Մտա­վո­րա­կա­նը ռա­դի­ո­ըն­դու­նիչ չէ, որ երբ ցան­կա­նան՝ մի­աց­նեն, երբ ցան­կա­նան՝ ան­ջա­տեն. Չարխչյան

Հու­նի­սի 17–ին լրա­նում է մեծ բա­նաս­տեղծ Պա­րույր Սե­ւա­կի մահ­վան 51–րդ տա­րե­լի­ցը: «Իրա­վուն­քը» զրու­ցել է ժա­մա­նա­կա­կից գրող, գրա­կա­նա­գետ, լրագ­րող, սե­ւա­կա­գի­տա­կան մի շարք աշ­խա­տու­թյուն­նե­րի հե­ղի­նակ ՀՈ­ՎԻԿ ՉԱՐԽ­ՉՅԱ­ՆԻ հետ:

– Պա­րոն Չարխ­չյան, Դուք դար­ձել եք Պա­րույր Սե­ւա­կի մե­րօ­րյա կեն­սա­գի­րը: Դժվար չէ՞  գրել Սե­ւա­կի մա­սին:

– Յու­րա­քան­չյուր մարդ՝ լի­նի տա­ղան­դա­վոր գրող, թե հա­սա­րակ հո­ղա­գործ, իր մեջ կրում է այն առեղծ­վա­ծը, որ արար­ման օրից մինչ այժմ վեր­ծան­վում, քննվում ու խորհր­դա­ծու­թյուն­նե­րի նյութ է մնում: Այս իմաս­տով Սե­ւա­կի կեր­պա­րը եւս բա­ցա­ռու­թյուն լի­նել չէր կա­րող: Գրո­ղը նախեւառաջ մարդ է: Ճա­նա­չել մար­դուն՝ կնշա­նա­կի ճա­նա­պարհ հար­թել դե­պի ստեղ­ծա­գոր­ծող ան­հա­տի էու­թյու­նը: Իսկ երբ գրողն ինքն է դառ­նում գրա­կան հե­րոս, ար­ժա­նա­հա­վատ լի­նե­լու գի­տակ­ցու­մը շատ ավե­լի սուր է:

– Ձեր հե­ղի­նա­կած «Սու­լա­մի­թան», որ­տեղ ներ­կա­յաց­ված են Սե­ւա­կի անձ­նա­կան նա­մա­կագ­րու­թյուն­նե­րը, թե­րեւս ամե­նա­կարճ ճա­նա­պարհն էր մեծ մտա­վո­րա­կա­նին չա­փա­զանց մո­տի­կից ծա­նո­թաց­նե­լու ըն­թեր­ցո­ղի հետ: Կա­րո՞ղ ենք ասել, որ գրքի առանց­քա­յին նշա­նա­կու­թյու­նը հենց այդ սպաս­ված ծա­նո­թու­թյունն էր:

– Ըն­թեր­ցո­ղի իրա­վունքն է՝ գիրքն ըն­կա­լել այն­պես, ինչ­պես ինքն է տես­նում: Հե­ղի­նա­կի հա­մար դա փոքր–ինչ այլ երան­գա­վո­րում ու­նի: Ասել, թե ինձ հա­մար գլխա­վոր խնդի­րը եղել է ծա­նո­թա­ցու­մը, այն­քան էլ ճիշտ չի լի­նի: Նպա­տա­կը շատ ավե­լին էր, քան սոսկ Սե­ւա­կի մա­սին պատ­մե­լը: Բա­նաս­տեղ­ծի կեր­պա­րը, նրա կյան­քի առան­ձին փու­լերն ըն­դա­մե­նը մի­ջոց էին խո­սե­լու շատ ավե­լի լուրջ, կեն­սա­կան ու խո­րը թե­մա­նե­րի մա­սին: Եվ ես ու­րախ եմ, որ դա շա­տե­րը նկա­տե­ցին:

– Եղան մար­դիկ, որոնք պար­սա­վե­ցին Ձեզ այս գրքի հա­մար, եղան նա­եւ նրանք, ով­քեր ող­ջու­նե­ցին ու քա­ջա­լե­րե­ցին: Եր­բե­ւէ մտա­ծե՞լ էիք, որ այս գիր­քը Ձեզ այս­պի­սի ճա­նա­չում ու հա­ջո­ղու­թյուն էր բե­րե­լու:

