Ալիեւը պատրաստվո՞ւմ է նոր պատերազմի

Ար­ցա­խում ա­զե­րի դի­վեր­սանտ­նե­րի կող­մից ոս­տի­կան­նե­րի վրա հար­ձա­կու­մը հաս­կա­նա­լի պատ­ճառ­նե­րով շրջա­նա­ռու­թյան մեջ դրեց այն վար­կա­ծը, թե այս­պի­սով Ա­լի­ե­ւը փոր­ձում է ցույց տալ, թե պատ­րաստ­վում է հար­ձակ­ման: Մի­ան­գա­մայն հնա­րա­վոր է, ա­ռա­վել եւս, որ Ար­ցա­խը զեն­քի ու­ժով ի­րե­նով ա­նե­լու տար­բե­րա­կը Ա­լի­ե­ւի հա­մար այս պա­հին եր­կու-երեք հա­վա­նա­կան քայ­լե­րից մեկն է: Մի­այն թե դի­վեր­սի­ոն հար­ձա­կում ու դրան նա­խոր­դած՝ այլ հատ­վա­ծում ա­զե­րի­նե­րի կրա­կոց­նե­րը պա­տե­րազ­մի նա­խա­պատ­րաստման հետ կա­պե­լը մեկ է­ա­կան թե­րու­թյուն ու­նի. ե­թե Ա­լի­եւն ի­րոք պատ­րաստ­վում է հար­ձակ­ման, ա­պա ին­չո՞ւ պետք է նման գոր­ծո­ղու­թյու­նն­երով դա ի ցույց դնի. պար­զա­պես կհար­ձակ­վի եւ վերջ:

ԻՆՉ Է ՀՈՒ­ՇՈՒՄ ԲԱՔ­ՎԻ ՎԵՐՋԻՆ ԴԻ­ՎԵՐ­ՍԻ­ԱՆ

Այ­սինքն, ա­վե­լի նման է նրան, որ այս դի­վեր­սի­ան Բաք­վի կող­մից ոչ թե հար­ձա­կում սկսե­լու, այլ մեկ ու­րիշ ուղղ­վա­ծու­թյան մե­սիջ է: Ինչ­պի­սի՞, փոր­ձենք հաս­կա­նալ:

Այն, որ մի կող­մից, սա ար­ցա­խա­հա­յու­թյանն ուղղ­ված մե­սիջ է, դա միա­ն­շա­նակ է: Նա­եւ, որ այդ հար­ձա­կու­մով Բա­քուն հեր­թա­կան հար­վա­ծը հասց­րեց ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի վար­կա­նի­շին: Դա այս պա­հին Ա­լի­ե­ւին պե՞տք էր: Դա­տե­լով վեր­ջին զար­գա­ցում­նե­րից՝ թե­րեւս:

