Այս իրավիճակը թույլ չի տալիս խոսել մարդու իրավունքների լիարժեք պաշտպանության մասին.Բացառիկ զրույց ԱՀ ՄԻՊ Գեղամ Ստեփանյանի հետ

Հետպատերազմական Արցախում մարդու իրավունքների ինչպիսի՞ն խախտումների հետ առավել շատ գործ ունենք այս եւ այլ օրակարգային հարցերի շուրջը «Իրավունքը» զրուցել է Արցախի հանրապետության Մարդու իրավունքների պաշտպան ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆԻ հետ:

-Պարոն Ստեփանյան, ո՞րն է եղել ամենաբարդ իրավիճակը, որին բախվել եք պաշտոնը ստանձնելուց հետո։

-Հետպատերազմական Արցախում հեշտ իրավիճակներ գրեթե չկան։ Ես պաշտոնը ստանձնել եմ 2021 թվականի մարտին, երբ մարդու իրավունքների պաշտպանության առումով բազմաթիվ մարտահրավերներ ու խնդիրներ կային, որոնց բախվում էր Արցախում ապրող մարդը առօրյա կյանքում։ Մեզ համար որպես առաջնահերթություն ընդունել ենք մարդասիրության կարևորագույն արժեքով առաջնորդվելու, մեր լիազորությունների շրջանակներում ցանկացած մարդու կողքին կանգնելու և իրավունքների պաշտպանության հարցում աջակից լինելու վարքագիծը, որով էլ առաջնորդվում ենք նաև այսօր։ Ունենք իրավիճակ, երբ ամեն օր ապրում ենք Ադրբեջանի կողմից Արցախի ժողովրդի իրավունքների դեմ ոտնձգությունների և հարուցվող սպառնալիքների ներքո, միևնույն ժամանակ ունենք հազարավոր տեղահանված անձինք, զոհված ազատամարտիկների ընտանիքներ, հաշմանդամ դարձած անձինք և այլ խոցելի խմբեր` իրենց առօրյա խնդիրներով։ Այս իրավիճակը թույլ չի տալիս խոսել մարդու իրավունքների լիարժեք պաշտպանության մասին։

Եթե առանձնացնելու լինեմ կոնկրետ ամենաբարդ իրավիճակները, ապա պետք է նշեմ, որ առավելագույն պատասխանատվություն և ուշադրություն պահանջող առաքելությունը, որը նաև էմոցիոնալ-հոգեբանական առումով էր ամենաբարդը, պատերազմից անմիջապես հետո զոհված զինծառայողների, գերեվարված և անհայտ կորած անձանց վերաբերյալ տվյալների և փաստերի հավաքագրման գործընթացն էր, ինչպես նաև պատերազմի հետևանքների վերաբերյալ փաստահավաք լայնածավալ աշխատանքը։ Հիմա, կարծես թե ՄԻՊ աշխատակազմի գործունեությունը վերադարձել է իր հուն, և մենք բնականոն իրականացնում ենք մեր սահմանադրական մանդատից բխող առաքելությունը։

-Պարոն Ստեփանյան, հետպատերազմական Արցախում մարդու իրավունքների ինչպիսի՞ն խախտումների հետ առավել շատ գործ ունենք և ի՞նչ է անում ԱՀ ՄԻՊ-ը այդ խնդիրների չեզոքացմանը միտված։

-Ինչպես տարբեր ոլորտներում, այդպես էլ մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում հետպատերազմական Արցախում իրավիճակը տարբերվում է նախապատերազմական իրավիճակից։

Մարդու իրավունքների ամենաշատ հանդիպող խախտումները ես կառանձնացնեի երկու հիմնական խմբերի մեջ՝ խախտումներ, որոնք առաջանում են ադրբեջանական հանցավոր գործողությունների հետևանքով և խախտումներ, որոնք արձանագրում են Արցախի պետական մարմինների և պաշտոնատար անձանց գործունեության հետևանքով։

