ՈՒՐԵՄՆ ՈՐՏԵ՞Ղ ԿԱՐՈՂ Է ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ «ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐԸ»
Վերլուծություն
Նիկոլականներն այս օրերին ակտիվորեն գովազդում են, որ «խաղաղության պայմանագիր» կոչված փաստաթուղթը մեծապես ձեռնտու է Հայաստանին: Նաեւ, որ Ալիեւը հիմա ապատեղեկատվական սադրանքների է գնում, որպեսզի այն չստորագրի:
ԱՄԵՐԻԿՅԱՆ ՀԱՐԹԱԿԸ
Այդ կարգի քարոզներին, իհարկե. լուրջ վերաբերվել պետք չէ: Այն պարզ պատճառով, որ եթե Բաքուն չցանկանար, հաստատ այդ փաստաթուղթը վերջնական տեսքի չէր գա: Ավելին, այդ վերջնական տեսքի մասին հայտարարություններից հետո անգամ Ալիեւը բացահայտ հայտարարում է, որ դեռ ունի մի շարք նախապայմաններ, այլապես չի ստորագրելու: Կարճ ասած, եթե ինչ-որ բան Հեյդարովիչին չբավարարի, նա առանց սադրանքներ սարքելու էլ պարզապես կարող է չստորագրել, առանց դրա համար կեղծ բաներ մոգոնելու:
Մյուս կողմից, նիկոլյան ռեժիմի քարոզները, թե այդ փաստաթուղթը ձեռնտու է Հայաստանին, իհարկե, սովորական կեղծիք է: Դրանում համոզվելն էլ դժվար չէ. եթե այդքան լավ փաստաթուղթ լիներ, նիկոլականները դրա ամեն մի կետի շուրջ արդեն իսկ ճոխ շոուներ սարքած կլինեին:
Ամեն դեպքում, այդքանով հանդերձ, մեկ բան այս պահին էլ հաստատ է. մի քիչ այս, մի քիչ այն կողմ, սակայն ներկա իրավիճակում նման «խաղաղության պայմանագիրը» նոր պատերազմի միակ այլընտրանքն է, թեեւ՝ ոչ վերջնական երաշխիքը: Այսինքն, այն բոլոր կորուստները, որոնք ունեցել ենք նիկոլյան ռեժիմի պատճառով, հետ բերել հնարավոր է միայն ռազմական միջոցներով: Նաեւ Ալիեւի տեսանկյունից. եթե ինչ-որ նոր խոշոր բան է ուզում ստանալ, ապա դա կարող է անել միայն ռազմական ճանապարհով: Իհարկե, աշխարհը դեռ խառը վիճակում է, ռազմական լուծումներ այս պահին տեսնում ենք տարբեր հատվածներում: Մյուս կողմից, հիմնական ուժերին պե՞տք է կովկասյան տիրույթում եւս մեկ պատերազմ՝ իր անորոշություններով հանդերձ: Թերեւս, հենց այս վերջին գործոնն է, որ ոչ միայն Նիկոլի, այլեւ՝ Ալիեւի համար է «խաղաղության պայմանագիր» կոչվածը, իր մի քիչ այս, մի քիչ այն կողմով հանդերձ դարձնում ընդունելի, եթե ոչ՝ պարտադրանք: Բայց ահա, այդ փաստից բխում է հիշատակված շատ պարզ հարցը՝ իսկ որտե՞ղ է ստորագրվելու (եթե, իհարկե, բանը հասնի դրան) այդ փաստաթուղթը՝ դրանից բխող ողջ աշխարհաքաղաքական իմաստով հանդերձ:
Մինչ ԱՄՆ-ում տեղի ունեցած այս փոփոխությունները, կար պայմանագրի ստորագրման երկու հիմնական եւ մեկ «չեզոք» տարբերակ: Հիմնականներից՝ Վաշինգտոնն (Բրյուսելը) էր, երկրորդը՝ Մոսկվան: Այսինքն, այդ երկու հիմնական խաղացողներից ո՞վ էր լինելու այդ պայմանագրի «քավորը», դա էլ հուշում կդառնար, թե հարավկովկասյան աշխարհաքաղաքական վեկտորն իր ուղղվածության մեջ է հայտնվելու: Եվ «չեզոք» տարբերակը, որ պայմանագիր կարող էր ստորագրվել նաեւ առանց որեւէ «քավորության», ասենք սահմանի Իջեւանի հատվածում, որտեղ սովորաբար իրենց հանդիպումներն են անում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի փոխվարչապետները: Եվ այդ դեպքում դեռ չլուծված կմնար աշխարհաքաղաքական վեկտորի թեման՝ պահպանելով դեպի Թուրքիա որոշակի ուղղվածություն:
Ներկայումս ունենք նման պատկեր: ԱՄՆ-ն, ըստ էության, նման հայտ գոնե այս պահի դրությամբ չի ներկայացնում: Որոշ աղբյուրներ օրերս հայտնեցին, որ Մոսկվայում Թրամփի հատուկ ներկայացուցիչ Սթիվեն Ուիտկոֆը, Պուտինի հետ հանդիպումից հետո, մեկնել է Բաքու: Դրանից զատ, նախօրեին ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Մայքլ Ուոլցն անդրադարձավ «խաղաղության համաձայնագրին»՝ գրելով. «Հարավային Կովկասում հակամարտությունը պետք է ավարտվի: Այս շաբաթ ես զրուցեցի Ադրբեջանի նախագահ Ալիեւի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական պարոն Հիքմեթ Հաջիեւի հետ… Ես ասացի նրան, որ մենք այժմ պետք է ավարտենք այս խաղաղության համաձայնագիրը, ազատ արձակենք բանտարկյալներին…»: Սրանք գործնականում այն միակ ազդակներն են, որ Թրամփի վարչակազմն ինչ-որ ձեւով փորձում է հետաքրքրվել հարավկովկասյան իրողություններով, եւ սրանցում «խաղաղության պայմանագիրը» Վաշինգտոնում ստորագրելու տարր տեսանելի չէ:
Բացառվում է նաեւ Բրյուսելի տարբերակը: Թեկուզեւ հաշվի առնելով, որ «խաղաղության պայմանագրի» վերջին չլուծված կետերից մեկն էլ եվրադիտորդներին հեռացնելն էր, եւ այդ կետը հայտարարվեց լուծված: Այսինքն, եթե մինչ այս Եվրոպան գործնականում միայն այդ կերպ էր որոշակի դեր պահպանում հարավկովկասյան ուղղությամբ, հիմա նա դրանից եւս զրկվելու է: Ու դա կարելի է հասկանալ. Եվրոպան ներկայումս այն կարգի խորը ճգնաժամի մեջ է մտել, որ կովկասյան ուղղությամբ ինչ-ինչ դիրքեր պահելու մասին մտորումներն անգամ պարզապես անիմաստ են:
Այսպիսով, նախկին տարբերակներից այս պահին մնում է երկու հիմնականը: «Չեզոք» տարբերակը, իհարկե, ինչպես եւ նախկինում, հիմա էլ ունի փոքր հավանականություն, եւ դեռ չբացառենք:
ՄՈՍԿՈՎՅԱՆ ՀԱՐԹԱԿԸ
Մյուս՝ Մոսկվայի տարբերակն այս փուլում բավականին աչքի ընկավ: Նախ, բառացիորեն հաջորդ օրը, երբ հայտարարվեց «խաղաղության պայմանագրի» պատրաստ լինելու մասին, Նիկոլը շտապեց զանգել Պուտինին: Կրեմլի պաշտոնական հաղորդագրության համաձայն, զրույցն ունեցել է այս տեսքը. «Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղության պայմանագրի տեքստի հաստատման ավարտի եւ այս կարեւոր փաստաթուղթը ստորագրելու Երեւանի պատրաստակամության մասին։
Վլադիմիր Պուտինն այս կապակցությամբ ընդգծել է, որ Ռուսաստանը միշտ աջակցել եւ շարունակում է աջակցել հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորմանը՝ ի շահ Անդրկովկասյան տարածաշրջանում անվտանգության, կայունության եւ կայուն սոցիալ-տնտեսական զարգացման։ Այս նպատակներին հասնելու համար ե՛ւ Հայաստանը, ե՛ւ Ադրբեջանը միշտ կարող են հույս դնել ռուսական կողմից ցանկացած հնարավոր օգնության վրա։
Անդրադարձ է կատարվել նաեւ ռուս-հայկական փոխշահավետ հարաբերությունների հետագա զարգացման որոշ հարցերի։
Հայաստանի վարչապետը հաստատել է, որ ընդունում է Ռուսաստանի նախագահի հրավերը եւ մասնակցելու է մայիսի 9-ին Մոսկվայում կայանալիք հոբելյանական միջոցառումներին՝ նվիրված Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթանակի 80-ամյակին»:
Ըստ էության, սա նշանակում է, որ ռուսական հարթակում այդ պայմանագիրը ստորագրելու առաջարկը մնում է ուժի մեջ: Եվ որ պակաս հետաքրքիր չէ, դրանից հետո նաեւ խոսել են հայ-ռուսական «փոխշահավետ հարաբերություններից», եւ այնքան հաջող, որ Նիկոլը միանգամից հաստատել է՝ մայիսի 9-ին կլինի Մոսկվայում:
Ու այստեղ չմոռանանք, որ մայիսի 9-ի այդ մասշտաբային միջոցառումը, բացի պատմականից, այս անգամ իր հիմքում ունի մեկ այլ իմաստ եւս: Այսինքն, գոնե Մոսկվայի պատկերացմամբ, այդ օրը Կարմիր հրապարակում ներկայացված կլինեն այն երկրները, ովքեր իրենց տեսնում են համաշխարհային բարիկադների նույն կողմում:
ՄԱՅԻՍԻ 9-ԻՆ` ՄՈՍԿՎԱՅՈՒՄ
Նիկոլի այդ զանգը Մոսկվա, իհարկե, միանգամայն սպասելի էր: Առավել եւս, այն բանից հետո, երբ անգամ Թուրքիայում, ինչպես պարզվեց, նրանով առանձնապես հետաքրքրված չեն:
Սակայն կա մեկ այլ ինտրիգ. իսկ Ալիեւը կցանկանա՞ գնալ մոսկովյան հարթակ: Ժամանակին նա այդ մասին շատ էր խոսում: Բայց ինքնաթիռի կործանման սկանդալային պատմությունից հետո, երբ Հեյդարովիչը սկսեց աստիճանաբար շարժվել դեպի հակառուսական ուղղություն, հարցերը շատ են: Առավել եւս, որ Իսրայելում արդեն բացահայտ են քարոզում, թե Ադրբեջանն իրենց դաշնակիցն է, եւ կփորձեն ԱՄՆ-ի մասնակցությամբ եռադաշինք ձեւավորել, ինչի հետ կապված նաեւ Ալիեւից էր ակնարկներ հնչում: Այսինքն, թեմա տեղափոխվում է այլ հարթություն՝ իսկ Թրամփը կցանկանա՞ հարավկովկասյան հարթակում Ռուսաստանի հետ պահպանել այն շիկացած հարաբերությունները, որոնք կային Բայդենի ժամանակ: Այս հարցին դեռ կհասնենք: Բայց մինչ այդ, հիշենք օրերս Կրեմլից հնչեցրած մեկ այլ ուշագրավ տեղեկություն:
Այսպես, օրերս Կրեմլի մամուլի ծառայությունը հայտնեց, որ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն եւ Տաջիկստանի նախագահ Էմոմալի Ռահմոնը, ովքեր ոչ պաշտոնական հանդիպում էին անցկացնում, հեռախոսով կապ են հաստատել Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի հետ. «Տեղի է ունեցել ջերմ, բարեկամական զրույց, որի ընթացքում ղեկավարները քննարկել են միջպետական հարաբերությունների հետագա զարգացմանն առնչվող մի շարք հրատապ հարցեր: Պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել հանդիպել մայիսի 9-ին Մոսկվայում՝ Հայրենական մեծ պատերազմում տարած հաղթանակի 80-ամյակին նվիրված տոնական միջոցառումների ժամանակ»,- ասված է հայտարարության մեջ։
Կրեմլի հիշատակված հայտարարությունը, իհարկե, «տարօրինակ» տեսք ունի: Ստացվում է այսպես. երեք ղեկավարներով իրենց համար զրուցում էին, հանկարծ, չգիտես ինչու, հիշեցին Ալիեւին, զանգեցին, նա էլ ուրախացավ, թե՝ մայիսի 9-ին կգամ, կհանդիպենք-կխոսենք: Բայց ինչո՞ւ հիշեցին Ալիեւին, ով «նեղացած» էր Պուտինից, թեեւ դրա պատճառով տհաճ վիճակի մեջ է ընկել: Այսինքն, գործնականում արդեն հաստատված է, որ ինքնաթիռի կործանման պատմությունը սարքել էին բրիտանացիները՝ ուկրաինացիների միջոցով: Ու հիմա Ալիեւը պետք է իր արածի համար պատասխան տա, բայց նաեւ՝ բրիտանացիներից «պատասխան պահանջելով»: Եվ ի՞նչ է ստացվում, Լուկաշենկոն եւ Ռահմոնը միջնորդել են, որ Պուտինը տեղի ունեցածը «մոռանա՞». նման է: Իսկ հանուն ինչի՞ Պուտինը կարող է նման լկտի պահվածքը «մոռանալ»…
Սրանով հանդերձ, նաեւ ֆիքսենք գլխավորը. մայիսի 9-ին ոչ միայն Նիկոլը, այլ նաեւ Ալիեւն է լինելու Մոսկվայում, ինչն արդեն իսկ աշխարհաքաղաքական դիրքորոշման մասին ինդիկատորի տեսք ունի: Իսկ ինչո՞վ հարմար առիթ չէ ««խաղաղության պայմանագիր» ստորագրելու համար…