44-օրյա պատերազմի «ճարտարապետը» Իսրայելն էր. Մուշեղ Խուդավերդյան

Հայ-թուրքական հարաբերությունների ներկայիս փուլն առավել քան երբեւէ, ուղիղ առնչություն ունեն Հայաստան-Ադրբեջան բանակցային գործընթացի հետ: Ըստ այդմ՝ հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացումն ուղիղ կախվածության մեջ է Ադրբեջանի հետ պայմանավորվածություններից: Այս մասին «Իրավունքը» զրուցել է թուրքագետ-միջազգայնագետ ՄՈՒՇԵՂ ԽՈՒԴԱՎԵՐԴՅԱՆԻ հետ:

— Հայաստան-Թուրքիա սահմանին տեղի ունեցավ երկու երկրների միջեւ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի հատուկ ներկայացուցիչներ Ռուբեն Ռուբինյանի եւ Սերդար Քըլըչի 5-րդ հանդիպումը: Ինչպիսի՞ ակնկալիքներ կարելի է ունենալ այս հանդիպումից:

— Քանի դեռ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները չեն կարգավորվել, ապա հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին խոսելն անիմաստ է: Եթե նույնիսկ ինչ-որ փոքրիկ բաներ են պայմանավորվում, ինչ-որ կամուրջներ են վերանորոգում, կամ երրորդ երկրների քաղաքացիներին են ճանապարհ տալիս՝ դա ընդհանրապես էական չէ: Քանի դեռ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները չեն կարգավորվել՝ հայ-թուրքական հարաբերությունները հաստատ չեն կարգավորվելու:

— Ադրբեջանի առկա հռետորաբանությունից կարելի՞ է ենթադրել, որ Բաքուն կարող է նախապատրաստվել Հայաստանի նկատմամբ նոր ուժային ճնշումների: Հայաստանը այս իրավիճակում պատրա՞ստ է դիմակայության:

— Ներկայիս իրավիճակում սահմաններին բավական նշանակալի կուտակումներ են: Դա` պաշտոնական տվյալների համաձայն: Սյունիքը երկու կողմից սեղմված է՝ թե՛ Նախիջեւանի կողմից, թե՛ Արցախի: Ադրբեջանական հատուկ նշանակության ջոկատները մշտապես զորավարժություններ են անում սահմանին: Այսինքն` մի ձեռքով բանակցում, մյուս կողմից պատերազմի է պատրաստվում, եթե իր պահանջները չկատարվեցին: Ադրբեջանական լրատվամիջոցներում Զանգեզուրն արդեն համարվում է Ադրբեջանի Արեւելյան Զանգեզուրի շրջան:

Իսկ ադրբեջանցի վերլուծաբանները հոդված գրելիս նշում են, որ Զանգեզուրը պետք է համարել Ադրբեջանի մաս: Այսինքն՝ Ադրբեջանն արդեն իր ժողովրդին պատրաստում է նրան, որ հաջորդը Զանգեզուրն է: Մյուս կողմից էլ «Խաղաղության պայմանագրի» խոսակցություններ են տարվում:

— Թուրքիայի նախագահի խոստովանությունը՝ Արցախի դեմ պատերազմ սանձազերծելու եւ Արցախ ներխուժման գործում ուղիղ մասնակցություն ունենալու վերաբերյալ հունից հանել է Բաքվին: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

— Խնդիրն այստեղ այն է, որ Արցախի 44-օրյա պատերազմում Ադրբեջանը միայնակ չէր: Ադրբեջանական բանակին մարզել են ինչպես թուրք, այնպես էլ հրեա մասնագետները: Եթե այսպես վերցնենք, ապա 44-օրյա պատերազմի «ճարտարապետը» Իսրայելն էր, քանի որ իսրայելական հատուկ ծառայությունները մեծ դեր են ունեցել ադրբեջանական կողմի հաղթանակում: Սակայն դա բնավ չի նսեմացնում Ադրբեջանի հաղթանակը, քանի որ դա իսկապես Ադրբեջանի հաղթանակն է:

— Ադրբեջանից մեկնաբանելով Էրդողանի հայտարարությունը՝ այն որակել են հիմքերից զուրկ` նշելով, որ Թուրքիան ու Պակիստանը միայն քաղաքական աջակցություն են ապահովել 44-օրյա պատերազմում: Համամի՞տ եք այս մտքին:

— Ադրբեջանը ներկայացնում է նաեւ հրեական ծառայություններ, քանի որ ադրբեջանական թե՛ բանակը, թե՛ հատուկ ծառայությունները սերտորեն ձուլվում են հրեական կողմին: Այսինքն՝ Ադրբեջանի լեզվով խոսում է Իսրայելը, իսկ Էրդողանն այսօր Իսրայելի համար առաջին թշնամին է: Այո՛, Ադրբեջանը Թուրքիայի հետ ունի դաշնակցային հարաբերություններ, սակայն այստեղ խնդիր կա, որ ներկայումս թուրքական բանակը՝ Հայաստանի եւ Իրանի հետ սահմանին զորավարժություններ է կատարում: Պետք է նշեմ, որ դա հրեաներն են անում՝ հրեական հատուկ ծառայությունների ներգրավմամբ եւ նրանց հետ համագործակցելով, ինչին Էրդողանը դեմ է:

Իսկ դեմ է, քանի որ նրա առաջնային խնդիրը, հենց ռուսական հատուկ ծառայությունների դրդմամբ, Թուրքիային կամաց-կամաց արեւմտյան ազդեցությունից պոկելն ու դեպի Ռուսաստան տանելն է: Սա հենց Էրդողանի խնդիրն է: Ներկա պայմաններում, եթե Էրդողանը վարում է այդպիսի քաղաքականություն՝ իհարկե, առաջացնում է Իսրայելի եւ Ադրբեջանի, ինչպես նաեւ Արեւմուտքի զայրույթը:

— Իսկ Թուրքիա-Իսրայել պատերազմ կարո՞ղ է լինել, եւ եթե՝ այո, ապա ինչպիսի՞ անդրադարձ կունենա մասնավորապես Հայաստանի վրա:

— Թուրքիա-Իսրայել պատերազմը ես բացառում եմ: Թուրքիան, անկախ նրանից, թե իր ղեկավարն ով է, պետք է հիշել, որ համարվում է նաեւ Հյուսիսատլանտյան դաշինքի անդամ: Դա էլ իր հերթին արդեն նախատեսում է պարտավորություններ: Այսինքն` այդ դաշինքի անդամն իրավունք չունի ինքնուրույն կերպով հարձակվել մի երկրի վրա, որը փայլուն հարբերություններ ունի Հյուսիսարեւելյան դաշինքի հետ: Էրդողանն էլ այս հարցում ռուսների, իրանցիների, չինացիների թելն է թելում: Այսինքն՝ փորձում է հակահրեական գործունեություն ծավալել, քանի որ նույն Թուրքիայում այսօր ընդդիմությունը՝ Գորշ գայլերը, քեմալականները եւ այլք, ամբողջովին հրեաների հետ հարաբերությունների խորացման կողմնակից են: Այսինքն` Թուրքիայի ընդդիմությունը կողմնակիցն է հրեաների հետ էլ առավել սերտ հարաբերությունների կարգավորմանը, իսկ Էրդողանի կուսակցությունը, Գորշ գայլերը՝ նրանք կողմնակից են ոչ այդ հարաբերությունների:

Հետեւաբար, շատ երկրներում նույն պայքարն է: Տեսեք, նույն հրեաները Ալիեւին մեղադրում են ռուսների հետ ջերմ հարաբերություններ ունենալու մեջ, բայց տեսեք` արդեն նույն Ալիեւն էլ է հակաէրդողանական: Այսինքն` Ալիեւն էլ հասկանում է, որ էլ չի կարողանում անել իր քայլերը: Նույնիսկ նույն Իսրայելում այսօր այդ խնդիրը կա: Այստեղ այլ հարց էլ կա, Իսրայելի ընդդիմությունը՝ Բենեթի գլխավորությամբ, հենց պատերազմի խորհրդանիշն են: Բենեթի ուժերը, ներկայումս Իսրայելի ամբողջ ընդդիմությունը կողմ են, որպեսզի Իսրայելը պատերազմ սկսի Իրանի դեմ, որպեսզի պատերազմով լուծի բոլոր հարցերը:

ԴԻԱՆԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