Նախորդ մեկուկես տարվա ընթացքում ադրբեջանական հանցավոր գործողությունների հետևանքով խախտվել է Արցախի ժողովրդի տարբեր իրավունքներ, այդ թվում նաև կյանքի, ֆիզիկական և հոգեբանական անձեռնմխելիության, սեփականության և այլ իրավունքներ։ ՄԻՊ աշխատակազմը իրավունքի խախտման յուրաքանչյուր դեպքով իրականացրել է ուսումնասիրություն, հանդես եկել հայտարարություններով և նամակներով դիմել տարբեր կառույցների, այդ թվում նաև միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունների։ Այս ուղղությամբ աշխատանքները իրականացվում են մշտապես։

Պատերազմի հետևանքով իրավունքների տեսանկյունից հասարակության՝ պաշտպանության կարիք ունեցող խոցելի անդամների թիվը ավելացել է, ինչով պայմանավորված նաև ՄԻՊ հաստատության աշխատանքի ծանրաբեռնվածությունն է ավելացել։ Հետապատերազմական Արցախում ամենասուր արտահայտված հարցը տեղահանված անձանց բնակարանային և սոցիալական ապահովության հարցն է և բնական է, որ հենց այս ոլորտին ուղղված ամենաշատ դիմումներ ենք ստանում։ 2021 թվականի ընթացքում մեր ստացած դիմումների 48 տոկոսը վերաբերում էր սոցիալական ապահովության իրավունքի իրացման հետ կապված խնդիրներին։

-Պարոն Ստեփանյան, պաշտպանի  մշտադիտարկման արդյունքում ի՞նչ խնդիրներ են երևան գալիս ծերերի և մանուկների շրջանում։

Երեխաների իրավունքների վերաբերյալ համապարփակ արտահերթ զեկույց ենք հրապարակել 2021 թվականի սեպտեմբերին, որում անդրադարձ ենք կատարել երեխաների իրավունքների պաշտպանության իրավիճակին և օրենսդրական կարգավորումներին։ Երեխաների իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից կառանձնացնեի տեղահանված երեխաների կրթության, սոցիալական ապահովության պատշաճ մակարդակի երախավորման հետ կապված հարցը։ Շարունակվող խնդիրներից է մնում գերածանրաբեռնված դասարաններով դասապրոցեսների կազմակերպումը Ստեփանակերտի դպրոցներում և գերհագեցած մանկապարտեզներում։ Մանկապարտեզներում հասանելի տեղերի խիստ բացակայության պայմաններում մեծ թվով երեխաներ զրկված են այդ հնարավորությունից։ Շարունակվող խնդիրներից է նաև կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների համար կրթության մատչելիության և հասանելիության ապահովման հետ կապված խնդիրները։ Երեխաների իրավունքների պաշտպանության ամբողջական պատկերը հասկանալու համար խորհուրդ կտայի ծանոթանալ մեր զեկույցին։

Ծերերի իրավունքների պարագայում առաջնային կարևորության հարց է շարունակում մնալ Ստեփանակերտի տուն ինտերնատի՝ ըստ նպատակի օգտագործման հարցը, որը պատերազմից հետո ծառայում է որպես ժամանակավոր կացարան տեղահանված անձանց համար։ Այս հարցի վերաբերյալ Կառավարության հետ քննարկումներ ունեցել ենք ու մեր դիրքորոշումն այն է, որ պետք է հնարավորինն արվի տուն ինտերնատի խնամյալների համար պայմաններ ստեղծելու ուղղությամբ։

Եվ իհարկե պետք է նշեմ, որ ադրբեջանական կողմից եկող սպառնալիքները առանձնահատուկ բացասական ազդեցություն են ունենում հասարակության հոգեբանորեն խոցելի խմբերի վրա, որոնց թվում են նաև մանուկները և տարեցները։

Զրույցը`  ԻԼՈՆԱ ԱԶԱՐՅԱՆԻ