– «Սու­լա­մի­թա. Սե­ւա­կի մեծ սե­րը» գիր­քը գրվել է 19 տա­րի առաջ: Այդ պա­հից մինչ օրս գիրքն առանց դա­դար­նե­րի վե­րահ­րա­տա­րակ­վել է տաս­նյակ հա­զա­րա­վոր օրի­նակ­նե­րով: Սա ցու­ցա­նիշ է, որի հետ պի­տի հաշ­վի նստել՝ մի­ա­ժա­մա­նակ ըմբռ­նե­լով, թե որն է այդ հա­ջո­ղու­թյան գաղտ­նի­քը: Կար­ծում եմ, սա գե­րա­զանց հաս­կա­նում են նա­եւ նրանք, ով­քեր ժա­մա­նա­կին սրեր էին ճո­ճում կեղծ բա­րե­պաշ­տու­թյան քո­ղի տակ: Ոչինչ չստաց­վեց. գիր­քը հաղ­թեց պա­տե­հա­պաշ­տու­թյա­նը: Եվ այդ հաղ­թա­նակը, այո, ես հա­մա­րում եմ հա­ջո­ղու­թյուն:

– Եղե՞լ են դրվագ­ներ, որոնց մի­տում­նա­վոր չեք անդ­րա­դար­ձել՝ պայ­մա­նա­վոր­ված որե­ւէ տե­սա­կի կաշ­կանդ­վա­ծու­թյամբ:

– Ինչ վե­րա­բե­րում է դրվագ­նե­րին, որոնք կա­րող էին տեղ չու­նե­նալ գրքի էջե­րում, ապա ասեմ, որ գե­րա­զան­ցա­պես առաջ­նորդ­վել եմ ճշմար­տու­թյան բա­ցա­հայտ­ման սկզբուն­քով՝ առանց ան­հար­կի ավե­լոր­դու­թյուն­նե­րի: Չեմ կար­ծում, թե կան փաս­տեր, որոնք ար­ժա­նի էին մաս կազ­մել այս պատ­մու­թյա­նը, սա­կայն մի­տում­նա­բար դուրս են մնա­ցել:

–Դեռ 2005 թվա­կա­նին լույս է տե­սել Ձեր՝ «Սե­ւա­կի մահ­վան առեղծ­վա­ծը» գիր­քը, որը, առա­ջին հա­յաց­քից թվում է՝ տա­լու էր շատ սպաս­ված պա­տաս­խա­նը: Սա­կայն ոչ մի­այն չտվեց այդ պա­տաս­խա­նը, այ­լեւ հար­ցե­րին ավե­լաց­րեց եւս մի քա­նի ան­պա­տաս­խան հար­ցեր: Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ինչ­քան էլ որ իրա­վա­ցի­ո­րեն զերծ եք մնում առանց հիմ­նա­վոր փաս­տե­րի որա­կում­ներ հնչեց­նե­լուց, հնա­րա­վոր հա­մա­րու՞մ եք, որ հենց հե­ղի­նա­կի բա­ռե­րով ասած՝ «ժա­մա­նա­կից առաջ ընկ­նե­լու հա­մար» չներ­վեց նրան:

– Տա­րի­ներ շա­րու­նակ տաս­նյակ վար­կած­ներ են շրջա­նառ­վել Սե­ւա­կի մահ­վան հան­գա­մանք­նե­րի առն­չու­թյամբ: Սա­կայն դրան­ցից  եւ ոչ մե­կը փաս­տարկ­ված, հիմ­նա­վոր­ված, ապա­ցու­ցե­լի չէր: Իմ գրքում եւս ժո­ղո­վել ու հա­մադ­րել եմ բո­լոր վկա­յու­թյուն­նե­րը, թեր եւ դեմ կար­ծիք­նե­րը, ար­ձա­գանք­նե­րը, գրա­վոր ու բա­նա­վոր են­թադ­րու­թյուն­նե­րը, ին­չը թույլ կտա ըն­թեր­ցո­ղին սե­փա­կան վեր­լու­ծու­թյամբ ձե­ւա­վո­րել վերջ­նա­կան կար­ծի­քը: Ինչ վե­րա­բե­րում է իմ անձ­նա­կան դի­տար­կում­նե­րին, ապա ես կար­ծում եմ, որ Պա­րույր Սե­ւա­կը դժբախտ պա­տա­հա­րի զոհ է:

– Հա­մա­րո՞ւմ եք, որ ինք­ներդ Ձեզ հա­մար լի­ո­վին բա­ցա­հայ­տել եք Պա­րույր Սե­ւա­կին, թե՞ դեռ չբա­ցա­հայտ­ված առեղծ­ված­ներ կան: Բա­նաս­տեղ­ծի շատ ու շատ մտքեր նա­եւ այ­սօր են իրա­կա­նու­թյուն դառ­նում, ի վեր­ջո, դրանք մար­գա­րե­ու­թյա՞ն, թե՞ սոսկ զու­գա­դի­պու­թյան ար­դյունք են:

– Գերն­պա­տա­կը ոչ այն­քան բա­ցա­հայ­տելն է, որ­քան այդ իմաստ­նու­թյան պտուղ­նե­րը ճա­շա­կե­լը: Որ­քան շռայլ է Սե­ւա­կը, այն­քան ան­հա­գուրդ է նրա ըն­թեր­ցո­ղը: Որ­քան խորն է նրա ար­վես­տը, այն­քան մեծ է այդ խո­րու­թյուն­նե­րը չա­փե­լու ձգտու­մը: Իսկ որոն­ման ճա­նա­պար­հը լի է առեղծ­ված­նե­րով ու գաղտ­նագ­րում­նե­րով: Գի­տե­լի­քը, կեն­սա­փոր­ձը, երե­ւույթ­նե­րի էու­թյան մեջ խո­րա­մուխ լի­նե­լու տա­ղանդն է, որ մեծ մտա­ծող­նե­րին առանձ­նաց­նում է սո­վո­րա­կան մահ­կա­նա­ցու­նե­րից: Նման դեպ­քե­րում պա­տա­հա­կա­նու­թյան կամ զու­գա­դի­պում­նե­րի մա­սին խոսք լի­նել չի կա­րող: Ժա­մա­նա­կից առաջ անց­նել. սրանք սոսկ գե­ղե­ցիկ բա­ռեր չեն: Սա հան­րա­գու­մարն է:

– Ինչ­պի­սի՞ ազ­դե­ցու­թյուն են ու­նե­նում Ձեր գրչի վրա մեր երկ­րի այ­սօր­վա քա­ղա­քա­կան–հա­սա­րա­կա­կան վայ­րի­վե­րում­նե­րը: Սպա­սե՞նք սե­ւա­կյան նոր բա­ցա­հայ­տում­նե­րի:

– Աշ­խա­տան­քը փրկու­թյուն է, եւ ես աշ­խա­տան­քի մեջ եմ փոր­ձում խեղ­դել տխրու­թյու­նը, կորս­տի ցա­վը, տագ­նապ­նե­րը, վաղ­վա օր­վա հան­դեպ անվս­տա­հու­թյունս: Այն, ինչ կա­տար­վում է մեր կյան­քում, չի կա­րող ան­հե­տե­ւանք մնալ, եւ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան առու­մով եւս դա իր անուղ­ղա­կի կնիքն ան­պայ­ման թող­նե­լու է: Այլ հարց է, թե որ­քա­նով կհա­ջող­վի հույ­զե­րը, մտո­րում­նե­րը դնել ճիշտ հու­նի մեջ, ծա­ռա­յեց­նել ճիշտ նպա­տա­կի:

– Անընդ­հատ հարց է հնչում` ին­չու՞ է լռում մտա­վո­րա­կա­նու­թյու­նը, երբ ամե­նից շատ նրա ձայ­նին է սպա­սում ժո­ղո­վուր­դը:

– Մտա­վո­րա­կա­նու­թյու­նը եր­բեք չի լռել ու այ­սօր էլ չի լռում: Նրան պար­զա­պես չեն լսում, քա­նի որ անա­սե­լի բարձր է աղ­մու­կը: Այդ­պես եղել է միշտ, այդ­պես է նա­եւ հի­մա: Նա, ով ցան­կա­նում է լսել ինչ–որ մե­կի կար­ծի­քը, նախ պի­տի սո­վո­րի լռել ու ականջ դնել: Իսկ մտա­վո­րա­կա­նը ռա­դի­ո­ըն­դու­նիչ  չէ, որ երբ ցան­կա­նան՝ մի­աց­նեն, երբ ցան­կա­նան՝ ան­ջա­տեն: Մտա­վո­րա­կա­նը գի­տա­կից մարդ է եւ բո­լո­րից լավ գի­տի՝ երբ է պետք խո­սել, ինչ ասել  ու որ­տեղ լի­նել: Նրանք, ով­քեր փոր­ձում են մտա­վո­րա­կան­նե­րին արարք­ներ, վարք եւ տե­սա­կետ­ներ պար­տադ­րել, զբաղ­վում են սո­վո­րա­կան շան­տա­ժով: Ոչինչ չի ստաց­վի: Երկ­խո­սու­թյու­նը փո­խա­դարձ հար­գանք է պա­հան­ջում:

ՌՈՒ­ԶԱՆ­ՆԱ ԽԱ­ՉԱՏ­ՐՅԱՆ

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