Նախ ֆիք­սենք: Այս հար­ձա­կու­մը հա­ջոր­դեց Լավ­րո­վի՝ Բա­քու կա­տա­րած այ­ցին: Ու հի­շեց­նենք, որ Լավ­րո­վին զու­գա­հեռ Բա­քու այ­ցե­լեց նա­եւ Բրի­տա­նի­ա­յի՝ եվ­րո­պա­կան տա­րա­ծաշր­ջա­նի հար­ցե­րով պետ­նա­խա­րար Լե­ո Դո­կեր­տին: Թե ին­չու, կա­րե­լի է կռա­հել այ­ցի մա­սին Twitter-ի իր է­ջում Ադր­բե­ջա­նում Մեծ Բրի­տա­նի­ա­յի դես­պան Ֆեր­գուս Օլ­դի գրա­ռու­մից: Նա նշում է, որ պետ­նա­խա­րա­րը «հար­գել է 1990թ. հուն­վա­րի 20-ին Ադր­բե­ջա­նի խա­ղաղ բնակ­չու­թյան նկատ­մամբ ԽՍՀՄ զոր­քե­րի կող­մից ի­րա­կա­նաց­ված հաշ­վե­հար­դա­րի» հե­տե­ւան­քով զոհ­ված նա­հա­տակ­նե­րի հի­շա­տա­կը: Բնա­կա­նա­բար, դես­պա­նը փոր­ձել է դա բե­րել-կա­պել ներ­կա ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի հետ, թե՝ «Կրեմ­լը նման ի­րա­դար­ձու­թյուն­ներ այժմ ի­րա­կա­նաց­նում է նա­եւ Ուկ­րա­ի­նա­յում»: Թե ի­րա­կա­նում այն ժա­մա­նակ ինչ կա­տար­վեց Սում­գա­յի­թում, դրա­նից հե­տո ինչ է­ին փոր­ձում հա­յե­րի գլխին ա­նել Բաք­վում, եւ ինչ­պես խորհր­դա­յին զոր­քե­րը մի­ջամ­տե­ցին, ի­հար­կե, բրի­տա­նա­ցի դես­պա­նը շատ լավ է հաս­կա­նում: Բայց երբ այդ ա­մե­նը ներ­կա­յաց­նում է նման նեն­գա­փոխ­ված տես­քով, ա­պա դա ար­դեն ոչ թե պատ­մու­թյուն է, այլ՝ քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­ն: Այ­սինքն, որ հենց այդ քա­ղա­քա­կան կուրսն ա­ռաջ տա­նե­լու հա­մար էր բրի­տա­նա­ցի պետ­նա­խա­րար Դո­կեր­տին Բաք­վում, ա­ռաջ տա­նե­լու հա­մար Ադր­բե­ջա­նին՝ ՌԴ-ի հետ բախ­ման տա­նե­լու գործ­նա­կա­նում բա­ցա­հայտ սցե­նա­րը: Իսկ «1990թ. Ադր­բե­ջա­նի խա­ղաղ բնակ­չու­թյան նկատ­մամբ ի­րա­կա­նաց­ված հաշ­վե­հար­դարն» ու «նույն բա­նը այժմ նա­եւ Ուկ­րա­ի­նա­յում ի­րա­կա­նաց­նե­լն» ըն­դա­մե­նը դրա քա­րոզ­չա­կան դե­տալ­նե­րից մեկն է:

Իսկ ա­հա Լավ­րովն իր այ­ցով փոր­ձում էր Բաք­վին հա­կա­ռակն ա­սել՝ գործ չու­նեք, բրի­տա­նա­ցի­նե­րը ձեզ պա­տե­րազ­մի են մղում, սա­կայն հե­տե­ւանք­ներն ան­մի­ջա­կա­նո­րեն դուք եք կրե­լու:

Ի­հար­կե, կու­լո­ւա­րա­յին քննար­կում­նե­րում այս ա­մե­նը մի փոքր այլ տեսք ու­նի՝ բաղ­կա­ցած բա­զում փաս­տարկ­նե­րից եւ հա­կա­փաս­տարկ­ներց: Սա­կայն ի­մաս­տա­յին ա­ռու­մով պատ­կե­րը դա է՝ զու­գա­հե­ռա­բար Ա­լի­ե­ւի ա­ռաջ կրկին դրվեց ա­ռաջ գնա­լու եր­կու սցե­նար՝ բրի­տա­նա­կան եւ ռու­սա­կան, ռուս­նե­րի հետ թշնա­մու­թյան գնա­լու կամ հա­մա­գոր­ծակ­ցե­լու: Իսկ դե­տա­լա­յին ա­ռու­մով դա կա­րող է լի­նել մաս­նա­վո­րա­պես այս տես­քով՝ Ա­լի­ե­ւը բրի­տա­նա­կան տար­բե­րա­կով փոր­ձում է ու­ժով լու­ծել Ար­ցա­խի հար­ցը, ո­րը նշա­նա­կում է նա­եւ հար­ված խա­ղա­ղա­պահ­նե­րին: Կամ ռու­սա­կան տար­բե­րա­կով՝ Ար­ցա­խի թե­ման թող­նում է ա­պա­գա­յին՝ ըն­դու­նե­լով այն­տեղ ռու­սա­կան զո­րախմ­բի եր­կա­րա­ժամ­կետ ներ­կա­յու­թյան թե­ման: Իսկ ա­վե­լի ընդ­լայն­ված տար­բե­րա­կով, այս ա­մե­նը գնում-հաս­նում է հայ-ադրբե­ջա­նա­կան, ի­րա­նա-ադրբե­ջա­նա­կան, նա­եւ՝ ի­րա­նա-իսրա­յե­լյան  հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի դաշտ, նե­րա­ռում է Թուր­քի­ա­յի գոր­ծո­նը:

Ի­հար­կե, ռու­սա­կան տար­բե­րակն Ա­լի­ե­ւի հա­մար ե­ղել եւ մնում է ան­ցան­կա­լի: Դրա­նով նա այդ­պես էլ չի կա­րո­ղա­նում լու­ծել Ար­ցա­խի եւ այն­տեղ գտնվող ռու­սա­կան զոր­քե­րի խնդի­րը: Ա­ռանց բախ­ման գնա­լու՝ դրան հասն­լու այլ սխե­­մա Ա­լի­ե­ւի տրա­մադ­րու­թյան տակ կար: Խոս­քը՝ Նի­կո­լի այն քա­րոզ­չա­կան տրյու­կի մա­սին է, ըստ ո­րի՝ Բաք­վի հետ պետք է բա­նակ­ցի Ստե­փա­նա­կեր­տը: Վեր­ջին օ­րե­րին դա նա­եւ սկսել էր տե­ղից շարժ­վել՝ ար­դեն ինչ-որ պատ­վի­րա­կու­թյուն­նե­ր է­ին ստեղծ­վել, հան­դի­պում է­ին, հար­ցեր քննար­կում: Բայց ա­հա դի­վեր­սի­ա­յի նա­խօ­րե­ին հնչեց Ա­րա­յիկ Հա­րու­թյու­նյա­նի մի­ան­շա­նակ հայ­տա­րա­րու­թյու­նը, ըստ ո­րի՝ նման ձե­ւա­չա­փով կա­րող են քննարկ­վել բա­ցա­ռա­պես տեխ­նի­կա­կան, հու­մա­նի­տար բնույ­թի եւ են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րին վե­րա­բե­րող հար­ցեր: Նա­եւ, որ. «Արցա­խի կար­գա­վի­ճա­կին վե­րա­բե­րող բա­նակ­ցու­թյուն­ներ կա­րող են տե­ղի ու­նե­նալ մի­այն մի­ջազ­գայ­նո­րեն ճա­նաչ­ված ձե­ւա­չա­փով եւ Ար­ցա­խի ժո­ղովր­դի ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­վուն­քի ի­րաց­ման մի­ջո­ցով»:

Ա­ԼԻ­ԵՎՆ ԸՆ­ԴԱ­ՄԵ­ՆԸ «ԱՏԱՄ ՑՈՒՅՑ ՏՎԵՑ»

Այս եր­կու գոր­ծոն­նե­րը` ռու­սա­կան զոր­քի պահ­պան­ման մո­տեց­ման վե­րա­հաս­տա­տու­մը Լավ­րո­վի կող­մից ու Ար­ցա­խի դիր­քո­րո­շու­մը (որը, ի դեպ, նո­րից բխում է ռու­սա­կան զոր­քի առ­կա­յու­թյու­նից, հա­կա­ռակ դեպ­քում Ա­լի­ե­ւը դեռ 2020թ.-ին կվերց­ներ Ստե­փա­նա­կեր­տը), կա­րող էր Ա­լի­ե­ւի հա­մար շար­ժա­ռիթ դառ­նար` վեր­ջին դի­վեր­սի­ոն հար­ձակ­ման հա­մար: Ա­ռա­վել եւս, երբ կան նա­եւ բրի­տա­նա­կան, ա­սել է թե՝ նա­եւ  իս­րա­յե­լա­կան  հոր­դոր­նե­րը:

Սա­կայն նա­եւ այս ա­մե­նը դեռ փաս­տարկ չէ, որ Ա­լի­եւն այս դի­վեր­սի­ա­յով փոր­ձում է ցույց տալ, թե պա­տե­րազմ է սկսում: Սա կա­րե­լի է ան­վա­նել հեր­թա­կան հար­ված խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի հե­ղի­նա­կու­թյա­նը` Մոսկ­վա­յին ցույց տա­լու հա­մար, թե Լավ­րո­վի այցն անպ­տուղ էր: Կամ ճնշում ար­ցախ­ցի­նե­րի վրա, թե` թո­ղեք-հե­ռա­ցեք: Բայց ոչ պա­տե­րազ­մի նա­խեր­գանք. դա ցույց տալ, կրկնում ենք, Ա­լի­ե­ւին պետք չէ. պար­զա­պես կհար­ձակ­վի, եւ վերջ: Նա­եւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ ե­թե այդ­պես էլ չի կա­րո­ղա­նում հաս­նել խա­ղա­ղա­պահ­նե­րին հե­ռաց­նե­լուն, ա­պա հար­ձա­կումն Ար­ցա­խի վրա կնշա­նա­կի նա­եւ հար­ձա­կում խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի վրա: Ընդ ո­րում, Մոսկ­վա­յի հա­մար դա մո­տա­վո­րա­պես նույն բանն է, ե­թե, օ­րի­նակ, Ուկ­րա­ի­նան կամ Մոլ­դո­վան հար­ձակ­վեն Մերձդ­նեստ­րի վրա: Մերձդ­նեստ­րի կա­պակ­ցու­թյամբ ե­ղել է մի­ան­շա­նակ հայ­տա­րա­րու­թյուն` Ռու­սաս­տա­նը դա կընկա­լի, որ­պես հար­ձա­կում իր վրա, եւ դա Ա­լի­ե­ւի հա­մար եւս պետք է որ ցու­ցիչ լի­նի:

Ճիշտ է, կա նա­եւ Նի­կո­լի գոր­ծո­նը, ո­րը Գեր­մա­նի­ա կա­տա­րած այս այ­ցի շրջա­նակ­նե­րում խո­սեց նա­եւ Լա­չի­նում եւ Ար­ցա­խում մի­ջազ­գա­յին դի­տորդ­ներ տե­ղա­կա­յե­լու մա­սին, եւ դժվար չէ հաս­կա­նալ, թե դրա տակ ինչ նկա­տի ու­նի: Ընդ ո­րում, այս մա­սին ա­ռա­ջին ան­գամ չէ, որ խոս­վում է, սա­կայն դրան գործ­նա­կան տեսք տա­լու հա­մար է­լի նախ պետք է լու­ծել ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի հար­ցը, ո­րոնք ոչ մի դիտոր­դի էլ Ար­ցախ եւ Լա­չի­նի մի­ջանցք չեն թող­նի, ին­չի մա­սին պարզ ակ­նարկ ե­ղել է:

Այս ա­մե­նից զատ, Նի­կո­լը եւս Գեր­մա­նի­ա­յում փոր­ձում էր հա­մա­ռո­րեն ա­ռաջ տա­նել թե­զը, թե` «Մենք այ­սօր մեր երկ­րի անվ­տան­գու­թյու­նը ե­րաշ­խա­վո­րել ենք»: Ի­հար­կե, բա­ցի տա­րաբ­նույթ այլ են­թադ­րու­թյուն-եզրա­կա­ցու­թյուն­նե­րի, այս հայ­տա­րա­րու­թյան տակ կա­րե­լի է նա­եւ նման ի­մաստ տես­նել` ռու­սա­կան անվ­տան­գու­թյան հո­վա­նո­ցը Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գու­թյու­նը չի ե­րաշ­խա­վո­րում: Նա­եւ, սա նման է ներ­հա­յաս­տա­նյան հար­թա­կում այն մտո­րում­ներն ա­ռաջ տա­նե­լուն, որ թե «երաշ­խա­վոր­ված չէ», ու­րեմն պետք է ա­մեն գնով եւ հն­արա­վո­րինս ա­րագ Ա­լի­ե­ւի պա­հան­ջած «խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նա­գի­րը» կնքել, Ար­ցա­խի «120 հա­զար բնակ­չին թող­նել` Հա­յաս­տա­նի 3 մի­լի­ո­նին փրկե­լու հա­մար» եւ այլն: Բայց մեկ է, այս ա­մե­նը Ա­լի­ե­ւի ցան­կա­ցածը` ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի հե­ռա­նա­լը չեն տա­լիս: Ա­ռա­վել եւս, որ Մոսկ­վան ար­դեն ու­ղիղ տեքս­տով Նի­կո­լի հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը «թող­նում է նրա խղճին»:

