Ինչ են ուզում անգլոսաքսերն Իրանից

Ի­րանն ան­ցավ հա­կա­պե­տա­կան ան­կար­գու­թյու­ննե­րի նկատ­մամբ ա­մե­նա­կոշտ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րին: Այս­պես, Թեհ­րա­նի դա­տա­րա­նը հա­կա­կա­ռա­վա­րա­կան ցույ­ցե­րի մաս­նակ­ցի հա­մար կա­յաց­րել է ա­ռա­ջին մա­հա­պատ­ժի վճի­ռը: Եվս հինգ հո­գի այս պա­հին դա­տա­պարտ­վել են հին­գից տա­սը տար­վա ա­զա­տազրկ­ման:

ՎԱՇԻՆԳՏՈՆԸ ՀԱՐՁԱԿՎՈՒՄ Է

Իր այս քայ­լով Ի­րա­նը եւս մեկ ան­գամ ցույց տվեց, որ ա­մե­նե­ւին էլ չի պատ­րաստ­վում սպա­սել, որ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը, ո­րոնք ար­դեն բա­ցա­հայ­տո­րեն են ցույց տա­լիս, որ այդ ա­մենն ի­րենց կազ­մա­կեր­պածն է, Ի­րա­նից երկ­րորդ Սի­րի­ա սար­քեն: Նա­եւ, որ Թեհ­րանն ու­նի բա­վա­րար ռե­սուրս­ներ ոչ մի­այն ներ­քին ի­րա­վի­ճա­կը, այլ նա­եւ ար­տա­քին սահ­ման­նե­րը վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ պա­հե­լու հա­մար: Ար­դյուն­քում, ամ­բողջ հարցն այս է դառ­նում՝ իսկ ԱՄՆ-ն կա­րո՞ղ է իր հա­մար նա­խընտ­րե­լի վեր­ջա­բա­նի հասց­նել Ի­րա­նի դեմ այս ար­շա­վը: Ընդ ո­րում, որ այս հար­ցադ­րումն ա­մե­նա­ուղ­ղա­կի ձե­ւով կապ­ված է նա­եւ Հա­յաս­տա­նի հետ, հասկանալի է:

Ա­մե­րի­կյան այս սցե­նա­րը, սա­կայն, գո­նե մեկ մեծ թե­րու­թյուն ու­նի: Այն աս­տի­ճան է ակն­հայտ դրա կոր­ծա­նա­րար ազ­դե­ցու­թյու­նը ինչ­պես Ի­րա­նի, այն­պես էլ Ռու­սաս­տա­նի հա­մար, որ դա դրդում է Մոսկ­վա­յին եւ Թեհ­րա­նին՝ ա­մե­նա­սերտ ռազ­մա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի: Մո­տա­վո­րա­պես այն­պես, ինչ­պես նույն ա­մե­րի­կյան ճնշում­նե­րը սերտ հա­րա­բե­րո­ւ­թյուն­նե­րի մղե­ցին նա­եւ Չի­նաս­տա­նին եւ Ռու­սաս­տա­նին: Ա­վե­լին, Ի­րա­նի նկատ­մամբ նման ար­շա­վը հե­ռա­հար հար­ված է Չի­նաս­տա­նին, եւ չբա­ցա­ռենք, որ ի­րա­կա­նում հենց դա է Վա­շինգ­տո­նի հիմ­նա­կան թի­րա­խը: Այ­սինքն, Ի­րա­նին չե­զո­քաց­նե­լու դեպ­քում մի­ան­գա­մից ա­նի­րա­տե­սա­կան է դառ­նում ա­մեն մի «Մե­տաք­սի ճա­նա­պարհ» կամ «Հյու­սիս-Հա­րավ», ո­րոնք, չմո­ռա­նանք, դո­լա­րի, այն է՝ ա­մե­րի­կյան հե­գե­մո­նի­ա­յի գլխին կախ­ված հիմ­նա­կան վտանգ­նե­րից մեկն է: Այ­սինքն, Ի­րա­նի ուղ­ղու­թյամբ այս ճնշու­մը ոչ թե մի­այն ռուս-իրա­նա­կան, այլ ա­վե­լի գլո­բալ՝ Ռու­սաս­տան-Չի­նաս­տան-Իրան ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան հա­րա­բե­րու­թյու­նն­երի ակ­տիվ սեր­տաց­մա­նը նպաս­տող գոր­ծո­նի է վե­րած­վել: Ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի հա­մար սա մի­ան­գա­մայն ան­ցան­կա­լի է­ֆեկտ է, բայց այլ տար­բե­րակ պար­զա­պես չկա:

Ի­ՐԱ­ՆՈՒՄ «ՀԵ­ՂԱ­ՓՈ­ԽՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ» ՇԱՆ­ՍԵՐ ՈՒ­ՆԻ՞

Նե­րի­րա­նա­կան հար­թա­կում, չնա­յած այս ան­նա­խա­դեպ գրո­հին, «հե­ղա­փո­խու­թյան» գոր­ծը դեռ անհ­րա­ժեշտ է­ֆեկ­տին չի բե­րում: Ա­վե­լին, «հե­ղա­փո­խու­թյան» ակ­տի­վիստ­նե­րի նման եր­կա­րա­ժամ­կետ պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րի եւ ընդ­հուպ՝ մա­հա­պատ­ժի կի­րառ­ման ռազ­մա­վա­րու­թյու­նը ե­թե Թեհ­րա­նը շա­րու­նա­կի, ա­պա դա էլ ա­վե­լի է նվա­զեց­նում հա­ջո­ղու­թյան շան­սե­րը. հա­նուն ամերիկյան փո­ղի «հե­ղա­փո­խա­կաններին» սպառնում է եր­կար տա­րի­նե­րով բան­տում հայտն­վե­լու, ա­ռա­վել եւս՝ մա­հա­պատ­ժի հե­ռան­կա­րը:

Սա­կայն Ի­րա­նի պա­րա­գա­յում կան նա­եւ գա­ղա­փա­րա­կան «հե­ղա­փո­խա­կան­ներ»: Խոս­քը՝ մաս­նա­վո­րա­պես քրդա­կան զանգ­ված­նե­րի մա­սին է, ո­րոնք, ի սկզբա­նե էլ հայտ­նի էր, հիմ­նա­կան հար­վա­ծա­յին ու­ժե­րից մեկն են: Ի­հար­կե, ի­րա­նա­կան քրդե­րը հիմ­նա­կա­նում այն ար­մա­տա­կան դիր­քե­րում չեն, որ­քան ի­րա­քյան, թուր­քա­կան կամ սի­րի­ա­կան քրդե­րը: Սա­կայն հար­մար ա­ռի­թի եւ դրսից ռազ­մա­կան ա­ջակ­ցու­թյան դեպ­քում, ե­թե Ի­րա­նում հե­ղա­փո­խու­թյան զար­գա­ցու­մը հաս­նի այն մա­կար­դա­կին, որ հա­ջո­ղու­թյան հույս ստա­նան, քրդե­րը, թե­րեւս, ակ­տիվ հար­ձակ­ման կանց­նեն: Սա­կայն հենց այդ «կրիտի­կա­կան պահն» է, որ դեռ չի ստեղծ­վում: Մի կող­մից, Թեհ­րա­նը ճիշտ պա­հին հրթի­ռա­յին հար­վա­ծի տակ ա­ռավ ի­րա­քյան Քուր­դիս­տա­նը, որն ակն­հայ­տո­րեն իր է­ֆեկտն ու­նե­ցավ: Մյուս կող­մից, Ի­րա­նի հյու­սի­սա­յին գո­տում գրե­թե մշտա­կան դար­ձած զո­րա­վար­ժանք­նե­րը վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ են պա­հում ինչ­պես Բաք­վից հրահր­վող ա­զե­րի­ա­կան մաս­սա­նե­րին, այն­պես էլ՝ քրդե­րին: Ար­դյուն­քում, ար­դեն ա­մի­սու­կես «հե­ղա­փո­խու­թյու­նը» տե­ղապ­տույ­տի մեջ է, իսկ ա­մեն մի դան­դա­ղում, ըստ դա­սա­կան կա­նոն­նե­րի, հե­ղա­փո­խու­թյուն­նե­րի հա­մար ան­կում է են­թադ­րում: Ա­սենք այն, որ Վա­շինգ­տո­նը սկսել է ա­ռա­ջին պլան դուրս գալ, հենց «հե­ղա­փո­խա­կան» անկ­ման մա­սին է ակ­նար­կում, եւ պետք է հե­ղա­փո­խա­կան մաս­սա­նե­րին հա­մո­զել, թե՝ «Արեւ­մուտ­քը կօգ­նի»: Բայց երբ դրան հա­ջոր­դում է մա­հա­պատ­ժի վիճռը, ա­պա «բա­րո­յա­կան օգ­նու­թյու­նը» հա­զիվ թե է­ֆեկ­տի­վու­թյամբ փայ­լի:

ՊԱ­ՏԵ­ՐԱԶ­ՄԻ ՀԱ­ՎԱ­ՆԱ­ԿԱ­ՆՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ

Կարճ ա­սած, այս պա­հին տե­սա­նե­լի չեն Ի­րա­նում «հե­ղա­փո­խու­թյու­նը» իշ­խա­նա­փո­խու­թյան կամ գո­նե քա­ղա­քա­ցի­ա­կան պա­տե­րազ­մի տա­նե­լու  շան­սերը: Այլ հարց, որ ե­թե ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը կա­րո­ղա­նան Ի­րա­նը ներ­քա­շել մեծ կամ փոքր ինչ-որ պա­տե­րազ­մի մեջ, ա­պա այս դեպ­քում ներ­քին «5-րդ շա­րա­սյու­նը» ան­հա­մե­մատ ա­վե­լի լուրջ շան­սեր կստա­նա:

Պա­տե­րազ­մի հա­մար ռե­ալ հնա­րա­վո­րու­թյուն կստեղծ­վի, ե­թե ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րին հա­ջող­վի ա­վար­տին հասց­նել հայ-ադրբե­ջա­նա­կան «խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի» հար­ցը: Կամ գո­նե Ա­լի­ե­ւը հա­մա­ձայն­ի զոր­քեր մտցնել Սյու­նիք, բայց վստահ լի­նե­լով, որ Թուր­քի­ան ան­վե­րա­պա­հո­րեն իր կող­քին կկանգ­նի, ինչ զար­գա­ցում էլ որ լի­նի:

Բայց ա­հա Թուր­քի­ան ու­նի այս խնդիր­նե­րը: Նախ, այդ օ­պե­րա­ցի­ան մի­ան­շա­նակ են­թադ­րում է Ռու­սաս­տա­նի հետ ու­ղիղ բա­խում: Եվ ոչ մի­այն այն պատ­ճա­ռով, որ Ռու­սաս­տա­նը կպաշտ­պա­նի Հա­յաս­տա­նին, այլ որ Ռու­սաս­տանն այդ դեպ­քում ինքն ի­րեն է պաշտ­պա­նե­լու՝ հաշ­վի առ­նե­լով Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սը ՆԱ­ՏՕ-ի վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ հայտն­վե­լու հե­տե­ւանք­նե­րը: Ա­վե­լին, բախ­վե­լու է նա­եւ Ի­րա­նի հետ, եւ շատ մեծ է հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը, որ Չի­նաս­տանն էլ կմտնի այդ խա­ղի մեջ: Ընդ ո­րում, ե­թե այդ դեպ­քում մի­ջամ­տի նա­եւ ՆԱ­ՏՕ-ն, ա­պա դա կնշա­նա­կի Եր­րորդ աշ­խար­հա­մարտ, եւ Ան­կա­րան կա­րող է վստահ լի­նել, որ ա­ռա­ջին իսկ մի­ջու­կա­յին պայ­թյուն­նե­րից մեկն իր մոտ է լի­նե­լու:

Հա­ջոր­դը: Էր­դո­ղա­նի հա­մար, թե­րեւս, ոչ պա­կաս վտան­գա­վոր կա­րող է լի­նել այն քիչ հա­վա­նա­կան սցե­նա­րը, որ Ռու­սաս­տա­նը չի մի­ջամ­տում, եւ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րին հա­ջող­վում է տրո­հել Ի­րա­նը: Այս դեպ­քում Ադր­բե­ջա­նը կա­րող է, որ­պես պար­գեւ, ստա­նալ հյու­սի­սա­յին Ի­րա­նը: Ի­րա­նա­կան Քուր­դիս­տանն ուղ­ղա­կի­ո­րեն կկապ­վի ի­րա­քյան Քուր­դիս­տա­նի հետ, եւ «Մեծ Քուր­դիս­տա­նը» կդառ­նա պատ­րաստ: Իսկ ի՞նչ կստա­նա Թուր­քի­ան, պան­թյուր­քիս­տա­կան հե­ռան­կար­նե՞ր, բայց նա­եւ ա­մեն պահ Թուր­քի­ան մաս­նա­տե­լու պատ­րաստ Մեծ Քուր­դիս­տա­նի հա­րե­ւա­նու­թյամբ, ո­րը կդառ­նա տա­րա­ծաշր­ջա­նում ԱՄՆ-ի եւ Իս­րա­յե­լի հիմ­նա­կան դաշ­նա­կի­ցը: Կամ որ ա­վե­լի ի­րա­տե­սա­կան է. այս սցե­նա­րի դեպ­քում Վա­շինգ­տո­նի ին­չի՞ն է պետք Էր­դո­ղա­նը՝ իր բո­լոր «կապ­րիզ­նե­րով» հան­դերձ: Երբ ձեռ­քի տակ ու­նեն կյան­քով Վա­շինգ­տո­նին պար­տա­կան Ֆե­թուլ­լահ Գյու­լեն, կամ գո­նե Ահ­մեդ Դա­վու­թօղ­լու ու նման այլ կեր­պար­ներ: Եվ ա­հա, երբ Թուր­քի­ան ակ­նար­կում է, թե Ստամ­բու­լում նա­խօ­րե­ին տե­ղի ու­նե­ցած ա­հա­բեկ­չու­թյան մե­ղա­վորն ա­մե­րի­կա­ցի­ներն են, ո­րոնց հո­վա­նա­վո­րյալ քրդերն էլ ի­րա­կա­նաց­րել են պայ­թյու­նը, դա ա­մե­նե­ւին էլ նման չէ, որ նրանց ջրե­րը կա­րող են նույն հու­նով գնալ:

Այ, ե­թե ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը խոս­տա­նան, որ Քուր­դիս­տան չեն ստեղ­ծի, Էր­դո­ղա­նը դրա­նից կա­րող է էլ ա­վե­լի ակ­տի­վա­նալ: Բայց մյուս կող­մից էլ, Քուր­դիս­տանն ա­ռա­ջին հեր­թին իս­րա­յե­լյան ծրա­գիր է, ուղղ­ված ոչ մի­այն Թուր­քի­ա­յին, այլ թե­րեւս դրա­նից էլ ա­ռաջ, ա­րա­բա­կան աշ­խար­հի դեմ, ու հա­զիվ թե Վա­շինգ­տո­նը հա­նուն Էր­դո­ղա­նի, ո­րին ծրագ­րում են գա­լիք տա­րի տա­պա­լել, իր գլո­բալ ծրագ­րե­րը փո­խի:

Թե­րեւս, հենց Թուր­քի­ա­յի այդ սպա­սո­ղա­կան դիր­քո­րո­շումն  էր պատ­ճա­ռը, որ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս փոր­ձում են սրել նա­եւ Ի­րա­նի եւ ի դեմս Սա­ու­դյան Ա­րա­բի­ա­յի, ա­րա­բա­կան աշ­խար­հի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը՝ ան­թա­քույց քա­րո­զե­լով այս ուղ­ղու­թյամբ պա­տե­րազ­մի հնա­րա­վո­րու­թյան հար­ցը: Սա­կայն այս դեպ­քում էլ մի քա­նի հռե­տո­րա­կան բնույ­թի հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րից այն կողմ ինչ­պես պարսիկ­նե­րը, այն­պես էլ ա­րաբ­նե­րը չան­ցան: Ճիշտ է, այդ մա­սին գրե­թե չխոս­վեց, սա­կայն ո­րոշ աղ­բյուր­ներ ակ­նար­կում են, որ եր­կու կող­մե­րի հետ ու­նե­նա­լով մի­ան­գա­մայն բարձր կար­գի, ա­վե­լին՝ ըն­կե­րա­կան բնույ­թի հա­րա­բե­րու­թյու­ններ, Պու­տի­նը ճիշտ պա­հին կա­րո­ղա­ցավ կա­սեց­նել Թեհ­րա­նի եւ Ալ-Ռի­ա­դի հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հե­տա­գա սրա­ցում­նե­րը:

Այս­պի­սով, չնա­յած ընդ­հա­նուր շի­կա­ցած ֆո­նին, քիչ հա­վա­նա­կան է թվում նա­եւ, որ Ի­րա­նի հետ կապ­ված լո­կալ պա­տե­րազմ ստեղ­ծե­լու Վա­շինգ­տո­նի հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը մեծ են, թե­եւ Թեհ­րա­նը շա­րու­նա­կում է նա­խա­պատ­րաս­տա­կան աշ­խա­տանք­նե­րը՝ բո­լոր ա­նակն­կալ­նե­րից զերծ մնա­լու հա­մար: Այ­սինքն, լո­կալ պա­տե­րազմ չի ստաց­վում, այլ՝ Եր­րորդ աշ­խար­հա­մարտ, հենց ո­րից էլ ԱՄՆ-ն փոր­ձում է խու­սա­փել: Ար­դյուն­քում այն տպա­վո­րու­թյունն է, որ երբ վեր­ջերս Բայ­դե­նը խոս­տա­նում էր՝ «Շու­տով Ի­րանն ա­զա­տագ­րել», ծե­րուկն է­լի ինչ-որ բան է շփո­թել:

ՔԵ­ՐՈԲ ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