սունդուկյանի անվան թատրոնից ընդգրկել ենք Ռուզաննա Հախնազարյանին, Դավիթ Գասպարյանին եւ նաեւ հետագայում էլի մարդիկ են ընդգրկվելու: Այդ շրջանակներում էլ հենց «Գարեգին Նժդեհի հետ» ընթերցանությունն է` լեգենդ եւ իրականություն նոր փաստերով: Ես փորփրել, գտել, ուսումնասիրել եմ եւ փորձում եմ այդկերպ Նժդեհի մասին տեղեկացնել: Հատվածաբար կարդում եմ: Նաեւ պատրաստում ենք Նժդեհի մասին 1 ժամ 20 րոպե տեւողությամբ պոետիկ ներկայացում, որպեսզի մեր նոր սերունդն իմանա, թե ով է Նժդեհը:

— Փաստորեն, դրանով փորձում եք Նժդեհի նման հայրենասեր առաջնորդի այսօրվա պակա՞սը լրացնել: 

— Այսօր մեր երկրում կա Նժդեհին չուսումնասիրելու, Նժդեհով չապրելու, Նժդեհի ուսմունքը գիտակցաբար չընդունելու ոչ թե պակասը, այլ` ողբերգությունը: Մենք խորապես չենք գիտակցում, թե ով է Նժդեհը: Համաշխարհային պատմության մեջ խելացի մարդիկ, փիլիսոփաներ, ազգային հերոսներ շատ են եղել, բայց մատների վրա կարելի է հաշվել ուսմունք ստեղծած անհատականություններին: Նժդեհի Ցեղակրոնը շատ մեծ ուսմունք է, որի գաղափարը հետեւյալն է` դու վախկոտ, փոքրիկ, թույլ նապաստակ ես, ազգ իմ, պետք է վերափոխվես դարձյալ փոքրիկ, բայց խիստ փշոտ ոզնու: Այ հենց դու նապաստակից վերափոխվես ոզնու՝ այդ դեպքում ոչ հյուսիսի արջը կհամարձակվի թաթով խփել քեզ ցանկացած ժամանակ, ոչ մեր դարավոր թշնամի գորշ գայլը եւ ոչ էլ նրանց կողմից հովանավորված` չախկալ ազիկը կհամարձակվի քեզ որեւէ բան անել: Նժդեհը տվել է մեզ այս Ցեղակրոն ուսմունքը՝ իր համախոհ Հրանտ Ասատուրի հետ միասին, եւ գրեթե 80 տարուց ավելի այս ուսմունքը կա: Կոմունիստների օրոք այն մեզնից հեռացվեց, ինչը հասկանալի է, բայց ողբերգությունն այն է, որ այս 30 տարում էլ մենք չենք կարողացել գիտակցել, ուսումնասիրել նրա  ուսմունքը: Նժդեհի Ցեղակրոնը մեր Թուր Կեծակին է, որով նա ասում է` ես ձեզ համար ստեղծել եմ Թուր Կեծակի, վերցրո՛ւ ձեռքդ, ազգ իմ: Իսկ մենք մեր թլո, միամիտ, ծուռ Դավթի նման ինչ-որ պառավի շաղգամի բոստանում քուջուջ ենք անում եւ խնդրում ենք  այդ պառավից մի կոտրած շամփուր, որ գնանք Մսրա Մելիքի դեմ կռվենք: Կոպիտ ասած` ամբողջ 30 տարվա ընթացքում Նժդեհի ուսմունքն ուսումնասիրելու, մեր սերնդին մանկապարտեզից, դպրոցից սկսած նժդեհաբար դաստիարակելու, գիտակցաբար ուսումնասիրելու փոխարեն՝ մենք պառավի բոստանում ժանգոտ շամփուր ենք փնտրում: Եվ այդ ժանգոտ շամփուրն էր մեր զենքը, որով պարտություն կրեցինք: 100 տարի առաջ Նժդեհն իր գայլախմբերի շնորհիվ կարողացավ հաղթանակ տանել, եւ արցախյան առաջին պատերազմում էլ մենք հաղթեցինք, որովհետեւ մեր ֆիդայական խմբերը կռվում էին նժդեհյան ոգով: Թուրքերը եւ ազիկները Նժդեհի ուսմունքն օգտագործելով՝ մեզ հաղթեցին: Իսկ մեր հաստագլուխ եւ հաստափոր կոլխոզնիկ գեներալները, նստած 18-20 տարեկան (հիմնականում Հայաստանի անապահով ընտանիքի) զինվորների վզին, մատաղացու գառներ սարքեցին նրանց, որոնք կռվում էին երբեմն առանց հրամանատարների: Այդ երեխաները մինչեւ մահ իրենց տեղում մնացին՝ պաշտպանելով մեր հողը: Հետաքրքիր է, իսկ ո՞ւր էին մեր ջոկատները: Դավիթ Տոնոյանն ասում էր` նոր պատերազմ, նոր տարածքներ, որ թուրքը պատերազմ սկսի, մենք ջոկատներով, մեր դիվերսիոն խմբերով կթափանցենք թշնամու թիկունքը: Այն, ինչ-որ ասել էր Տոնոյանը, արեցին թուրքերը: Իրենք ճեղքեցին ճակատը եւ ադրբեջանական, թուրքական խմբերով, ջոկատներով եկան հասան մինչեւ Շուշի, մինչեւ Ստեփանակերտի մատույցներ: Սա մեծ ողբերգություն է, որ կատարվեց մեզ հետ հենց Նժդեհ չիմանալու, չուսումնասիրելու պատճառով: Նժդեհ չիմանալու պատճառով մենք պատժվեցինք: Այդ Թուր Կեծակին Նժդեհը մեզ համար էր ստեղծել, բայց ձենովօհանները, ցռանվերգոները մեզ հասցրին այս օրվան:

