Արցախի կարգավիճակը կսառեցվի՞ ռուսական սցենարով

Ռու­սաս­տա­նից եւ Ի­րա­նից վե­րա­դառ­նա­լով՝ Նի­կո­լը, ինչ­պես եւ սպաս­վում էր, ա­ռա­ջին իսկ ա­ռի­թը, պետ­բյու­ջե­ի հետ կապ­ված ե­լույ­թը, բաց չթո­ղեց, բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի հետ կապ­ված ո­րո­շա­կի տե­ղե­կատ­վու­թյուն ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար: Հաս­կա­նա­լի է, հան­րա­յին այն ու­շադ­րությու­նը որ կար, ինչ­պես նա­եւ փաս­տը, որ մի շարք փա­կագ­ծեր ար­դեն իսկ բաց­ված է­ին, նրան այլ տար­բե­րակ չէր թող­նում:

ՍՈ­ՉԻ­Ի ՀԱՆ­ԴԻ­ՊՈՒ­ՄԻՑ ՀԵ­ՏՈ

Այ, թե ո­րոնք են Նի­կո­լի հիմ­նա­կան թե­զերն այս ի­րա­վի­ճա­կում: Նախ, նա շա­րու­նա­կեց այն միտ­քը, թե մի­ան­գա­մայն հա­մա­ձայն է ՌԴ-ի հայտ­նի ա­ռա­ջարկ­նե­րի փա­թե­թի հետ, ինչ­քան էլ որ այն Սո­չի­ում կի­սատ մնաց: Թե կոնկ­րետ որ մա­սով, կա­րե­լի էր հաս­կա­նալ ա­վե­լի վաղ Հա­յաս­տա­նում ՌԴ դես­պան Սեր­գեյ Կո­պիր­կի­նի հայտ­նած այն մտքից, որ՝ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի կար­գա­վի­ճա­կի ո­րոշ­ման հարցն ար­ժեր հե­տաձ­գել ա­նո­րոշ ժա­մա­նա­կով: Եվ ա­հա Նի­կոլն էլ, նա­եւ Կո­պեր­կի­նի հայ­տա­րա­րու­թյու­նը վկա­յա­կո­չե­լով, հայ­տա­րա­րեց. «Որքա­նո՞վ է Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թյան քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը հա­մա­պա­տաս­խա­նում այս տես­լա­կա­նին: Պետք է ա­սեմ, որ 100 տո­կո­սով: Մեր կար­ծի­քով՝ դա ճիշտ է»: Ա­վե­լին, Նի­կո­լը նա­եւ եր­կար-բա­րակ հա­մո­զում էր, թե դա է ի սկզբա­նե  իր կա­ռա­վա­րու­թյան դիր­քո­րո­շու­մը: Ա­վե­լին, որ հա­տուկ եր­կար ժա­մա­նակ է պետք Ար­ցա­խի կար­գա­վի­ճա­կի մա­սին, քա­նի որ. «Չէ՞ որ դուք նկա­տել եք, որ քննար­կում­նե­րի ըն­թաց­քում մենք, այս­պես ա­սենք, կար­գա­վի­ճա­կի հար­ցը «տե­ղա­փո­խել» ենք եւ հի­մա դրա մա­սին խո­սում ենք ա­մե­նա­վեր­ջին հեր­թին: Կհարց­նեք՝ ին­չո՞ւ: Ո­րով­հե­տեւ մենք հա­մա­ձայ­նել ենք ռուս գոր­ծըն­կեր­նե­րի հետ, որ այդ հարցն այ­սօր­վա դրու­թյամբ չար­ժե բարձ­րաց­նել, քա­նի որ դա կա­րող է հան­գեց­նել ան­խու­սա­փե­լի ճգնա­ժա­մի»:

Այս­տեղ, ի­հար­կե, կա­րե­լի է այս հռե­տո­րա­կան հար­ցը հնչեց­նել՝ բայց չէ՞ որ Նի­կո­լը եր­կար ժա­մա­նակ այլ բան էր ա­սում: Օ­րի­նակ, որ. «2016թ.-ին Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցում տե­ղի է ու­նե­ցել ա­ղետ, եւ Ղա­րա­բա­ղը կորց­րել է Ադր­բե­ջա­նի կազ­մից դուրս լի­նե­լու գործ­նա­կան եւ տե­սա­կան բո­լոր հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը»: Հե­տո էլ, պնդե­լով, թե նոր պա­տե­րազմ կա­րող է լի­նել, «հե­րո­սա­ցել» էր՝ «Ես ինձ վրա վերց­րել եմ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն՝ գնալ ծանր ո­րո­շում­նե­րի՝ հա­նուն խա­ղա­ղու­թյան... Մենք ու­զում ենք ստո­րագ­րել մի թուղթ, ո­րի ար­դյուն­քում մեզ լի­քը մարդ կքննա­դա­տի, կհայ­հո­յի, դա­վա­ճան կա­սի, նույ­նիսկ կա­րող է ժո­ղո­վուր­դը ո­րո­շի մեզ իշ­խա­նու­թյու­նից հե­ռաց­նել, է­լի գոհ, շնոր­հա­կալ կլի­նենք, ե­թե դրա ար­դյուն­քում ՀՀ-ն՝ 29.800 քկմ տա­րած­քով, ստա­նա տե­ւա­կան խա­ղա­ղու­թյուն եւ անվ­տան­գու­թյուն...»: Ու ան­մի­ջա­պես էլ վա­զեց Բրյու­սել, որ­տեղ քննարկ­վող ա­մե­րի­կյան սցե­նա­րի հիմ­քում, ինչ­պես բազ­միցս ենք ա­սել, այս գա­ղա­փարն է՝ «Արցա­խը՝ խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի» դի­մաց: Ընդ ո­րում, ա­ռա­վել քան կաս­կա­ծե­լի «խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի», քա­նի որ այն հար­վա­ծի տակ է պա­հում նա­եւ Սյու­նի­քը:

Թե ին­չու հան­կարծ Նի­կո­լը Սո­չի­ից, ա­վե­լի ճիշտ՝ Աս­տա­նա­յի վեր­ջին գա­գա­թա­ժո­ղո­վի շրջա­նակ­նե­րում դար­ձավ ռու­սա­կան ա­ռա­ջար­կի նման «ջեր­մե­ռանդ ա­ջա­կի­ցը», կա­րե­լի է տար­բեր կերպ մեկ­նա­բա­նել: Թե նա ստիպ­ված էր դրան գնալ, հաս­կա­նա­լով, որ ա­մե­րի­կյան սցե­նա­րը պար­զա­պես անհ­նար է կյան­քի կո­չել: Կամ որ հի­մա եւս խա­ղի մեջ է եւ շատ շու­տով այդ բա­նե­րից կխո­սի՝ է­լի նույն­քան «հա­մո­զիչ» բա­ցատ­րու­թյուն­նե­րով: Բայց ար­դյուն­քում, գլո­բալ ա­ռու­մով խնդիրն ան­գամ Ար­ցա­խի թե­ման չէ: Հարցն այս­պես է դրված՝ Հա­յաս­տա­նը, ի դեմս նրա ղե­կա­վա­րի ա­թո­ռին նստած Նի­կո­լի, ի­րեն տես­նում է ՌԴ-Իրա՞ն, թե՝ Թուր­քի­ա-Ադրբե­ջան ա­ռանց­քի մաս: Ընդ ո­րում, սրա­նից էլ կախ­ված է՝ այդ եր­կու­սից ո՞ր ա­ռանց­քը գո­յու­թյուն կու­նե­նա: Իսկ Ար­ցա­խի հար­ցը, այդ թվում՝ կար­գա­վի­ճա­կը սրա­նից բխող հե­տե­ւանք է. կլի­նի Ռու­սաս­տան-Իրա­նը, ա­պա Ար­ցա­խը, ան­կախ կար­գա­վի­ճա­կից, կմնա հայ­կա­կան: Կլի­նի Թուր­քի­ա-Իրան ա­ռանց­քը, ա­պա Ա­լի­ե­ւը պարզ հաս­կաց­րեց՝ «վե­շերդ» հա­վա­քեք, գնա­ցեք, թե չէ կկո­տո­րենք:

Այս տրա­մա­բա­նու­թյամբ, թե ինչ է ա­ռա­ջար­կում Ռու­սաս­տա­նը, կա­րե­լի է հաս­կա­նալ. նախ պետք է լու­ծել գլո­բալ հար­ցը, ո­րից հե­տո Ար­ցա­խի հարցն ան­գամ մե­խա­նի­կո­րեն կլուծ­վի: Հա­կա­ռակ դեպ­քում, ե­թե այս պա­հին ա­ռաջ մղվի Ար­ցա­խի կար­գա­վի­ճա­կի թե­ման, ա­պա դա ինչ­պես Ա­լի­ե­ւի, այն­պես էլ Նի­կո­լի (ՀՀ ցան­կա­ցած այլ վար­չա­պե­տի) հա­մար այն­պի­սի փա­կու­ղի է ստեղ­ծում, որ դրա­նից մի­ակ ել­քը կդառ­նա ռազ­մա­կան լու­ծու­մը, ըստ այդմ՝ ռազ­մա­կան դաշտ կտե­ղա­փոխ­վի նա­եւ հի­շա­տակ­ված գլո­բալ հար­ցի լու­ծու­մը: Կարճ ա­սած, որ խո­շոր ու­ժերն այս դեպ­քում ստիպ­ված են լի­նե­լու ար­դեն ռազ­մա­կան ճա­նա­պար­հով լու­ծել ՌԴ-Իրան, թե՝ ԱՄՆ-ի կող­մից ա­ռաջ մղվող՝ Թուր­քի­ա-Ադրբե­ջան ա­ռանց­քն է գոր­ծե­լու: Ընդ ո­րում, ե­թե ան­գամ ա­վե­լի տրա­մա­բա­նա­կան տեսք ու­նի ՌԴ-Իրա­նի տար­բե­րա­կը, ա­պա մեկ է, Հա­յաս­տանն ու Ադր­բե­ջանն այդ լուծ­ման ըն­թաց­քում մին­չեւ ոչն­չաց­ման աս­տի­ճան ոտ­նա­տակ կտրվեն:

Թե­րեւս, հենց այս են­թա­տեքս­տով էլ թե­ման քննարկ­ման էր դրված Սո­չի­ում, եւ վերջ­նա­կան ո­րոշ­ման բա­ցա­կա­յու­թյու­նը ե­կավ հու­շե­լու, որ Ա­լի­ե­ւը դեռ մտա­ծե­լու, հաշ­վար­կե­լու խնդիր ու­նի: Իսկ ա­հա Կո­պեր­կի­նի հայ­տա­րա­րու­թյու­նը ե­կավ հաստ­ա­տե­լու, որ ա­մեն դեպ­քում Ռու­սաս­տա­նի դիր­քո­րո­շու­մը նույնն է:

ԻՆՉ ՍՊԱ­ՍԵԼ ՆԻ­ԿՈ­ԼԻՑ

Ար­դյոք Նի­կոլն ան­վե­րա­պա­հո­րեն այդ ու­ղու վրա՞ է, թե՞ նո­րից ինչ-որ բան կա­րող է փոխ­վել: Ա­մեն դեպ­քում, Ի­րան այ­ցի շրջա­նակ­նե­րում Ռա­յի­սին Նի­կո­լին ա­վե­լորդ ան­գամ հոր­դո­րեց, որ տա­րա­ծաշր­ջա­նում դրսի ու­ժե­րը ոչ մի­այն հարց չեն լու­ծե­լու, այլ մի­այն կսրեն ա­մեն ինչ. «Տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին հար­ցե­րի լու­ծու­մը պետք է լի­նի այդ տա­րա­ծաշր­ջա­նի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի ձեռ­քում»: Ի­մաս­տը հաս­կա­նա­լի է՝ ա­մե­րի­կյան «խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի» վեր­ջը լավ չի լի­նի: Ինչ­քա­նո՞վ Նի­կոլն ըն­դու­նեց այս հոր­դո­րը: Նա պնդում է, թե՝ «Հա­մա­ձայն եմ տա­րա­ծաշր­ջա­նում կա­յուն խա­ղա­ղու­թյան եւ անվ­տան­գու­թյան հաս­տատ­ման վե­րա­բե­րյալ Ի­րա­նի նա­խա­գա­հի կար­ծի­քի հետ»: Ռա­յի­սին էլ իր հեր­թին այս կար­ծի­քին է. «Չեմ կաս­կա­ծում, որ Հա­յաս­տա­նի վար­չա­պե­տի այ­ցը Ի­րան շրջա­դար­ձա­յին կլի­նի եր­կու երկր­նե­րի մի­ջեւ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի զար­գաց­ման հա­մար»:

Բայց թե ինչ­քա­նով այս լա­վա­տե­սա­կան նո­տա­նե­րը եւ այ­ցին հա­ջոր­դած Նի­կո­լի հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը կգոր­ծեն, այլ հարց է: Վեր­ջին հաշ­վով, Նի­կո­լը մեկ ան­գամ չէ, որ 180 աս­տի­ճա­նով փո­խել է դիր­քո­րո­շու­մը: Չնա­յած մյուս կող­մից էլ, հի­մա ա­մեն բան ծայ­րա­հեղ սուր է դրված: Ըստ այդմ, այս կող­մից հեր­թա­կան «թռիչ­քը» գլո­բալ բա­րի­կադ­նե­րի մյուս կողմ ար­դեն Պու­տինն ու Ռա­յի­սին կա­րող են ըն­կա­լել՝ որ­պես անձ­նա­կան թշնա­ման­քի պես մի բան: Այ­սինքն, ե­թե Նի­կո­լին հա­ջող­վեց այս ան­գամ էլ պլստալ «Զե­լենս­կի-2» կար­գա­վի­ճա­կում հայտն­վե­լուց, ա­պա հա­ջորդ «թռիչ­քի» դեպ­քում դա հա­զիվ թե կա­րո­ղա­նա, եւ դա ա­վե­լի հա­վա­նա­կան է դարձ­նում, որ այս ան­գամ կա­րող է «թռիչ­քը» չլի­նել:

ԻՆՉ ՍՊԱ­ՍԵԼ Ա­ԼԻ­Ե­ՎԻՑ

Բայց մյուս կող­մից էլ, էլ ա­վե­լի ա­ռանց­քա­յին է Ա­լի­ե­ւի դիր­քո­րո­շու­մը: Այս­տեղ նախ նկա­տենք, որ Նի­կո­լի Թեհ­րան այցն ու դրա շրջա­նակ­նե­րում տե­ղի ու­նե­ցածն Ա­լի­ե­ւի հա­մար եւս լուրջ ցու­ցիչ է: Մի կող­մից, Նի­կո­լը «հա­վա­տար­մու­թյան եր­դում» է տա­լիս Մոսկ­վա­յի քա­ղա­քա­կան ա­ռա­ջար­կին, ինչն Ա­լի­ե­ւի հա­մար ազ­դակ է, որ ի­րա­կա­նում իր «քյալ­լա տա­լը» ար­դեն Մոսկ­վա­յի հետ է: Մյուս կող­մից, Ի­րա­նը խո­սում է Հա­յաս­տա­նով անց­նող ճա­նա­պարհ­ներ կա­ռու­ցե­լուց, եւ սա էլ ակ­նարկ է Ա­լի­ե­ւին, որ նա­եւ Թեհ­րա­նի հետ «քյլա­լա տա­լու» խնդիր կա:

Բնա­կա­նա­բար, այս ի­րա­վի­ճա­կում Ա­լի­ե­ւին պետք էր հստա­կեց­նել նա­եւ Էր­դո­ղա­նի դիր­քո­րո­շու­մը, ո­րի հետ ե­րեկ ու­նե­ցավ հե­ռա­խո­սազ­րույց, թե­եւ մինչ այդ շփվել է­ին նա­եւ արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րը: Թե կոնկ­րետ ինչ ար­դյունք­ներ կան, դեռ տար­բեր խո­սակ­ցու­թյուն­նե­ր են պտտվում: Մաս­նա­վո­րա­պես, որ Էր­դո­ղա­նը եւս մեկ ան­գամ «փոքր եղ­բո­րը» հու­շել է, որ այս պա­հին Մոսկ­վա­յի հետ կռիվ տա­լու պա­հը չէ:

Ընդ ո­րում, ինչ­պես ցույց տվեց փաս­տը, որ Թուր­քի­ա­յի հետ քննար­կում­նե­րի ար­դյուն­քում ՌԴ-ն վե­րա­դար­ձավ ուկ­րա­ի­նա­կան «հա­ցա­հա­տի­կա­յին գոր­ծար­քին», ռուս-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը մնում են գոր­ծըն­կե­րա­յին դաշ­տում, այն է՝ փոր­ձում են խնդիր­նե­րը լու­ծել քննար­կում­նե­րի մի­ջո­ցով: Ընդ ո­րում՝ ա­սել, թե կով­կա­սյան ուղ­ղու­թյամբ ռու­սա­կան ռազ­մա­վա­րու­թյան հետ կապ­ված եւս պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյու­ններ չկան, մի­ամ­տու­թյուն կլի­ներ, քա­նի որ Թուր­քի­ա­յին եվ­րո­պա­կան ուղ­ղու­թյամբ գա­զա­յին հաբ դարձ­նե­լու ծրա­գի­րը, ինչ­պես քա­նիցս նշել ենք, Էր­դո­ղա­նի հա­մար այն կա­րե­ւո­րու­թյունն ու­նի, որ հա­նուն դրա պետք է որ առն­վազն հա­րավ­կով­կա­սյան հար­թա­կում Ա­լի­ե­ւի ա­վե­լորդ ջեր­մե­ռան­դու­թյու­նը զսպի:

Ա­ռա­վել եւս, որ կա այս գոր­ծո­նը եւս: Այս­պես, օ­րերս ՌԴ-ն եւ Ի­րա­նը հայ­տա­րա­րե­ցին «Գազպ­րո­մի» մաս­նակ­ցու­թյանմբ մի քա­նի մի­լի­արդ դո­լա­րա­նոց գա­զա­յին ծրագ­րի մա­սին, եւ ան­մի­ջա­պես էլ տե­ղե­կատ­վու­թյուն ի հայտ ե­կավ, որ եւս 40 մի­լի­արդ ընդ­հա­նուր պորտ­ֆե­լով ծրագ­րեր կան օ­րա­կար­գում: Ի­մաստը, բա­ցի տար­բեր ուղղու­թյուն­նե­րից, նա­եւ ի­րա­նա­կան գա­զի ար­տա­հան­ման մա­սին է: Եվ ա­հա է­ներ­գե­տիկ մի շարք փոր­ձա­գետ­ներ կար­ծիք են հայտ­նում, որ դե­պի Թուր­քի­ա ռու­սա­կան փո­խադ­րող հզո­րու­թյուն­նե­րը բա­վա­րար չեն, որ այդ եր­կի­րը վե­րած­վի խո­շոր գա­զա­յին հան­գույ­ցի: Ուս­տի­եւ կա նա­եւ ի­րա­նա­կան գա­զի հաշ­վին թուր­քա­կան նա­խա­գի­ծը սնու­ցե­լու ծրա­գիր, որը ռուս-իրա­նա­կան այդ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյու­նն­երի շրջա­նակ­նե­րում է: Ա­վե­լին, որ Ռու­սաս­տա­նից դե­պի Հա­յաս­տան խո­ղո­վա­կա­շա­րը թույլ է տա­լիս ո­րո­շա­կի ար­դի­ա­կա­նաց­ման դեպ­քում հասց­նել տա­րե­կան 10 մի­լի­արդ եւ ա­վել թողու­նա­կու­թյան, ո­րից Հա­յաս­տա­նը հա­զիվ 2,5-3 մի­լի­արդն է օգ­տա­գոր­ծում: Այ­սինքն, ի­րա­վի­ճա­կի կա­յու­նաց­ման դեպ­քում նա­եւ այս ուղ­ղու­թյամբ է հնա­րա­վոր Թուր­քի­ա հա­վե­լյալ ծա­վալ­ներ ա­պա­հո­վել:

Կարճ ա­սած, կան տա­րաբ­նույթ ակ­նարկ­ներ, որ Ա­լի­ե­ւը եւս սկսե­լու է կողմ­նո­րոշ­վել ռու­սա­կան սցե­նա­րի օգ­տին: Բայց դեռ ա­ռաջ չընկնենք, Վա­շինգ­տո­նի քայ­լը եւս կլի­նի, ո­րը, մի­գու­ցե, նո­րից ի­րա­վի­ճակ փո­խի: Չնա­յած, այս դեպ­քում շատ բան մնում է կախ­ված ԱՄՆ-ի սպաս­վող ընտ­րու­թյու­ննե­րից:

Քերոբ Սարգսյան