ՄԵՐՁԴ­ՆԵՍՏ­ՐԻ Օ­ՐԻ­ՆԱ­ԿԸ

Ար­դյուն­քում, ե­թե ըն­դու­նենք, որ վեր­ջին դի­վեր­սի­ան Լավ­րո­վի այ­ցի ֆո­նին «ատամ ցույց տա­լու» պես մի բան էր, նա­եւ բրի­տա­նա-իսրա­յե­լյան ուղ­ղու­թյա­նն ակ­նարկ, թե, տե­սաք, ձեր խոս­քից չե­լանք, մեկ է, հար­ցեր են մնում այդ դի­վեր­սի­ա­յի է­ֆեկ­տի­վու­թյան մա­սով: Այ­սինքն, թե­եւ հիմ­նա­կան սցե­նա­րը նկա­րագր­վում է այս­պես, թե ա­զե­րի­նե­րը հար­ձակ­վե­ցին, հե­տո հայ­կա­կան ու­ժե­րը թի­կուն­քից ե­կան եւ նրանց պատ­ժե­ցին, ա­զե­րի­ներն էլ եր­կու զոհ տա­լով, փա­խան, սա­կայն ի­րա­կա­նու­թյու­նը մի փոքր այլ է: Ար­դեն շրջա­նառ­վում են տե­սա­նյու­թեր, որ դեռ ա­զե­րի­նե­րը չհե­ռա­ցած, դեպ­քի վայ­րում է­ին խա­ղա­ղա­պահ­նե­րը` զրա­հա­տեխ­նի­կա­յով: Նույն տե­սագ­րու­թյու­ննե­րը, ե­թե նա­եւ մաս­նա­գետ­նե­րը նա­յեն, կվստա­հեց­նեն, որ ար­ված է ա­նօ­դա­չու­նե­րի կի­րառ­մամբ, ո­րոնք ֆիք­սել են ա­զե­րի­նե­րի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը: Եվ ա­հա, կան նա­եւ տվյալ­ներ, որ ի­րա­կա­նում ա­զե­րի­ներն ու­նե­ցել են ոչ թե եր­կու, այլ առն­վազն 8-10 զոհ: Նա­եւ, որ հիմ­նա­կան մա­սը զոհ­վել է ար­կե­րի բե­կոր­նե­րից: Դրան գու­մա­րենք ա­նօ­դա­չու­նե­րի կի­րառ­ման եւ ա­զե­րի­նե­րի տե­ղա­շար­ժի հստակ ֆիքս­ման փաս­տը, եւ կաս­կած չի մնում, թե ինչ­պես են զոհ­վել ա­զե­րի­նե­րի հիմ­նա­կան մա­սը:

Ե­թե Բա­քուն ու­զում էր «ատամ ցույց տալ», ա­պա ե­ղավ պա­տաս­խան` «ատամ­ներդ կփշրվեն»: Ընդ ո­րում, ռազ­մա­կան տե­սան­կյու­նից Ա­լի­ե­ւի հիմ­նա­կան խնդիրն ա­մե­նե­ւին էլ 2000-ի չափ խա­ղա­ղա­պահ­նե­րը չեն: Օ­րի­նակ, ե­թե ռուս­նե­րի կաս­պյան նա­վա­տոր­մը իր տե­ղա­կայ­ման  վայ­րից կա­րող է հար­վա­ծել Կի­ե­ւին, ա­պա ի՞նչ վի­ճա­կում կհայտն­վի, ա­սենք, ադր­բե­ջա­նա­կան նավ­թա­գա­զա­յին հա­մա­կար­գը, ե­թե ՌԴ-ն ի­րոք Մերձդ­նեստ­րի օ­րի­նա­կով հա­մա­րի, որ Ար­ցա­խի վրա հար­ձակ­վե­լով, Ադր­բե­ջա­նը հար­ձակ­վել է Ռու­սաս­տա­նի վրա: Ե­թե ապ­րում ենք այն ժամանակ­նե­րում, որ ա­մե­րի­կա­ցի­ներն «Հյու­սի­սա­յին հոսք» են պայ­թեց­նում, նույն ԱՄՆ-ում քրո­նո­մետ­րի ճշգրտու­թյամբ քի­մի­ա­կան գոր­ծա­րան­ներ են այր­վում, եւ գնացք­ներ թռչում գծե­րից դուրս, ա­պա մի՞թե մի քա­նի «քոռ հրթիռ» չեն կա­րող Բաք­վի նավ­թա­հո­րե­րի ուղ­ղու­թյամբ թռչել:

Ի­հար­կե, մե­կու­կես տա­րուց Ադր­բե­ջա­նը կա­րող է պաշ­տո­նա­պես պա­հան­ջել Ռու­սաս­տա­նից, թե` ժամ­կե­տը լրա­ցավ, խա­ղա­ղա­պահ­նե­րին տա­րեք: Բայց նախ` նման պա­հանջ նույն Մերձդ­նեստ­րի մա­սով Մոլ­դո­վան եւս ՌԴ-ին ներ­կա­յաց­նում է, ու ի՞նչ: Գու­մա­րած, մե­կու­կես տա­րուց ուկ­րա­ի­նա­կան պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քը հաս­տատ ցույց կտա նա­եւ Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում ի­րա­կան վի­ճա­կը, այդ թվում, թե ում զոր­քե­րը կմնան:

ՔԵ­ՐՈԲ ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