— Նկատի ունեք իշխանությա՞նը…

— Ոչ լիներ նման հեղափոխությունը, եթե այսպիսին պետք է լիներ: Ավելի լավ էր այս հեղափոխությունը չլիներ, եւ Լեւոնի ու մյուսների եփած բորշն իրենց գլխին թափվեր, նրանք այդ պատասխանատվության տակ մնային...Նիկոլը լիներ-չլիներ, հեղափոխությունը լիներ, թե՝ չլիներ, միեւնույնն է, այս արհավիրքը լինելու էր: Ամբողջ խնդիրն այն էր՝ ինչու եղավ այդ հեղափոխությունը, եթե ոչ ոք չէր պատժվելու:

— Դուք մասնակցել եք նաեւ 44-օրյա պատերազմին…

— Այո, ես Շենգավիթի երկրապահ ջոկատի կողմից մասնակցել եմ 44-օրյա պատերազմին: Մենք եղել ենք Վարանդայի եւ Հադրութի հատման կետի առաջնագծում: Այդտեղից երկու շաբաթ հետո եղավ հայտնի նահանջը՝ «փրկությունը», որ իբր 25 հազար հոգի փրկվեց: Եղավ հարկադիր նահանջ, որից հետո առաջնագծից հայտնվեցինք Մարտակերտի, Մարտունիի շրջանում, Գիշի, Ճարտար գյուղերում, այնուհետեւ Շուշիում էինք: Մասնակցեցինք Շուշիի պաշտպանությանը, հետո Ասկերանում էինք:

— Զենք-զինամթերքով ապահովվա՞ծ էիք:

— Սովորական զենք, գնդացիր, ականանետ կար: Մենք ունեինք բավարար քանակությամբ ե՛ւ ձեռքի գնդացիր, ե՛ւ ականանետներ, ե՛ւ հակատանկային զենքեր: Սնունդը լավ էր: Ուղղակի ամբողջ խնդիրն այն էր, որ օդն էր բաց: Բոլոր դեպքերում կարելի էր կանգնեցնել: Կարելի էր խրամատավորվել, դիմադրել, պայքարել, պարտիզանական շարժման պես անել: Կոնկրետ մենք` երկրապահներս, այդ նահանջին կտրականապես դեմ էինք: Եվ վերջապես նահանջել Հադրութի ծայրամասից, Վարանդայի այդ խաչմերուկից Հադրութի տակով 10 հազար մեր զորքը անցավ, ներքեւից էլ Ջրականի կողմից 15 հազար... Այս պատերազմում շատ տարօրինակ բաներ կային: Մենք կարող էին գոնե պահել բուն Արցախը եւ Շուշին ու Հադրութը չտայինք:

— 44-օրյա պատերազմից անցել է երկու տարի, որեւէ դրական փոփոխություն տեսնո՞ւմ եք:

— Ուղղակի զայրացած եմ: Այս երկու տարում կարելի էր ոչ թե եռամսյա հավաք անել (չի կարելի մարդուն ընտանիքից երեք ամսով կտրել), այլ մեկ կամ երկու ամսով պետք է գնան, որպեսզի հնարավորինս շատ մարդ զենքին տիրապետի: Ազգ-բանակը խելացի բան է, եւ մենք պետք է այդ սկզբունքով ապրենք: Շվեյցարիան ազգ-բանակով է գոյատեւում: Ֆինլանդիան ազգ-բանակով հաղթեց: Այսօր Իսրայելը գոյատեւում է ազգ-բանակով: Ասեմ ավելին` ես ապշեցի, երբ իմացա, որ Իսրայելի առաջին վարչապետ Բեմ Գուրյոնի սեղանի գիրքն է եղել նաեւ Նժդեհի «Ցեղակրոնը»` թարգմանաբար: Շվեյցարացի ամեն տղամարդ՝ 18-60 տարեկան, տանն ունի ուսապարկ, որի մեջ ամեն ինչ պատրաստ դրված է: Եվ ահազանգի դեպքում մարդը գիտի՝ ուր պետք է գնա, որտեղից զենք ստանա, ով է իր հրամանատարը, ովքեր են իր զինակիցները: Մի՞թե դժվար է նույն բանն անել Հայաստանում: Իհարկե, դժվար չէ, եթե մենք տականքների փոխարեն նորմալ զինկոմիսարիատներ եւ թաղամասային տեղական  պաշտպանության ջոկատներ ունենայինք: Սա ագրեսիա չէ, այլ գոյապաշտպանություն է: Մենք այնքան ենք հույսներս դրել փրկիչ ռուսի ու ամերիկացու վրա, որ դարձել ենք իմպոտենտ եւ կորցրել մեր ինքնապաշտպանության բնազդը:

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